Η «σχιζοφρενική συνθήκη» του μεταψηφιακού εαυτού μας, η δυστοπική πλευρά της επικοινωνίας αλλά και το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι την εποχή των κοινωνικών δικτύων απασχολούν την καλλιτεχνική κολεκτίβα Most Mechanics Are Crooks (Κωστής Σταφυλάκης, Πάνος Σκλαβενίτης, Εύα Γιαννακοπούλου, Αλέξης Φιδετζής) που μας καλεί να επανεκτιμήσουμε την αξία της απατεωνιάς και της ανειλικρίνειας κόντρα στον καθωσπρεπισμό και την ουμανιστική σοβαροφάνεια που κυριαρχούν, καθώς λένε, στη σύγχρονη τέχνη, ακυρώνοντας έτσι τη δυνατότητά της «να αξιοποιεί το μιμητικό, το προσποιητό, ώστε να αναστατώνει τη πραγματικότητα».
Το πεδίο της μίμησης, από τα ψηφιακά μας alter ego μέχρι τα memes και τα παιχνίδια ρόλων, μπορεί, κατά τη γνώμη τους, υπό προϋποθέσεις να συμβάλει επίσης στην αποσυναρμολόγηση των καταπιεστικών ταυτοτήτων.
Γι' αυτό, άλλωστε, εν μέσω κρίσης ανέπτυξαν ατομικά και συλλογικά καλλιτεχνικές πρακτικές που βασίζονταν στην προσποίηση, στην αντιποίηση ταυτοτήτων και στην κατασκευή ψεμάτων, κάποια από τα οποία είναι τουλάχιστον εξαιρετικά απολαυστικά.
Γνωρίζουμε πια ότι κανένα μέσο δεν είναι αθώο. Η φαντασίωση ότι το Διαδίκτυο θα αποτελέσει χώρο έμπρακτης αναρχίας και απεριόριστης έκφρασης κατέρρευσε. Η εποχή της ψηφιακής αθωότητας, που στην τέχνη εκφράστηκε με τα πειράματα της net art και του διαδικτυακού ακτιβισμού, έχει παρέλθει.
Δεν πιστεύουν καν ότι η λεγόμενη πολιτική τέχνη είναι ο ασφαλέστερος οδηγός για την κοινωνική χειραφέτηση. «Λέμε "ούτε τέχνη ως αποστασιοποιημένη κριτική της κοινωνίας ούτε τέχνη ως κοινωνική υπηρεσία. Ούτε ασφαλής κριτική που φοβάται μη μολυνθεί από αυτό που κριτικάρει ούτε τέχνη ως επίδειξη καλοσύνης και ανθρωπιστικής προσφοράς στα επισφαλή κοινωνικά στρώματα» καταλήγουν, κλείνοντας το Μανιφέστο τους με πρόσκληση για πάρτι μέσα σε εγκαταλελειμμένα μουσεία!
— Τι θα «χορέψει» η νυφίτσα στο Γκαίτε, τι ακριβώς θα δούμε εκεί;
Ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψουμε τη θεματική της βραδιάς είναι να την παρομοιάσουμε με τον διάσημο «χορό της νυφίτσας», μια παράδοξη χορογραφία που εκτελεί το ζώο αυτό όταν κυνηγά.
Πηδάει ψηλά, τινάζεται, τεντώνεται και στριφογυρίζει σε μια τρελή περφόρμανς, σαγηνεύοντας τόσο το θήραμά της, που παραλύει και στέκει αποσβολωμένο, ανίκανο να αντιδράσει. Τότε ακριβώς, με εξαιρετική δεξιοτεχνία, επιχειρεί την ύστατη κίνησή της.
Παρομοιάζουμε τη συνθήκη της νυφίτσας και του θηράματος με τον μετα-ψηφιακό μας εαυτό που παραμένει σαγηνευμένος, αποσβολωμένος μπροστά στις μορφές ψηφιακής δικτύωσης, στις εφαρμογές, στην ποσοστικοποίηση της δραστηριότητάς του από έξυπνες τεχνολογίες, υποθέτοντας ότι διατηρεί κάποιον αυτοέλεγχο, ότι βρίσκεται στο επίκεντρο της πραγματικότητας που τον περιβάλλει.
