Είναι αδύνατον, μέσα σε λίγες γραμμές, να γράψουμε για τη γέννηση και τις απαρχές του graffiti στην Αμερική και τη μετέπειτα εξάπλωσή του στην Ελλάδα και σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Δεν ξέρουμε τελικά και αν το graffiti προϋπήρξε της ραπ μουσικής ή το αντίστροφο. Μάλλον οι παράλληλοι δρόμοι τους συναντήθηκαν κάποια στιγμή, κάπου εκεί στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και αρχές του ’70 στη Νέα Υόρκη, και αυτή η ένωση μάς έδωσε τη χιπ-χοπ κουλτούρα (μαζί με τα άλλα στοιχεία της, DJing, breaking, beatboxing). Τη δεκαετία του ’70 μπήκαν τα πρώτα γερά θεμέλια της χιπ-χοπ κουλτούρας και τη δεκαετία του ’80 είχαμε την «άνθισή» της, σε κάθε μέρος του πλανήτη που ζούσαν ανήσυχοι νέοι.
Στην Ελλάδα, τα πρώτα κομμάτια graffiti εμφανίστηκαν γύρω στο 1983-1984, μαζί με τις πρώτες δυναμικές ομάδες breakdance της χώρας. Μπορείς να πεις ότι τα breaking crews της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (και κάθε μικρής και μεγάλης πόλης της χώρας μας) «πήραν από το χέρι» και το graffiti, με πολλούς τότε πιτσιρικάδες και μελλοντικούς writers να έρχονται κάπως έτσι σε πρώτη επαφή μαζί του.
Το breakdance ήταν πολύ δημοφιλές στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και στην Ελλάδα, μέσα από ταινίες όπως οι «Breakin» και «Beat Street» του 1984, ενώ άπειρα τα παραδείγματα –καλά, κακά και τραγελαφικά– με breakdance «μάχες» ανάμεσα σε ομάδες, σε disco και καφετέριες της εποχής, να εμφανίζονται σε ελληνικές κινηματογραφικές κωμωδίες και βιντεοταινίες. Το breaking ήταν ένα πόδι έξω από το underground, σε αντίθεση με το παράνομο graffiti.
«Εσείς την τέχνης σας, εμείς υποκουλτούρα» σε ένα βανάκι, σταθμευμένο κάπου στην Αθήνα.
«Η καταγραφή ξεκίνησε από τον τρόπο που ζω. Είμαι γέννημα θρέμμα Αθηναίος και τυχερός επειδή όταν το graffiti ήταν στη "χρυσή εποχή" του (1990-2000), ήμουν σε μια ηλικία που το μυαλό μου ήταν στον δρόμο και στην αστική κουλτούρα. Μπορεί τότε να μην ήταν όλες οι περιοχές "βαμμένες", αλλά υπήρχε και ποιότητα στους τοίχους και ποσότητα. Γυρνώντας στο τώρα, δηλαδή στο 2013, όλα ξεκίνησαν από μία σύμπτωση. Λόγω δουλειάς, βρέθηκα στην αθηναϊκή Chinatown, μια περιοχή που γνώριζα, αλλά κυρίως τη νύχτα.
Το πρωί είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, εκεί άρχισα να βλέπω τα πρώτα βαμμένα φορτηγά και βαν. Λίγο μετά, αγόρασα το πρώτο μου smartphone, έφτιαξα Instagram και άρχισα να καταγράφω όχι μόνο τα βανάκια, αλλά και τα παλιά νεοκλασικά του Κεραμεικού. Γενικά, πιστεύω ότι είναι μία κατηγορία από μόνη της αυτή η περιοχή. Τον λογαριασμό στο Instagram τον έφτιαξα τον Μάιο του 2015, αλλά η ιδέα υπήρχε από το 2014» απαντάει ο Φάνης Αφανής στην πρώτη ερώτηση για την αρχική ιδέα δημιουργίας του Instagram project Van Of Fame, μιας μοναδικής φωτογραφικής καταγραφής φορτηγών και βαν της Αθήνας, που έχουν δεχτεί την «παρέμβαση»-bombing από graffiti.
Τα graffiti κομμάτια, τα πιο γρήγορα –«στο τρέξιμο»– throw-ups και τα tags (οι ταγκιές, δηλαδή το όνομα και η δήλωση του κάθε writer ότι βρισκόταν εκεί, σε αυτό το σημείο) δεν εμφανίζονται μόνο σε τοίχους αλλά και σε τρένα, φορτηγά και vans, σε κάθε επιφάνεια. Κάπως έτσι, τη δεκαετία του ’70, δεκαετία-ορόσημο για το graffiti, τα κομμάτια και τα tags των writers ταξίδευαν καθημερινά, με το μετρό, σε κάθε ένα από τα 5 προάστια της Νέας Υόρκης.
