TO AΡΘΡΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΙΣ 15-09-2019
Η κατασκευή του μετρό στη Θεσσαλονίκη, εκτός του ότι ανέδειξε τον σημαντικό πολιτιστικό πλούτο της πόλης του Θερμαϊκού, έθεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη συμπρωτεύουσα το δίλημμα «αρχαία ή μετρό». Τις τελευταίες μέρες η συζήτηση αναζωπυρώθηκε λόγω της εκτεταμένης αναφοράς που έκανε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στη συνέντευξη Τύπου της ΔΕΘ, στην οποία ανακοίνωσε πως επιλογή της κυβέρνησης είναι το έργο να λειτουργήσει ενιαίο, κάτι που σημαίνει ότι θα εξυπηρετεί τους πολίτες από τον Απρίλιο του 2023.
«Τέλος τα μεγάλα λόγια, οι υπεκφυγές, οι εντυπώσεις, τα ψεύτικα εγκαίνια και οι βαμμένοι μουσαμάδες. Καθαρές κουβέντες: Με τα σημερινά δεδομένα η λειτουργία του μετρό θα άρχιζε χωρίς τον σταθμό Βενιζέλου, τέλη του 2022. Αλλά αυτό θα σήμαινε ένα έργο "κολοβό"» είπε ο πρωθυπουργός.
Και συμπλήρωσε: «Είναι αρκετά καθαρό ότι η λύση που είχε δρομολογηθεί ήταν "μη λύση". Δεν ήταν κοστολογημένη, ήταν εξαιρετικά αβέβαιο αν ήταν τεχνικά εφικτή, θα οδηγούσε σε ένα "κολοβό" μετρό χωρίς τη Βενιζέλου. Προφανώς θα υπάρξουν διαφωνίες και σέβομαι την άποψη του κ. Μπουτάρη, αλλά προχωράμε σε αυτή την κίνηση με τη στήριξη των φορέων της πόλης».
Δεν είναι τυχαίο το ότι απ' όλες τις αρχαιότητες που ήρθαν στο φως κατά τις ανασκαφές για την κατασκευή του μετρό και αποδομήθηκαν για τις ανάγκες του μεγάλου τεχνικού έργου ή σε ελάχιστες περιπτώσεις αποσπάστηκαν, το μνημειακό σύνολο του σταθμού Βενιζέλου ξεσήκωσε τέτοια θύελλα αντιδράσεων.
«Επιστρέφουμε, λοιπόν, στην αρχική λύση για τον σταθμό, με απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων» τόνισε, δημιουργώντας έντονες αντιδράσεις από τον Σύλλογο των Ελλήνων Αρχαιολόγων, τον Γιάννη Μπουτάρη και τον ΣΥΡΙΖΑ.
«Η εξαγγελία του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ δεν λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές ανάγκες ή την πρόοδο του τεχνικού έργου και δείχνει να υπαγορεύεται από εμμονή συγκεκριμένων κύκλων για απόσπαση ή και "εξαφάνιση" των αρχαιοτήτων από το μετρό της Θεσσαλονίκης, αντίληψη αναχρονιστική και εν τέλει παρωχημένη. Ο πλούσιος επιστημονικός διάλογος που αναπτύχθηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια απέδειξε ότι η συνύπαρξη είναι όχι μόνο τεχνικά εφικτή αλλά και επιβεβλημένη, εφόσον προβάλλει ένα μοναδικό μνημειακό σύνολο που υπογραμμίζει το βυζαντινό παρελθόν της Θεσσαλονίκης, το οποίο αγκάλιασαν οι Θεσσαλονικείς, οι φορείς της πόλης και η διεθνής κοινότητα» υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, στην ανακοίνωσή του ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.
Από την πλευρά του ο πρώην δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης, πέραν της δημιουργίας της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, απέστειλε κείμενο στον πρωθυπουργό, ζητώντας του να αναθεωρήσει. «Η χρονοκαθυστέρηση, οι οικονομικές απώλειες και οι ανεπανόρθωτες βλάβες του μνημειακού συνόλου στη λύση της απόσπασης και επανατοποθέτησης στερεί το μοναδικό παγκόσμια πολιτιστικό κεφάλαιο της πόλης της Θεσσαλονίκης από την αυθεντικότητά του, κοστίζει πανάκριβα και, φυσικά, βάζει την πόλη σε νέες περιπέτειες» σημείωσε.