Στην πραγματικότητα, είμαστε αναγκασμένοι να ανακατασκευάζουμε τη ταυτότητά μας μέσα από τις μετρήσεις, τις αλγοριθμικές προτάσεις που εμφανίζονται στο echo chamber μας ως φυσικές επιλογές.
Στο Γκαίτε, επομένως, θα δείτε καλλιτέχνες που ζουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό και ασχολούνται αρκετό καιρό με τη σχιζοφρενική συνθήκη του μετα-ψηφιακού εαυτού. Που έχουν επινοήσει ψηφιακά ή αναλογικά άβαταρ, έχουν δοκιμάσει τις απολαύσεις και τα τραύματα της διαδικτυακής ταυτότητας και επικοινωνίας, τις διαπροσωπικές σχέσεις κ.ο.κ. Που τολμούν, κυρίως, να μιλήσουν για την πιο δυστοπική, σκοτεινή, γλιτσαρισμένη πλευρά του μετα-ψηφιακού εαυτού αλλά και την κοινωνικοπολιτική ζωή στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας.
— Είναι πράγματι «οι περισσότεροι μηχανικοί απατεώνες» ή πρόκειται για κάποιον «αφορισμό»;
Έτσι φαίνεται να πιστεύουν πολλοί κι αυτό προτείνει η γνωστή μηχανή αναζήτησης. Επιλέξαμε με κλειστά μάτια δύο λέξεις μέσα από ένα λεξικό, «most» και «mechanics». Τις γκουγκλάραμε και η πρώτη αυτόματη συμπλήρωση ήταν most mechanics are crooks.
Το αποτέλεσμα αυτό καθορίζει έκτοτε το στυλ της εμφάνισής μας, εμπλουτίζοντας διάφορα φετίχ και φαντασιώσεις μας.
Αν γκουγκλάρετε ολόκληρη την πρόταση, θα διαπιστώσετε την ύπαρξη εκατοντάδων ηλεκτρονικών άρθρων που είτε υποστηρίζουν ότι οι μηχανικοί είναι απατεώνες, είτε εξηγούν γιατί πιστεύουμε ότι οι μηχανικοί είναι απατεώνες, είτε προτείνουν τρόπους να διαπιστώσουμε αν ο μηχανικός μας είναι απατεώνας.
Για μας, το ψηφιακό αυτό εύρημα είναι ένας ύμνος στην απατεωνιά και στην ανειλικρίνεια, στάσεις που βρίσκονται στο κέντρο της αισθητικοπολιτικής μας ατζέντας.
— Διαβάζοντας όσα γράφετε για τη «μεταψηφιακή δυσχέρεια», το «μεταψηφιακό τραύμα», τις «online μάσκες» κ.λπ., σκεφτόμουν πόσο απέχουμε από τον όχι και τόσο μακρινό καιρό μιας γενικευμένης υπεραισιοδοξίας για την επικοινωνιακή, γνωστική, κοινωνική κ.λπ. απελευθέρωση που θα έφερνε η ψηφιακή εποχή, για τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο των κοινωνικών δικτύων. Εξακολουθούμε, εντούτοις, να κάνουμε πολιτική, τέχνη, να αναζητούμε συνεργάτες, φίλους και ερωτικούς συντρόφους στο «Matrix». Μήπως, τελικά, ισχύει κι εδώ ότι το μέσο είναι το μήνυμα;
Γνωρίζουμε πια ότι κανένα μέσο δεν είναι αθώο. Η φαντασίωση ότι το Διαδίκτυο θα αποτελέσει χώρο έμπρακτης αναρχίας και απεριόριστης έκφρασης κατέρρευσε.
Η εποχή της ψηφιακής αθωότητας, που στην τέχνη εκφράστηκε με τα πειράματα της Νet Αrt και του διαδικτυακού ακτιβισμού, έχει παρέλθει. Η ατομική, κοινωνική και πολιτική συνθήκη που γεννήθηκε μετά από κάποιες δεκαετίες Διαδικτύου δεν είναι ρόδινη, αλλά αυτή είναι, είναι μια χαρά και δεν νοσταλγούμε τίποτα.
