Πυκνά κεντήματα σε πλούσια χρώματα εναλλάσσονται με φωτεινούς πίνακες σε παστέλ απαρτίζοντας τη νέα σειρά έργων της Ζωής Γαϊτανίδου που εκθέτει, στην πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «Clarity», στο ισόγειο της γκαλερί The Breeder. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που η καλλιτέχνις χρησιμοποιεί το κέντημα για να δημιουργήσει περίτεχνες ταπισερί που συνδυάζουν αφηρημένα μοτίβα. Η τροπική βλάστηση είναι μια θεματική που εμφανίζεται συχνά στο έργο της και είχε οδηγήσει την κριτικό Roberta Smith να παρατηρήσει ότι «θυμίζει έναν ναΐφ απόγονο του νεο-εξπρεσιονισμού, μια σύγχρονη ματιά στο τροπικό όραμα του Henri Rousseau». Και ενώ τότε εστίαζε στους πριμιτίφ πολιτισμούς, ο νέος κύκλος της δουλειάς της εστιάζει στις αλλαγές της διανοητικής μας κατάστασης, στην καθαρότητα ενός άδειου μυαλού, σε αντίθεση με μια δίνη σκέψεων και συναισθημάτων.
Όπως εξηγεί και η ίδια στη σύντομη κουβέντα που είχαμε, ό,τι δείχνει στην Breeder αποτελεί συνέχεια των έργων που έδειξε στην έκθεση «Equilibrists» στο Μπενάκη. «Ήδη από εκείνα τα έργα είχα αρχίσει να βάζω καινούργια στοιχεία, πιο γραμμικά, σε σχέση με προηγούμενα, που το θέμα τους ήταν κυρίως ο άνθρωπος μέσα στη φύση. Άρχισα να ψάχνω ένα νέο περιβάλλον που να μπορεί να περιγράψει την έννοια της διαύγειας. Τελικά, από τα συγκεκριμένα έργα έφυγε εντελώς η ανθρώπινη φιγούρα. Κράτησα μόνο μία, το έργο "Stillness", σαν παρατηρητή της έκθεσης». Κεντρικό στοιχείο αυτού του μικρότερου σε μέγεθος έργου είναι ένα πρόσωπο που κοιτά τον θεατή με μια έκφραση κάπου ανάμεσα στο δέος και την απάθεια, σε μια κατάσταση τέλειας ηρεμίας και διαύγειας, όπου τίποτα δεν έχει σημασία.
Η αλήθεια είναι ότι ενώ το κέντημα φαίνεται μια διαδικασία ήρεμη και χαλαρή, δεν είναι. Αντίθετα, είναι αρκετά σκληρή: τρυπιέσαι και ματώνεις όλη την ώρα, πονάει ο αυχένας σου, τα μάτια σου θολώνουν, αλλά προφανώς, μετά από δέκα ώρες κεντήματος, έχεις μπει σε μια άλλη κατάσταση.
«Παρατηρώντας την κατάσταση τη δική μου, αλλά και των γύρω μου, κυρίως την περίοδο που δούλευα για την έκθεση και λόγω του ότι ήμουν σε μια φάση που χρειαζόταν πειθαρχία και συγκέντρωση, συνειδητοποίησα πόσο μικρές είναι οι στιγμές που πραγματικά είσαι απόλυτα "εκεί", χωρίς να σου αποσπά την προσοχή τίποτε απολύτως, είτε ο ίδιος σου ο εαυτός είτε εξωγενείς παράγοντες. Οι στιγμές αυτές έγιναν πολύτιμες κι έτσι ήρθε ο τίτλος της έκθεσης "Clarity"» λέει η ίδια.
Τη ρωτώ αν η γιόγκα την έχει βοηθήσει στην όλη διαδικασία, μια και διαβάζω στο βιογραφικό της ότι τη διδάσκει. «H γιόγκα με έχει βοηθήσει πολύ όσον αφορά το σωματικό κομμάτι, καθ' ότι το ράψιμο είναι επίπονη διαδικασία για το σώμα. Έχω έναν ώμο αρκετά ζορισμένο και αν δεν έκανα γιόγκα, ίσως από κάποια στιγμή και μετά να μην μπορούσα να ράψω. Η στάση του σώματος, ειδικά όταν ράβεις τόσες ώρες σερί, δεν είναι ό,τι καλύτερο, οπότε με την εξάσκηση επανέρχεσαι και παίρνεις δυνάμεις για να συνεχίσεις».
