Οικονομική και υπαρξιακή ανασφάλεια, δυστοπία, πολιτικός και οικολογικός τρόμος, κατάρρευση βεβαιοτήτων και ορθοδοξιών, εσχατολογικές σειρήνες, φετιχισμός με την Αποκάλυψη, αίσθηση τέλους.
Είναι τόσο ασφυκτικό το κλίμα καμιά φορά, όπως αποτυπώνεται στις επικεφαλίδες της επικαιρότητας, που αντανακλαστικά, μηχανικά σχεδόν, ενεργοποιούμε τη λειτουργία πανικού και απλώνουμε τις πλερέζες.
Είναι τα πράγματα τόσο χάλια ή έχουμε μπει οικειοθελώς σε ένα κακό μαζοχιστικό τριπ όπου η απαισιοδοξία μοιάζει με μοναδική δικλείδα ασφαλείας απέναντι σ' ένα απειλητικό και επισφαλές κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον;
Και φταίνε μόνο ή κυρίως τα media που νιώθουμε έτσι (εμείς στη «Δύση» περισσότερο, που εκπέσαμε από τη βαθιά νιρβάνα μας, υποθέτω ένας νεαρός εκατομμυριούχος στην Κίνα το βλέπει αλλιώς το ζήτημα), με τους κραυγαλέους τίτλους και τις εσχατολογικές και ισοπεδωτικές προσεγγίσεις τους σε σύνθετα ζητήματα; Ή απλώς αυτά αναπαράγουν και επαναφορτίζουν ένα γενικότερο κλίμα και μια περιρρέουσα κουλτούρα αγωνίας και ζόφου;
Σύμφωνα με το νέο βιβλίο του κοινωνιολόγου και συγγραφέα Frank Furedi, How fear works (Πώς λειτουργεί ο φόβος), όπως παρουσιάζεται στο «Times Literary Supplement», όσοι καταδικάζουν τα media για τη δημιουργία πανικού, μέσω των αφηγημάτων τρόμου και αποκάλυψης που δημοσιεύουν, το κάνουν χρησιμοποιώντας και οι ίδιοι τη ρητορική συναγερμού που κριτικάρουν στους άλλους.
Υπάρχει, πάντως, και μια αντίρροπη στον φόβο και την απαισιοδοξία τάση, η οποία εκδηλώνεται είτε με τη μορφή μιας επιθυμίας για δράση και ακτιβισμό πάσης φύσεως είτε απλώς με μια διάθεση ηρωικής υπέρβασης της κατήφειας, του παραλυτικού άγχους, της αίσθησης ζόφου, μέσω μιας επιστράτευσης και τροφοδότησης των όποιων αισιόδοξων ενστίκτων μάς έχουν απομείνει.
Ο Furedi δεν αμφισβητεί την τάση των μέσων (συμπεριλαμβανομένων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης) να τσιγκλάνε τις αγωνίες του κοινού για να τραβήξουν την προσοχή του, πιστεύει όμως ότι το να ρίχνουμε το φταίξιμο στα δημοσιεύματα είναι απλοϊκό. Για τον Furedi τα media δεν δημιουργούν τόσο τον φόβο όσο ενισχύουν –και εκμεταλλεύονται– προϋπάρχουσες τάσεις μοιρολατρίας.
Ο κεντρικός τους ρόλος είναι «η κανονικοποίηση ενός λόγου και ενός συστήματος συμβόλων προκειμένου να ερμηνεύσουν μέσω αυτών την κοινωνική εμπειρία» γράφει στο βιβλίο του και ως παράδειγμα φέρνει τους φόβους σχετικά με την παιδοφιλία, οι οποίοι δεν κατασκευάστηκαν από τα media, αυτά όμως «έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των συμβόλων και των εικόνων που στοιχειώνουν τη φαντασία μας».
Υπάρχει, πάντως, και μια αντίρροπη στον φόβο και την απαισιοδοξία τάση, η οποία εκδηλώνεται είτε με τη μορφή μιας επιθυμίας για δράση και ακτιβισμό πάσης φύσεως είτε απλώς με μια διάθεση ηρωικής υπέρβασης της κατήφειας, του παραλυτικού άγχους, της αίσθησης ζόφου, μέσω μιας επιστράτευσης και τροφοδότησης των όποιων αισιόδοξων ενστίκτων μάς έχουν απομείνει.
Αυτή την τάση ενδεχομένως «εκμεταλλεύτηκε» και το περιοδικό «Time» στο πρόσφατο τεύχος του που ήταν αφιερωμένο στην αισιοδοξία. Στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος δημοσιεύτηκε και ένα κείμενο του σκηνοθέτη Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, στο οποίο γράφει μεταξύ άλλων:
«Η αισιοδοξία είναι η ριζοσπαστική επιλογή, η δύσκολη επιλογή, η γενναία επιλογή – αυτή που έχουμε πιο μεγάλη ανάγκη σήμερα... Αυτούς τους καιρούς, η πιο ασφαλής προεπιλογή για να δείχνει κανείς ευφυής είναι ο ακραίος σκεπτικισμός... Κάθε μέρα, μας ορίζει η ισορροπία των επιλογών μας – ανάμεσα στην αγάπη και στον φόβο, στην πίστη και στην απελπισία...
Η αισιοδοξία είναι το ένστικτό μας να εισπνεύσουμε την ώρα που ασφυκτιούμε. Η ανάγκη μας να διακηρύξουμε αυτό που "πρέπει να γίνει" ως αντίδραση σ' αυτό που γίνεται. Η αισιοδοξία δεν είναι ξενέρωτη – είναι επαναστατική και τολμηρή και καίρια».
Ξενέρωτη δεν είναι, και σίγουρα προτιμότερος ο ενθουσιασμός από την ομφαλοσκόπηση, αλλά πρέπει να βοηθάνε και οι άτιμες οι περιστάσεις – διότι πόσες φορές αντέχει κανείς να εμπιστευτεί το πνεύμα της ανάτασης, πριν προσγειωθεί ξανά με τη μούρη στο πάτωμα;
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO