Tα πρώτα σχόλια που άκουσα για τον Γιώργο Λάνθιμο -και μάλιστα από συνάδελφό του- ήταν κάτι περισσότερο από θετικά. Τον είχαμε συναντήσει, όταν διασχίζοντας τη Βουκουρεστίου βρεθήκαμε τυχαία στα γυρίσματα της ταινίας ο Καλύτερος μου Φίλος (2001) που συν-σκηνοθετούσε με τον Λαζόπουλο. Τότε μου είχε κάνει αίσθηση το πως η συγκροτημένη ηρεμία του αντιστεκόταν στον πανικό των γυρισμάτων.
Από το 2001 μέχρι σήμερα ο Γ. Λάνθιμος, εκτός από δημιουργός πολλών διαφημιστικών που έρχονται καθημερινά στους δέκτες μας, έχει κάνει δύο προσωπικές ταινίες, την Κινέττα (2005), που απέκτησε το φανατικό της εναλλακτικό κοινό πέρσι στο ΝIXON, και τη λίγο παλαιότερη URANISCO DISCO (2003), αλλά και τις θεατρικές παραστάσεις Διαδικασίες Διακανονισμού Διαφορών του Δημητριάδη και Blaubart της Ντέα Λόερ, τις οποίες νεαροί θεατρόφιλοι βρήκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και ιδιαίτερες ως προς την προσέγγισή τους. Τον συνάντησα πριν λίγες μέρες με αφορμή την καινούργια του δουλειά στο Θέατρο Αμόρε όπου πειραματίζεται με το θεατρικό του Ιταλού συγγραφέα Φάουστο Παραβιντίνο Νεκρή Φύση σε Χαντάκι.
— Ομολογώ ότι δεν είχα ακούσει για τον Παραβιντίνο. Και εντυπωσιάστηκα όταν ανακάλυψα πόσα πράγματα κάνει και πόσο νέος είναι. Υπήρξε κάτι ιδιαίτερο που σε έκανε να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο έργο;
Το έργο ήταν η επιλογή μου, μέσα από κάποια κείμενα που μου πρότειναν ο Χουβαρδάς, ο Μοσχόπουλος και ο Γιάννης Δεπάστας. Με το που το διάβασα άρχισε να μου δημιουργεί κατευθείαν εικόνες, συνειρμούς, ιδέες... άρχισε να με συγκινεί με έναν ιδιαίτερο τρόπο, οπότε δεν το σκέφτηκα πολύ, και τονίζω το ότι δεν το σκέφτηκα πολύ γιατί αποδείχθηκε ότι είναι ένα αρκετά δύσκολο έργο.
— Δύσκολο ως προς τι;
Το έργο έχει σχεδόν κινηματογραφική ροή, ωστόσο πρόκειται για τις αφηγήσεις-μονόλογους κάποιων ανθρώπων, γεγονός που δυσκολεύει τη σκηνική του απόδοση. Γιατί ενώ υπάρχει αφήγηση σε μία γλώσσα πολύ σύγχρονη, καθημερινή και γρήγορη, διανθισμένη με πολλές εικόνες, στην ουσία δεν υπάρχει δράση. Δημιούργησα λοιπόν άλλο ένα επίπεδο μέσα στο έργο και τοποθέτησα τους ηθοποιούς σε καταστάσεις που δεν έχουν πάντα σχέση με αυτά που αφηγούνται, δηλαδή σε μια σκηνική δράση που κάποιες φορές έχει άμεση σχέση με την αφήγηση και κάποιες άλλες έχει μια σχέση πιο περιφερειακή με το έργο και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται.
— Οπότε, το ίδιο το έργο αποτέλεσε τη βασική ύλη πάνω στην οποία αυτοσχεδίασες;
Αυτοσχεδίασα; Απλώς προσπάθησα να το σκηνοθετήσω, να το τοποθετήσω κάπου... να το γειώσω κάπου... με τα σώματα των ανθρώπων, κάτι που δεν υπάρχει στο κείμενο. Στο έργο δεν υπάρχει δράση, άρα πρέπει να την εφεύρεις.