Την τελευταία δεκαετία συντελέστηκε στην τέχνη μια στροφή από την αντιμετώπιση της ψηφιακής τεχνολογίας ως μέσου προς μια συνθήκη εξερεύνησης των ανατροπών των ταυτοτήτων, των υποκειμένων, των επιστημονικών διακρίσεων (όπως το φυσικό/εικονικό), των κοινωνικών σχέσεων που επέφερε η ψηφιακή επανάσταση.
Φοράμε αυτές τις ζωόμορφες λαστιχένιες μάσκες, κάνοντας ένα μικρό διάλειμμα από τους ψηφιακούς εαυτούς μας, οι οποίοι μας έχουν αναστατώσει αρκετά, όπως και πολύ κόσμο.
Στην Ελλάδα, άλλωστε, η εξάπλωση των social media συνέπεσε χρονικά με μια φάση έντονης κοινωνικής και ιδεολογικής σύγκρουσης.
Στην εκδήλωση στο Γκαίτε π.χ. θα δείτε πως ο Βασίλης Βλασταράς και η Μαρία Γλύκα επεξεργάζονται τον online λόγο του μίσους που ο Βλασταράς συλλέγει ήδη από την μπλογκόσφαιρα του 2007, ξανασερβίροντάς τον ως εκπομπή μαγειρικής.
— Προτείνετε το Μανιφέστο της Νέας Ανειλικρίνειας ως εργαλείο προοδευτικού λόγου. Αλλά υπάρχει ήδη μπόλικη ανειλικρίνεια γύρω μας, η γλώσσα των πολιτικών, ο ορυμαγδός των fake news, οι πολλαπλές μας ψηφιακές περσόνες... Πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ανατρεπτικά; Εστιάζετε, ακόμα, στην αξία της μίμησης και της ειρωνείας, στην «τυραννία της κυριολεξίας». Χρειάζεται, πιστεύετε, η σύγχρονη τέχνη ένα σκωτσέζικο ντους σαν αυτά που έκαναν παλιότερα οι ντανταϊστές ή οι καταστασιακοί;
Ως καλλιτέχνες που δρούμε κυρίως σε αυτήν τη γωνιά του κόσμου δεν είχαμε ποτέ το προνόμιο να είμαστε ειλικρινείς. Ζούμε σε εποχές που διάφορες πατριωτικές ιδεολογικές τοποθετήσεις μετατρέπονται αίφνης σε κανονικότητες.
Σε τέτοιες φάσεις, η τέχνη δεν μπορεί να είναι ειλικρινής. Δεν μας ενδιαφέρει, ωστόσο, η ειρωνεία.
Στον χώρο της τέχνης υπάρχουν αρκετοί που λένε πως για να αντιμετωπίσουμε τον κυνισμό της εποχής της μετα-αλήθειας πρέπει να επιστρέψουμε στην ειλικρίνεια, στην ευθύτητα, στην ενσυναίσθηση και στον ανθρωπισμό, οτιδήποτε κι αν σημαίνει αυτό.
Προτείνουν πως, μετά την εμφάνιση της εναλλακτικής δεξιάς στην Αμερική και τη χρήση μετα-ειρωνικών εργαλείων από πλατφόρμες όπως το 4chan και το reddit, οφείλουμε όλοι να αποκηρύξουμε την «ειρωνεία» και τον «μεταμοντέρνο» κυνισμό.
Το κάλεσμα αυτό ακυρώνει τη δυνατότητα της τέχνης να αξιοποιεί το μιμητικό, το προσποιητό, για να αναστατώνει τη πραγματικότητα.
Στο Μανιφέστο της Νέας Ανειλικρίνειας εξηγούμε ότι υπάρχουν μιμητικές επεξεργασίες της πραγματικότητας, όπου η ειρωνεία δεν αποτελεί βασικό συστατικό.
Το πεδίο της μίμησης, από τα ψηφιακά μας alter ego μέχρι τα memes και τα παιχνίδια ρόλων, μπορεί υπό προϋποθέσεις να συμβάλει στην αποσυναρμολόγηση των καταπιεστικών ταυτοτήτων.
Υπάρχουν, για παράδειγμα, μορφές δυσλειτουργικού χιούμορ που μπορούν να αποσυντονίσουν τα μοτίβα του στερεοτυπικού καθημερινού χιούμορ.
