Στην παρθενική του εμφάνιση ως συνεργάτης του Musée d'Orsay, του μουσείου που στεγάζεται στο υπέροχο αρχιτεκτόνημα που ανεγέρθηκε ως σιδηροδρομικός σταθμός για την παγκόσμια έκθεση του 1900, ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής εκθέσεων John Elderfield επιμελήθηκε μία μοναδική έκθεση αφιερωμένη αποκλειστικά στις προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε ένας από τους επιδραστικότερους ζωγράφους του 19ου αιώνα, ο Paul Cézanne.
Η έκθεση Portraits de Cézanne, η οποία μετά το Παρίσι θα ταξιδέψει και στο Λονδίνο και την Ουάσινγκτον, παρουσιάζει συνολικά 60 ζωγραφικούς πίνακες, τέσσερα σχέδια και δύο τετράδια προσχεδίων που καλύπτουν όλες τις δημιουργικές περιόδους του καλλιτέχνη. Σκοπός των διοργανωτών είναι να επιτρέψουν στον επισκέπτη να εξερευνήσει τα ιδιαίτερα θεματικά και εικονογραφικά χαρακτηριστικά των προσωπογραφιών του μέσα από την παράθεση των συμπληρωματικών έργων που δημιούργησε καθώς και των πολλαπλών αποδόσεων του ιδίου θέματος. Το στήσιμο της έκθεσης στοχεύει στο να αναδείξει την χρονολογική εξέλιξη των πορτρέτων και το πώς αντιλαμβανόταν ο Cézanne την σχέση μορφής και ταυτότητας, καθιστώντας αντιληπτές τις αλλαγές που προκύπτουν τόσο στο ύφος όσο και την τεχνική του. Μια άλλη πρόθεση της ομάδας που επιμελήθηκε την έκθεση είναι να εξετασθεί το κατά πόσον συγκεκριμένα μοντέλα όπως για παράδειγμα η συμβία του, της οποίας το πορτραίτο φιλοτέχνησε τουλάχιστον 29 φορές, επέδρασαν δραστικά στα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη της τεχνοτροπίας του.
Μελετώντας τα έργα αυτά καθίσταται σαφές ότι αποκρυσταλλώνουν οικείες στιγμές της ζωής του καλλιτέχνη και οριακά αποτελούν προσωπικές εξομολογήσεις, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την πλειάδα έργων με την σύζυγο του ή τους ταπεινούς αγρότες της Προβηγκίας.
Ο λίαν παραγωγικός μεταϊμπρεισιονιστής ζωγράφος -υπολογίζεται πως συνολικά φιλοτέχνησε περίπου χίλιους πίνακες- εμβαπτίστηκε στον ιμπρεσιονισμό για να αναδυθεί με μία πρωτοποριακή θεώρηση για την αποτύπωση του κόσμου και μία ολόδική του τεχνική που έμελλε να καθορίσει τους ζωγράφους του επόμενου αιώνα. Η χρήση του χρώματος από τον Cézanne έμοιαζε να υπακούει περισσότερο στους κανόνες της γλυπτικής, κι η αλλαγή χρωματισμού των μορφών και των αντικειμένων συντελεί στην αλλαγή της ίδιας της δομής τους. Η προσθήκη καθαρών γεωμετρικών στοιχείων και η αναλυτική προσέγγιση της φύσης επηρέασαν τόσο την τέχνη των Κυβιστών και των Φωβιστών καθώς και τις μέλλουσες γενιές αβανγκάρντ καλλιτεχνών, ώστε να δικαιολογείται το ότι ο Matisse και ο Picasso τον αποκαλούσαν "πατέρα όλων μας".
Όπως τα παιδάκια παίζουν κλείνοντας διαδοχικά πότε το ένα μάτι και πότε το άλλο μόλις καταλάβουν ότι ο κάθε οφθαλμός κοιτάζει τα αντικείμενα από διαφορετική οπτική γωνία, έτσι κι ο Cézanne -επηρεασμένος από την ανάγνωση της θεωρίας της χωρικής αντίληψης και την μανία της στερεοσκοπίας που ήταν του συρμού την εποχή εκείνη- αποδίδοντας μεγάλη σημασία στο ζήτημα της οπτικής και του βάθους πεδίου ζωγράφιζε το θέμα του δημιουργώντας ελάχιστα διαφοροποιημένες εικόνες. Αυτή η μικρή μετατόπιση δημιουργεί σε εκείνον που κοιτάζει το έργο μία αισθητική εμπειρία βάθους που διαφέρει πολύ από το αποτέλεσμα της κλασικής προοπτικής απόδοσης στην ζωγραφική και δημιουργεί μία έντονη εντύπωση είτε πρόκειται για απεικόνιση μιας νεκρής φύσης, ενός τοπίου ή μιας προσωπογραφίας.