Το όνομα των writers και το όνομα των crews ταξίδευαν πέραν των ορίων των γειτονιών τους, βαμμένα μέσα και έξω τα βαγόνια του μετρό· ένας νέος κώδικας επικοινωνίας είχε γεννηθεί. Βέβαια, αυτό έφερε και την αντίδραση της δημοτικής αρχής, πρόστιμα και φυλάκιση σε γκραφιτάδες, και anti-graffiti καμπάνιες. Ανάλογα παραδείγματα, ίσως σε μικρότερη κλίμακα, είχαμε βιώσει ακόμα και στην Αθήνα και στον Ηλεκτρικό.
Τι είναι αυτό που τράβηξε το ενδιαφέρον σου στα φορτηγά και τα βαν; «Το χρώμα πάνω από όλα. Όταν σε κάθε γωνιά μυρίζει άσχημα, έχει σύριγγες, οίκους ανοχής και σκουπίδια, ψάχνεις μια διέξοδο. Έναν τρόπο να βγάλεις την ημέρα, να αντέξεις την πίεση που ασκεί το αστικό τοπίο στο είναι σου. Όταν πέντε μέρες είσαι εκεί, όμως θες να παραμείνεις και να συνεχίσεις, καλείσαι να γίνεις δημιουργικός. Αυτό ήταν ξεκάθαρο στο μυαλό μου με το Instagram, να φτιάξω κάτι διαφορετικό, όχι να βγάζω selfies, no offence. Το graffiti είναι το πρώτο στοιχείο της χιπ-χοπ κουλτούρας που γνώρισα, οπότε για εμένα ήταν αναπόφευκτο να στραφώ σε κάτι οικείο», υποστηρίζει, ενώ μας δίνει τη δική του οπτική γιατί κάποιοι επιλέγουν τα φορτηγά και τα βαν για καμβά.
«Σίγουρα θα υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί λόγοι, μιλάμε για οχήματα που κινούνται αρκετά, κάποια γυρνάνε όλη την Αθήνα, τα τρένα κάνουν μια συγκεκριμένη διαδρομή, ένα βαν σε μία ημέρα μπορεί να πάει από το αεροδρόμιο στην Κηφισιά, στα Πρακτορεία στην Αγίας Άννης, μέχρι και την Ελευσίνα. Η αδρεναλίνη πιστεύω ότι υπάρχει σε ό,τι και αν βάφεις, αν είναι παράνομο. Εδώ θα ήθελα να πω δύο πράγματα, αρχικά ότι απλά καταγράφω κάτι που συμβαίνει, δεν προτρέπω κανέναν να φθείρει κάτι που δεν είναι δικό του, το άλλο έχει να κάνει με τα τρένα, έχουν χαθεί πολλοί άνθρωποι, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά ανά τον κόσμο. Είναι πολύ επικίνδυνο σπορ και πρέπει ειδικά οι νέοι writers να το σκεφτούν διπλά».
Τον ρωτώ πώς εντοπίζει αυτά τα φορτηγά και τα βαν, αν γυρνάει την πόλη με τα πόδια για να τα βρει και αν έτσι βλέπει την Αθήνα με άλλο μάτι. «Με το μηχανάκι και με τα πόδια, όπου και αν πάω, τα αναζητώ. Πολλές φορές μπορεί να είναι παρκαρισμένα έξω από το σπίτι μου ή στο μέρος που θα πάω να φάω! Χαχαχα! Εννοείται ότι μου αρέσει να κινούμαι και με τα πόδια, με αυτό τον τρόπο ανακαλύπτεις την πόλη. Καθαρά λόγω χρόνου δεν έχω πάει στοχευμένα από περιοχή σε περιοχή για να τραβήξω ό,τι βαμμένο βρω, αλλά με το που δω κάτι θα κάνω τα πάντα για να το φωτογραφίσω. Η Αθήνα είναι μια αρκετά μεγάλη πόλη, δεν είναι μόνο το κέντρο της, οπότε πάντα υπάρχει κάτι καινούργιο να βρεις».
Από τα εναλλακτικά ονόματα της ελληνικής χιπ-χοπ σκηνής, ο ράπερ Φάνης Αφανής «μιλάει» μέσα από συναυλίες, tracks, mixtapes και άλμπουμ, μόνο όταν έχει κάτι να πει. Λίγο πριν την κυκλοφορία του δεύτερου προσωπικού του δίσκου στην Ηχοκρατορία του DJ ALX, μας βάζει στο κλίμα.