— Έχετε, βέβαια, κι ένα παρελθόν πειραματισμού με στρατηγικές υπερταύτισης και παραμυθοπλασίας...
Την περίοδο της κρίσης αναπτύξαμε, πράγματι, είτε ατομικά είτε συλλογικά, καλλιτεχνικές πρακτικές που βασίζονταν στην προσποίηση, στην αντιποίηση ταυτοτήτων και στην κατασκευή ψεμάτων. Κάποιες πιο πρόσφατες συλλογικές απόπειρες δοκίμασαν μια μεγαλύτερη κλίμακα συμμετοχής.
Εγκαινιάσαμε ψεύτικα μουσεία, όπως το Μουσείο του Νικία Φωκά (Nick Boricua), αφιερωμένο σε μια παραϊστορική προσωπικότητα που συμμετείχε τόσο στην Επανάσταση του '21 όσο και στον αντιαποικιακό ξεσηκωμό των γηγενών του Πουέρτο Ρίκο.
Δύο από εμάς συμμετείχαν το 2017 στην οργάνωση ενός ψευδοπρακτορείου αστικών διαδρομών που απήγε τους τουρίστες που είχαν έρθει για την Documenta14 και τους οδηγούσε με πούλμαν σε ένα χωριό ιθαγενών που στήσαμε με μια διεθνή ομάδα καλλιτεχνών σε ένα χωράφι στην Κάντζα.
Τα εγχειρήματα αυτά θα παρουσιαστούν στον «Χορό της νυφίτσας» ανάμεσα σε πολλά άλλα, όπως τα ψηφιακά και αναλογικά άβαταρ του Θεόκλητου Τριανταφυλλίδη και των Hypercomf, τα φυτικά φαγητά για ζώα των Flower Girls, το ψηφιακό-ζωικό βασίλειο των προβολών της Εύας Παπαμαργαρίτη κ.λπ.
— Η εμπλοκή σας στη φημολογούμενη ανταλλαγή του «Δρομέα» του Βαρώτσου με τον «Μεγαλέξανδρο» των Σκοπίων, προτείνοντας στο υπουργείο Πολιτισμού «τεχνικές παρεμβάσεις που θα παραγάγουν δύο αλληλοσυμπληρωνόμενα έργα, ένα για κάθε τόπο, ένα για κάθε λαό» προκάλεσε αντιδράσεις.
Στην πραγματικότητα, εικονογραφήσαμε κάτι που ήδη υποψιάζονταν τουλάχιστον όσοι αναγνωρίζουν ότι μάλλον κάτι συνδέει αυτά τα αγάλματα. Ίσως κάποια παρόμοια εικόνα να υπήρχε στο διαβολικό μυαλό της υπουργού, αν πράγματι συνέβη η συζήτηση περί ανταλλαγής.
Ο «Δρομέας» έγινε ξανά πεδίο συμβολικού και ιδεολογικού ανταγωνισμού, οπότε είπαμε να συμβάλουμε με μια κατευναστική λύση που δεν μας βγήκε σε καλό.
Στην ανάρτηση που κάναμε μας βρίζουν πατόκορφα από το πρωί ως το βράδυ. Αμφιβάλλουμε αν έγινε κατανοητή η χειρονομία μας, αλλά σίγουρα δεν αποσκοπεί στη χειραφέτηση του θεατή από τη γοητεία που ασκεί η αισθητική των εν λόγω γλυπτών. Τα likes και τα βρισίδια είναι πάντα αντιφατικά, όπως και η προέλευσή τους.
Έχουμε εκπροσώπους της ντόπιας διαδικτυακής εναλλακτικής δεξιάς να μας απειλούν ότι «έρχονται φαλληφόρια» (δηλαδή θα μας γαμ...) και γνωστούς εκπροσώπους της παλιάς εναλλακτικής ακροδεξιάς που γέλασαν με την πρόταση.
Άλλοι, πάλι, είπαν ότι είμαστε «του ΣΥΡΙΖΑ» ‒ φαίνεται ότι στο φαντασιακό κάποιων ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κάτι ζωώδες. Κόμβος της ιδεολογικοπολιτικής συνθήκης που ζούμε είναι ότι καμιά κατάφαση ή απαρέσκεια δεν έρχεται δίχως προβληματικές ή επικίνδυνες ουρές.