Ποιες είναι οι αρχαιότητες
Η LiFO είχε ξεναγηθεί πέρσι στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας και η τότε προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, είχε δηλώσει ότι η Αττικό Μετρό πραγματοποίησε τις απαραίτητες αλλαγές στον τεχνικό σχεδιασμό του μετρό της Θεσσαλονίκης και πλέον, στη νέα μελέτη του έργου, βύθισε τις σήραγγες σε βάθος πολύ χαμηλότερο από αυτό των αρχαιολογικών στρωμάτων. Μάλιστα, η αρχική εκτίμηση προέβλεπε βάθος 7-9 μέτρων, ενώ το βάθος των σηράγγων θα κυμαινόταν από -14 έως -31 μέτρα, προκειμένου να αποφεύγονταν δυσάρεστες επιπλοκές κατά τη διάρκεια της κατασκευής.
Επίσης, όπως προέβλεπε ο σχεδιασμός, οι συγκεκριμένοι σταθμοί θα μετατρέπονταν σε αρχαιολογικούς χώρους οι οποίοι θα ήταν προσβάσιμοι στο κοινό, είτε με ξεχωριστή είσοδο είτε μέσω της πεζογέφυρας. Μάλιστα, καθώς προχωρούσαμε κατά μήκος του σταθμού Βενιζέλου και πλησιάζοντας τους αρχαιολογικούς θησαυρούς, η κ. Βελένη, όπως και οι υπόλοιποι αρχαιολόγοι που μας ενημέρωναν, είχε μιλήσει αναλυτικά γι' αυτούς:
«Πρόκειται για τον κεντρικό οδικό άξονα της βυζαντινής πόλης, ο οποίος ήταν στρωμένος με χωμάτινα και χαλικόστρωτα καταστρώματα. Είναι ενδεικτικό ότι γύρω από τους δρόμους εκτείνονται πυκνοδομημένα οικοδομικά τετράγωνα, τα οποία συνιστούν γειτονιές της βυζαντινής αγοράς της πόλης. Καταστήματα και εργαστήρια προσανατολίζονται σε ανοιχτούς προς τον δρόμο χώρους για την έκθεση των προς πώληση προϊόντων. Πληθώρα μικροαντικειμένων και κοσμημάτων, όπως επιστήθιοι σταυροί, γυάλινα και χάλκινα βραχιόλια, χάλκινα κυρίως και σπανιότερα ασημένια δαχτυλίδια, μαρτυρούν τον διαχρονικά εμπορικό χαρακτήρα της περιοχής, με έμφαση κυρίως στον τομέα της αργυροχρυσοχοΐας.
Τα ευρήματα αυτά σκιαγραφούν την πολεοδομική οργάνωση του αστικού χώρου της Θεσσαλονίκης, το πώς σχεδιάστηκε η πόλη στα πεδινά της τμήματα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα. Δρόμοι κάθετοι μεταξύ τους διαμορφώνουν οικοδομικές νησίδες με κτίσματα οικιστικής και εργαστηριακής χρήσης. Ο ίδιος σχεδιασμός διατηρείται και στους ρωμαϊκούς χρόνους, με μετασκευές μικρής κλίμακας στην κάτοψη των κτισμάτων. Τον 4ο αι. μ.Χ. οι μαρμαρόστρωτοι πλέον δρόμοι πλαισιώνονται από κιονοστήρικτες στοές και εκατέρωθεν αυτών ανεγείρονται μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα με πολυτελή ψηφιδωτά δάπεδα, εντοίχιο γραπτό διάκοσμο, ορθομαρμαρώσεις και opus sectile».
Πράγματι, η ανασκαφική έρευνα στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης αποκάλυψε τμήματα της βυζαντινής αγοράς κατά μήκος της κεντρικής οδού, της λεγόμενης «λεωφόρου» ή «μέσης» των Βυζαντινών. Επίσης, αποκαλύφθηκε η κεντρική χαλικόστρωτη οδός των βυζαντινών χρόνων στο ίχνος του παλαιότερου decumanus maximus με μέσο πλάτος 5,5-6,5 μ. Νέοι δρόμοι με ευθύγραμμη, ελικοειδή και διαγώνια πορεία χαράσσονται ή υφιστάμενοι αλλάζουν πορεία, ορίζοντας παράλληλα και την έκταση των οικοδομικών νησίδων. Οι νησίδες από λασπόκτιστα κτίρια κατέλαβαν τον δημόσιο χώρο, τα πεζοδρόμια και τις στοές της ύστερης αρχαιότητας. Πρόκειται για εργαστήρια και καταστήματα μιας αγοράς όπου παράγονταν κοσμήματα, είδη μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας και κεραμικά. Πλινθόκτιστες κατασκευές, κλίβανοι, πάγκοι εργασίας, μαζί με εργαλεία, μήτρες κατασκευής κοσμημάτων, ημιτελή κεραμικά και τριποδίσκους πιστοποιούν την παραγωγική χρήση των χώρων σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.