— Μήπως το θέατρο σού δίνει μία ελευθερία που σου λείπει από τον κινηματογράφο ή τη διαφήμιση;
Είναι διαφορετικό σαν διαδικασία το θέατρο. Έχει το χαρακτηριστικό ότι συνήθως δουλεύεις με ένα κείμενο και έχεις τη δυνατότητα πάνω σ' αυτό να δημιουργήσεις άλλα πράγματα. Στον κινηματογράφο, αν δεν βασιστείς σ' ένα βιβλίο, μάλλον τα δημιουργείς όλα ο ίδιος, γεγονός που λειτουργεί περιοριστικά, καθώς ένα ενδιαφέρον κείμενο σε βοηθά να ανακαλύψεις πράγματα που μόνος σου πιθανότατα δεν θα μπορούσες να είχες σκεφτεί και φανταστεί. Και όλα αυτά βέβαια σχετίζονται βαθιά με τους ηθοποιούς. Προσπαθώ να πάρω ό,τι προσωπικό έχουν να προσφέρουν σε σχέση με αυτό που κάνουμε, είτε μέσα από αυτοσχεδιασμούς είτε μέσα από τον τρόπο που το προσεγγίζει ο καθένας με την προσωπικότητά του, και βέβαια πάνω σ' αυτό να χτίσω το άλλο επίπεδο του έργου. Ένα μεγάλο κομμάτι της προηγούμενης ταινίας μου βγήκε πολύ μέσα από τους ηθοποιούς - πέρα από αυτό που είχα σχεδιάσει εγώ. Διαμορφώνουν λοιπόν μια πραγματικότητα και μ' αρέσει να πατάω σ' αυτή την πραγματικότητα και όχι να προσπαθώ να προσαρμόσω τον ηθοποιό σ' αυτό που είχα φανταστεί - επειδή έτσι το ήθελα. Μ' αρέσει να χρησιμοποιώ αυτό που έχει ο καθένας.
— Κάνεις θέατρο, κινηματογράφο, διαφήμιση... Τα προσεγγίζεις με διαφορετικό τρόπο;
Καταρχήν η πιο βασική μου ασχολία είναι το σινεμά. Αυτό έχω σπουδάσει, αυτό μου αρέσει περισσότερο, αυτό θέλω να κάνω περισσότερο. Το θέατρο προέκυψε στην πορεία και ήταν μία διαδικασία που μου άρεσε και ήθελα να ασχοληθώ. Δεν έχω πάντως μία βασική φιλοσοφία με την οποία προσεγγίζω τη δουλειά μου. Φαντάζομαι ότι βγαίνουν διαφορετικά πράγματα μέσα από την ανάγκη να ασχοληθείς με κάτι διαφορετικό... κάνεις μερικά πράγματα διαφορετικά ακριβώς γι' αυτόν το λόγο.
— Φαντάζομαι ωστόσο ότι ένας άνθρωπος που κάνει διαφήμιση είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξεφύγει από την αισθητική του εντυπωσιασμού της διαφήμισης.
Για μένα λειτουργεί αντιθετικά, η προηγούμενη ταινία μου ήταν πολύ εναλλακτική, στο άλλο άκρο της αισθητικής αυτής, που σ' ένα επίπεδο, άλλωστε, μου αρέσει.