Αναρωτιέμαι αν η διαδικασία του κεντήματος εμπεριέχει στοιχεία διαλογισμού, όπως η γιόγκα. «Η αλήθεια είναι ότι ενώ το κέντημα φαίνεται μια διαδικασία ήρεμη και χαλαρή, δεν είναι. Αντίθετα, είναι αρκετά σκληρή: τρυπιέσαι και ματώνεις όλη την ώρα, πονάει ο αυχένας σου, τα μάτια σου θολώνουν, αλλά προφανώς, μετά από δέκα ώρες κεντήματος, έχεις μπει σε μια άλλη κατάσταση. Πρέπει να μας δεις στο στούντιο πώς είμαστε με τις φίλες μου, την Κίκα και την Κορίνα, χωρίς τη βοήθεια των οποίων, αλλά και της μητέρας μου, ακόμα θα κεντούσα. Ξεκινάμε με μπιρίτσα και κουβεντούλα και όσο περνάει η ώρα καθένας μπαίνει στον κόσμο του. Οπότε, ναι, είναι ένας τρόπος διαλογισμού, ο οποίος όμως προκύπτει οργανικά».
Πώς προκύπτει το πάντρεμα των παστέλ με τη διαδικασία του κεντήματος; «Από την ανάγκη μου για ένα μέσο πιο χειρωνακτικό και ένα αποτέλεσμα πιο άμεσο προέκυψε το παστέλ, που ταίριαξε πολύ με τις κλωστές. Μου έδωσε ποιότητες και υφές που οι κλωστές δεν είχαν και αυτά τα δύο μαζί λειτούργησαν καλά».
Παρατηρώντας τα έργα της Γαϊτανίδου, διακρίνω μια μορφή που βρίσκεται σε κάποια στάση της γιόγκα, μια μαϊμού που κρέμεται από ένα δέντρο, γεωμετρικά μοτίβα, κλαδιά και δέντρα να μπλέκονται μαζί, και μόνο μετά από προσεκτική παρατήρηση μπορεί κανείς να διακρίνει τα επιμέρους στοιχεία και τον μόχθο που κρύβει η δημιουργία τους. «Στα έργα υπάρχουν όντως πυκνοκεντημένες περιοχές, τις οποίες διαδέχονται πιο ήσυχες περιοχές, δουλεμένες με παστέλ. Για μένα, εκεί βρίσκεται αυτό που λέγαμε πριν με τις στιγμές διαύγειας. Η διαύγεια είναι στις ήσυχες και κενές περιοχές, μέσα στις πιο πηχτές περιοχές βρίσκονται οι σκέψεις μας, η βαβούρα μας».
Το δεύτερο κομμάτι της έκθεσης, στο υπόγειο της γκαλερί, αποτελείται από ένα βίντεο του Γιάννη Γαϊτανίδη –αναρωτιέμαι αν πρόκειται για συνωνυμία– και μια ηχητική εγκατάσταση της Θάλειας Ιωαννίδου που αποκαλύπτουν κομμάτια της διαδικασίας που ακολουθεί η καλλιτέχνις. «Όχι, δεν είναι συνωνυμία», θα μου πει η Γαϊτανίδου, «πρόκειται για τον αδερφό μου, που είναι σκηνοθέτης. Παρατηρούσε τη διαδικασία σε όλη της τη διάρκεια και την κατέγραφε σε βίντεο. Το τελικό αποτέλεσμα ταίριαξε πολύ με την έκθεση και ήρθε να παίξει έναν σοβαρό, συμπληρωματικό ρόλο». Όπως προβάλλεται στον τοίχο, οι υπερβολικές αναλογίες που αποκτά η κλωστή, η οποία περνάει μέσα από την τρύπα μιας βελόνας, δίνουν μια άλλη διάσταση, ενώ στη συνέχεια βλέπουμε ένα κοντινό πλάνο των χεριών της καλλιτέχνιδος την ώρα που ράβει με τη βελόνα και τρυπάει το ύφασμα ξανά και ξανά, τη στιγμή που ακούγεται ένας επιβλητικός ήχος που θυμίζει κύματα ή τον ήχο της αναπνοής (εισπνοή-εκπνοή) σε έναν επαναλαμβανόμενο υπνωτικό ρυθμό. «Η Θάλεια Ιωαννίδου είναι μουσικός και πέραν του ότι μπορείς να χορεύεις μέχρι τα ξημερώματα όταν την ακούς να παίζει, έκανε πάλι τα μαγικά της καταγράφοντας τον ήχο της κλωστής όταν μπαίνει στη βελόνα, όταν τρυπάει τον καμβά, όταν κόβεται – και πάλι από την αρχή. Μας βγήκε πολύ φυσικά όλο αυτό, κάνοντας ο καθένας το κομμάτι του».
Info:
Η έκθεση «Clarity» της Ζωής Γαϊτανίδου θα παρουσιάζεται στην γκαλερί The Breeder έως και τις 18/03.