Τι λένε στη LiFO οι πρωταγωνιστές
Μαρία Βλαζάκη
Πρώην γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού - αρχαιολόγος
Δεν είναι τυχαίο το ότι απ' όλες τις αρχαιότητες που ήρθαν στο φως κατά τις ανασκαφές για την κατασκευή του μετρό και αποδομήθηκαν για τις ανάγκες του μεγάλου τεχνικού έργου ή σε ελάχιστες περιπτώσεις αποσπάστηκαν, το μνημειακό σύνολο του σταθμού Βενιζέλου ξεσήκωσε τέτοια θύελλα αντιδράσεων. Γιατί το 2013 στον συγκεκριμένο χώρο ήρθε στο φως ένα εντυπωσιακό σύνολο που περιλαμβάνει το καλύτερα σωζόμενο τμήμα των κύριων οδών της αρχαίας Θεσσαλονίκης, μαζί με το τετράπυλο, στοές, μια μαρμαρόστρωτη πλατεία, όψεις παράπλευρων κτιρίων και υπόγεια δίκτυα.
Και ενώ μέχρι τότε όλοι, αρχαιολόγοι, μηχανικοί, πανεπιστημιακοί και ο κόσμος της Θεσσαλονίκης, παρακολουθούσαν στωικά το ξήλωμα και την αποκαθήλωση της αρχαίας ιστορίας και του πολιτισμού της πόλης απ' όποιο σημείο περνούσε το μετρό, το μέγεθος και η έκταση που καταλάμβανε το μνημειακό σύνολο του σταθμού Βενιζέλου, σε συνδυασμό με τη σημασία του, δεν επέτρεψε την ίδια αντιμετώπιση. Η αντίδραση στην απόφαση της μετακίνησης του 2014 ήταν τόσο ισχυρή, που ο δήμος ζήτησε αναθεώρηση με συγκεκριμένη πρόταση για ανάδειξη του μνημείου στη θέση του. Έτσι, όλοι μαζί, δήμος Θεσσαλονίκης, Αττικό Μετρό Α.Ε., Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υπουργείο Πολιτισμού, υπουργείο Υποδομών και Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, συνεργάστηκαν προς την κατεύθυνση αυτή.
Η λύση βρέθηκε. Το 2015 εγκρίθηκε η πρόταση του δήμου για την κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων, η οποία κρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ως «αναγκαία για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος που συνίστανται στη διαφύλαξη και προστασία της αυθεντικότητας του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου για την παγκόσμια κληρονομιά». Η τεχνική λύση αποτυπώθηκε σε αρχιτεκτονική μελέτη και από το 2017 άρχισε η υλοποίησή της. Όλα έγιναν σύμφωνα με τις επιταγές του αρχαιολογικού νόμου, ο οποίος χαρακτηριστικά προβλέπει μετακίνηση κατ' εξαίρεση και μόνο: "Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου εξετάζεται μόνον όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του".
Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που προβάλλεται ως επιχείρημα για τη μετακίνηση αναφέρεται στην υπόθεση πριν ακόμα βρεθεί τεχνική λύση και είναι άκαιρη, ενώ η περίπτωση των αρχαιοτήτων του σταθμού της Αγίας Σοφίας, που επίσης προβάλλεται ως επιχείρημα, είναι εντελώς διαφορετική.
Θέμα εξυπηρέτησης δημοσίου συμφέροντος δεν τίθεται σήμερα ως προς την αναγκαιότητα υλοποίησης του τεχνικού έργου κατασκευής του σταθμού, καθώς η υπόθεση έχει πάρει τον δρόμο της, οι αρχαιότητες διατηρούνται στο περιβάλλον τους και η τεχνική λύση διατήρησης των αρχαιοτήτων κατά χώρα και παράλληλης κατασκευής του σταθμού ήδη υλοποιείται. Θέμα δημοσίου συμφέροντος θα προκύψει αν μετακινηθούν οι αρχαιότητες και εμποδιστεί το σημερινό έργο, διότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί σκοπό υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος.