— Συνάδελφοί σου περιγράφουν τη σχέση τους με την διαφήμιση ως σχέση αναγκαστική. Είναι και για σένα το ίδιο;
Προσωπικά αισθάνομαι τυχερός που βγάζω τα χρήματά μου από τη διαφήμιση. Βέβαια, θα μπορούσε να είναι πιο δημιουργική, όπως είναι σε όλες τις χώρες του κόσμου, κάτι που κι εδώ πήγε να γίνει κάποια στιγμή, αλλά έχει χάσει λίγο το δρόμο του. Στην αρχή όταν πρωτοξεκίνησα έκανα μόνο διαφήμιση και το είχα πάρει πάρα πολύ σοβαρά. Έκανα πόλεμο για την ποιότητα των σεναρίων. Όταν ξεκίνησα πριν 10-12 χρόνια ήταν πάρα πολύ δύσκολο να δεχτούν οι πελάτες να βάλεις ηθοποιούς και όχι μοντέλα στις διαφημίσεις. Τώρα καταλαβαίνουν και οι ίδιοι ότι τα σενάρια αποδίδονται πολύ καλύτερα από ηθοποιούς ή από κανονικούς ανθρώπους, για να μην είναι αυτό το πλαστικό μοντέλο που επικρατούσε πριν 20 χρόνια. Αλλά ξέρεις, η διαφήμιση μού δίνει και άλλα πράγματα πέρα από τα χρήματα. Όταν έκανα την πρώτη μου ταινία, έχοντας κάνει δέκα χρόνια διαφήμιση, ήμουνα στο σετ και δεν είχα το παραμικρό τεχνικό άγχος. Ήμασταν πέντε άνθρωποι οι οποίοι παίζαμε την τεχνική πλευρά του σινεμά στα δάχτυλα. Γυρίσαμε την ταινία με μία δεκαεξάρα κάμερα και χωρίς ούτε ένα φως. Σου δίνει ένα τρομερό αβαντάζ η διαφήμιση, άλλωστε η τεχνική της πλευρά είναι σινεμά. Επιπλέον, καθώς δουλεύεις με ηθοποιούς και σενάρια, είναι μια εξάσκηση πάνω σ' αυτό που σου αρέσει και τέλος πάντων είναι μία ενασχόληση σε ένα άλλο επίπεδο με το σινεμά, το οποίο δεν θέλω να σταματήσω.
— Ο άνθρωπος στα έργα σου έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά: μοναξιά, χαλαρά ηθικά όρια, βίαιες εξάρσεις, αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους, αδυναμία να χειριστεί συναισθήματα...
Έχει και χιούμορ επίσης... πολύ.
— Ναι, μαύρο χιούμορ...
Σαφώς, ναι.
— Αυτός λοιπόν πιστεύεις ότι είναι ο άνθρωπος σήμερα;
Δεν έχω αποκρυσταλλώσει άποψη γι' αυτό, πάντως προφανώς είναι ένα θέμα που υποσυνείδητα με απασχολεί και απασχολεί τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύω και πιθανόν να βγαίνει μέσα από τη δουλειά μας. Ωστόσο δεν προσπαθώ να πω τίποτε συγκεκριμένο σε κανέναν και φιλοδοξώ μέσα από αυτό που κάνουμε με τους συνεργάτες μου να σε αφήσω να σκεφτείς.
— Εννοείς αφήνεις εμένα, ως θεατή, να ερμηνεύσω μόνη μου...
Ναι, ξαναλέω ότι δεν προσπαθώ να πω τίποτε συγκεκριμένο. Ασχολούμαι με κάτι που με συγκινεί προσωπικά, για κάποιους υποσυνείδητους λόγους που προσπαθώ να μην τους αναλύσω και πάρα πολύ, και προσπαθώ επίσης να αφήσω εμένα και τους συνεργάτες μου ελεύθερους, για να δούμε τι έχουμε να «πούμε» σε σχέση μ' αυτό. Οπότε οποιαδήποτε επιλογή δεν είναι συνειδητή, δεν έχει στόχο και σκοπό.
— Εσύ πώς αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου; Έχω την εντύπωση ότι είσαι εντελώς αντίθετος με αυτό που φαίνεται να σε απασχολεί στα έργα σου.
Κάνεις λάθος. Είμαι ένας πολύ κλειστός άνθρωπος. Δηλαδή κι αυτό που κάνουμε τώρα δεν το κάνω συχνά - για την ταινία μου έδωσα ελάχιστες συνεντεύξεις. Άλλωστε, δεν έχω να εξηγήσω πολλά. Νομίζω ότι η μόνη μου ελάχιστη ικανότητα είναι να κάνω αυτά που κάνω και η διαδικασία του να τα εξηγώ ή να τα αναλύω με φέρνει σε τρομερή αμηχανία. Ούτε έχω καμία διάθεση αυτοπροβολής. Ξέρεις, μου αρέσει να κάνω κάποια πράγματα και μετά αυτά να βρίσκουν το δρόμο τους, όποιος είναι αυτός...