Οι προσωπογραφίες που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση ιχνηλατούν την ενδιαφέρουσα εξέλιξη ενός καλλιτέχνη που χαρακτηρίζεται από μια πρωτοτυπία και ανεξαρτησία πνεύματος που εκδηλώνονται ήδη από τα πρώτα έργα του. Κατά την 45ετή σταδιοδρομία του ο Cézanne δημιούργησε περίπου 200 πορτραίτα που αναπαριστούσαν κυρίως μέλη της οικογένειας του, στενούς φίλους όπως ο συγγραφέας Emile Zola κι ο έμπορος έργων τέχνης Ambroise Vollard, χωρικούς από την Προβηγκία, 29 προσωπογραφίες της συζύγου του Hortense Fiquet και 26 αυτοπροσωπογραφίες του. Μελετώντας τα έργα αυτά καθίσταται σαφές ότι αποκρυσταλλώνουν οικείες στιγμές της ζωής του καλλιτέχνη και οριακά αποτελούν προσωπικές εξομολογήσεις, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την πλειάδα έργων με την σύζυγο του ή τους ταπεινούς αγρότες της Προβηγκίας που απαθανάτισε σε συνθέσεις που αποτίουν φόρο τιμής στην αγαπημένη πατρίδα του ζωγράφου.
Το πορτραίτο του Achille Emperaire
Ο Achille Emperaire καταγόταν επίσης από την Αιξ και υπήρξε στενός φίλος του Cézanne επί μία δεκαετία τουλάχιστον. Η φτώχια κι η κακοτυχία του φιλάσθενου ζωγράφου στάθηκαν εμπόδιο στο να αναγνωριστεί ευρύτερα το έργο του, ωστόσο ο φίλος του πάντα αναφερόταν σε εκείνον με τα καλύτερα λόγια. Το πορτραίτο του που φιλοτέχνησε ο Cézanne παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαιτίας την αντίθεσης μεταξύ των σχεδίων με κάρβουνο και του τελικού πίνακα. Στα προσχέδια, σύμφωνα με περιγραφές συγχρόνων τους, βλέπει κανείς "ένα εντυπωσιακό κεφάλι ιππότη, σαν σε πίνακα του Van Dyck", και δίνει την εντύπωση "ενός φλογερού πνεύματος με ατσάλινα νεύρα και μία χαλύβδινη υπερηφάνεια μέσα σε ένα δύσμορφο σώμα, ένα αμάλγαμα Δον Κιχώτη και Προμηθέα."
Ο πίνακας όμως του Cézanne προκρίνει τον καχεκτικό χαρακτήρα του δύσμοιρου Emperaire σε μία διφορούμενη εικόνα: η μεγαλειώδης ανφάς πόζα του καθήμενου σαν σε θρόνο ταπεινού μοντέλου χρησιμεύει για να αρθρωθεί ένα λογοπαίγνιο μεταξύ της λέξης Empereur (αυτοκράτορας) και του ονόματος Emperaire.
Το γεγονός πως ο σπουδαίος αυτός πίνακας είχε απορριφθεί από το Σαλόνι του 1870 επικυρώνει το γεγονός πως ο καλλιτέχνης επέλεξε συνειδητά να γυρίσει την πλάτη του στους πατροπαράδοτους κανόνες της τέχνης της προσωπογραφίας, κλείνοντας τους ειρωνικά το μάτι.
Ιnfo
Η έκθεση Portraits de Cézanne (Προσωπογραφίες του Cézanne) παρουσιάζεται στο Musée d'Orsay στο Παρίσι έως τις 24 Σεπτεμβρίου και στη συνέχεια θα μεταφερθεί στην National Portrait Gallery του Λονδίνου από τις 26 Οκτωβρίου έως τις 11 Φεβρουαρίου 2018 και ο τελικός σταθμός της θα είναι στην National Gallery of Art στην Ουάσινγκτον από τις 25 Μαρτίου και θα διαρκέσει ως την 1η Ιουλίου 2018.