«Ο δεύτερος δίσκος είναι έτοιμος σε μεγάλο βαθμό, στη μουσική παραγωγή είναι ο Yonassis, όπως και στον δίσκο "Ανάμεσα". Στις 11 Μαΐου κυκλοφορήσαμε το "SM58" σε μορφή βίντεο κλιπ, εμπειρία πρωτόγνωρη για εμένα, καθώς δεν είχα ποτέ την ευκαιρία αυτή στο παρελθόν. Πριν από κάποιους μήνες είχα μοιραστεί το τραγούδι με τον Iownyou Iseeyou, είμαστε φίλοι εδώ και 20 χρόνια, μου έδειξε τι μπορεί να δημιουργήσει και τον εμπιστεύτηκα απόλυτα. Αξίζει να το τσεκάρετε!
Αυτός ο δίσκος φτιάχτηκε από την επιμονή και την όρεξή μας. Στο δεύτερο lockdown, η μόνη ασχολία μου ήταν η μουσική. Να γράψω στίχους, να αγοράσω δίσκους για samples αλλά και για τη συλλογή μου, να ηχογραφήσουμε, να συνεργαστούμε με νέους ανθρώπους. Το ίδιο και ο Yonassis με την παραγωγή. Μέσα από αυτό την παλέψαμε μαζί. Την πρώτη μέρα του 2021, πήγα στο σπίτι ενός φίλου, γράψαμε ένα από τα κομμάτια του δίσκου σε 2 ώρες. Ευτυχώς που υπάρχει η μουσική στη ζωή μου. Περισσότερα όταν με το καλό ολοκληρωθεί, μάλλον το προσεχές φθινόπωρο θα κυκλοφορήσει, πάλι από την Ηχοκρατορία, πάλι με τη σφραγίδα του ALX στη μίξη και στο mastering».
ΦΑΝΗΣ ΑΦΑΝΗΣ & YONASSIS - SM58 (Official Music Video)
Παιδί της Αθήνας, της τσιμεντούπολης, τι σημαίνει αστική κουλτούρα για τον κάθε ένα από εμάς ξεχωριστά; «Αστική κουλτούρα είναι όλα αυτά που συνθέτουν μια σύγχρονη πόλη. Τα κτίριά της και η αρχιτεκτονική της, η ατμόσφαιρα που επικρατεί, οι άνθρωποι που κινούνται στους δρόμους της. Ακόμα και το πώς η εκάστοτε εξουσία διαλέγει να χρησιμοποιήσει την αστυνομία και την καταστολή διαμορφώνει την αστική κουλτούρα.
Στην Αθήνα υπάρχει πιο πολύ υποκουλτούρα. Στα υπόγεια κινήματα υπάρχει ζωή, αυτό είναι και το Van of Fame, κάτι που ο άλλος το προσπερνάει εγώ αρχίζω να το καταγράφω, μέσα από αυτό του δίνω ζωή, έτσι το αρχείο μου δεν είναι μόνο μια συλλογή από παράνομα ή νόμιμα graffiti αλλά και ένας άλλος τρόπος να δεις την Αθήνα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας χαρίζουν την ασταμάτητη προβολή σε παγκόσμιο επίπεδο, από την άλλη υπάρχει ο κίνδυνος να εθιστείς σε αυτά και να χάσεις την επαφή και τη σύνδεση με τον δρόμο, που ουσιαστικά είναι όλο το ζουμί της αστικής κουλτούρας».
Κλείνοντας τη συζήτηση, τον ρωτώ τι άλλο να περιμένουμε μέσα από το project Van Of Fame και εδώ έρχεται μία έκπληξη, στη μορφή μίας ειδικής έκδοσης για το προσεχές μέλλον. «Υπάρχει πλάνο το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη. Ένα βιβλίο 400 σελίδων! Μία ανεξάρτητη κίνηση, στην οποία όλα περνάνε από λίγους ανθρώπους, φίλους και συνεργάτες, αλλά και χωρίς τη διάθεση της κερδοσκοπίας μέσα από αυτό. Η υλοποίησή του αργεί. Γεγονός το οποίο δεν με πειράζει, προτιμώ να βγει κάτι όμορφο και προσεγμένο πάρα κάτι πρόχειρο και χωρίς χαρακτήρα».
Van of Fame (@van_of_fame) • Φωτογραφίες και βίντεο στο Instagram
Φάνης Αφανής (@fanikroom) • Φωτογραφίες και βίντεο στο Instagram