Όπως, εξάλλου, θα καταλάβατε διαβάζοντας το τελευταίο κομμάτι του μανιφέστου μας, η σχέση της τέχνης με το «πολιτικό» δεν αποκτά αναγκαστικά τη μορφή κοινωνικής χειραφέτησης. Πάντως, όλα αυτά μας έκαναν να σκεφτόμαστε να υποβάλουμε την πρόταση στο υπουργείο ή έστω στην ΠΟΕΔΗΝ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Δημόσιων Νοσοκομείων).
— Αναφέρεστε περισσότερο στο τι δεν είστε ως ομάδα παρά στο τι είστε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προσεγγίζετε αποφατικά το στίγμα σας; Επικρίνετε, ακόμα, τον διεθνή «καλλιτεχνικό ανθρωπισμό», του οποίου πεδίο άσκησης έγινε, όπως λέτε, και η Ελλάδα τελευταία. Υπάρχει, πράγματι, καλλιτεχνική υπερπροσφορά (πολλοί νέοι χώροι, μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, όπως η... αγαπημένη σας Documenta14, το σλόγκαν «Athens is the New Berlin» κ.λπ.), δεν μπορεί όμως, έστω κι έτσι, να δώσει αφορμές, να προβληματίσει, να παρακινήσει;
Έχετε απόλυτο δίκιο. Μια ορισμένη αποφατικότητα μας φαίνεται απαραίτητη, καθώς δεν έχουμε κάποια πολύ συγκεκριμένη ατζέντα τεχνολογικής επιτάχυνσης να προτείνουμε, και σίγουρα καμιά ατζέντα επιβράδυνσης, αυτονομίας, αποεπένδυσης κ.λπ.
Για παράδειγμα, η Documenta14 που αναφέρετε επιχείρησε να μας πείσει ότι ζούμε στο πλαίσιο ενός εξεγερμένου Νότου που ολημερίς και ολονυχτίς αντιμάχεται το νεοφιλελευθερισμό, ανακαλύπτοντας τη σημασία της χειρωνακτικής εργασίας.
Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που η συγκεκριμένη έκθεση αγνόησε επιδεικτικά τα πάντα γύρω από την ψηφιακή κουλτούρα.
Κατά τα λοιπά, είναι καταπληκτικό που έγινε και άφησε μια αίσθηση κινητικότητας που μας χαροποιεί. Ούτε το Νέο Βερολίνο είναι τόσο κακό. Γιατί, ήταν πιο ωραίο το Παγκράτι πριν; Χρησιμοποιούμε, τέλος πάντων, ένα «ούτε-ούτε» το οποίο αφήνει ελεύθερο ένα διευρυμένο πεδίο δράσης.
— Κλείνετε το Μανιφέστο προσκαλώντας μας σε «πάρτι μέσα σε εγκαταλελειμμένα μουσεία». Ποιο αθηναϊκό μουσείο θεωρείτε, αλήθεια, ιδανικότερο για ένα τέτοιο event;
Α, πολλά! Της Ακρόπολης, το Αρχαιολογικό, το Νομισματικό... Για το ΕΜΣΤ δεν ξέρουμε, μάλλον ανέλαβαν άλλοι να το σώσουν με γερές ενέσεις πατριωτικής ρητορικής.
Το πρόσφατο βίντεο με τίτλο «Στη μετα-ανθρωπόκαινο απαιτούμε απόλυτη συναίνεση» («In the post-anthropocene we demand full consensus») είναι γυρισμένο μέσα σε ένα μουσείο φυσικής ιστορίας.
Σε δοκιμάζει αρκετά αυτό το περιβάλλον των ανίσχυρων ταριχευμένων εκθεμάτων. Βρίσκεσαι μέσα σε ένα πείραμα κυβερνητικής, όπου κάθε σου χειρονομία μπαίνει στο μικροσκόπιο. Κάπως έτσι έχει το κλίμα.
Info:
26/3 "Weasel Dance-The mimetic in the post-digital predicament" στο Ινστιτούτο Γκαίτε, Ομήρου 14-16, έναρξη 19:30
Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα mostmechanicsarecrooks.com