Σήμερα, λοιπόν, είναι αδιανόητη η επιστροφή στη λύση του 2014 για απόσπαση και επανατοποθέτηση του μνημειακού συνόλου που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας και της ταυτότητας της Θεσσαλονίκης αλλά και της παγκόσμιας κληρονομιάς. Η τεχνική λύση που βρέθηκε διασφαλίζει την αυθεντικότητα του μνημείου και τη δημιουργία ενός ανοιχτού αρχαιολογικού χώρου εντός του κελύφους του υπόγειου σταθμού. Η ολοκλήρωση της υλοποίησης της λύσης αυτής συνιστά υποχρέωση του κράτους προς την πολιτιστική κληρονομιά και προς τους πολίτες της Θεσσαλονίκης».
Κωνσταντίνος Ζέρβας
Δήμαρχος Θεσσαλονίκης
Προσωπικά έχω εκφράσει τη θέση μου για τον σταθμό Βενιζέλου από το 2013, ως πολιτικός μηχανικός και μέλος του Δ.Σ. της Αττικό Μετρό, επομένως έχοντας ιδία αντίληψη για τα πράγματα. Σήμερα, μετά την κυβερνητική αλλαγή, κλήθηκα να εκφράσω για μία ακόμη φορά την άποψή μου και αυτό έκανα. Είναι σταθερά ίδια. Τώρα κάποιοι παραδέχονται ότι είχα δίκιο τότε, αλλά ακολουθήθηκε άλλος δρόμος. Όμως, είμαι δήμαρχος της πόλης, γι' αυτό και αμέσως μετά την εκλογή μου είπα ότι δεν θα εμμείνω στην άποψή μου, αλλά εκείνο που με ενδιαφέρει είναι η πιο σύντομη και η πιο οικονομική λύση.
Είμαι δήμαρχος της πόλης γι' αυτό και προέταξα την ολοκλήρωση του έργου. Δεν είμαι δήμαρχος των "εργολάβων του διχασμού" της πόλης. Όλοι όσοι έχουν αντίθετη άποψη από τη δική μου δεν είναι "επαγγελματίες ευαίσθητοι" και λυπάμαι που κάποιοι το χρησιμοποίησαν αρνητικά. Επαγγελματίες ευαίσθητοι είναι αυτοί που θεωρούν ότι έχουν το μονοπώλιο του ενδιαφέροντος για την πολιτιστική κληρονομιά. Επαγγελματίες ευαίσθητοι είναι αυτοί που στηρίζουν την πολιτική τους ύπαρξη και καριέρα στο να θέτουν εμπόδια. Το έκαναν και πριν από 30 χρόνια, το κάνουν και σήμερα. Η Θεσσαλονίκη έχει ταλαιπωρηθεί στο παρελθόν πάρα πολύ από ανθρώπους οι οποίοι έκαναν ακτιβισμό πίσω και γύρω από τα μεγάλα έργα. Πολλά έργα της πόλης, αν είχε ακολουθηθεί η άποψη συγκεκριμένων ανθρώπων, δεν θα είχαν γίνει ποτέ.
Κανείς δεν μίλησε για καταστροφή των αρχαιοτήτων, κανένα σχέδιο δεν μιλά για καταστροφή ή διαμελισμό τους. Προσωπικά, λέω "ναι" στο μετρό, "ναι" και στον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι ψευδοδίλημμα το "ή αρχαία ή μετρό". Θα υπάρχουν και αρχαία και μετρό. Το σημαντικό είναι να έχουμε το συντομότερο δυνατό μετρό με το μικρότερο δυνατό κόστος και με τη μικρότερη ενόχληση για τους κατοίκους της πόλης
Η Θεσσαλονίκη δεν χρειάζεται διχασμούς και ολιγωρίες, έχει ανάγκη από έργα και αποτελεσματικότητα. Το έργο αυτό, ουσιαστικό για τη λειτουργία της πόλης, δεν πρέπει να εμπλακεί σε πολιτικά και κομματικά παίγνια, δεν πρέπει να γίνει αφορμή για νέο διχασμό.
Η πόλη δεν θα διχαστεί, θα βρει την καλύτερη λύση. Την πιο άμεση και οικονομική. Και εγώ ως δήμαρχος Θεσσαλονίκης θα είμαι αυτός που θα φροντίσει ούτως ώστε το μετρό να γίνει με το καλύτερο τρόπο. Οι Θεσσαλονικείς θέλουν να ζήσουν σε μία πόλη λειτουργική, αισθητικά όμορφη, που θα σέβεται την πολιτιστική κληρονομιά αλλά και θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις ανάγκες μιας ευρωπαϊκής μητρόπολης».