Ο Κερτ Κομπέιν δεν ήταν μια «βασανισμένη ιδιοφυία», λέει ο μυθιστοριογράφος Ματ Χέιγκ, στο βιβλίο του Reasons to stay alive, 21 χρόνια μετά το θάνατό του, υποστηρίζοντας ότι η αίγλη η οποία περιβάλει τις αυτοκτονίες των διασήμων καλλιτεχνών μας εμποδίζει να κατανοήσουμε τη σημασία μιας ψυχικής ασθένειας.
«Στις 5 Απριλίου του 1994, ο Κέρτ Κομπέιν αυτοκτόνησε» γράφει στην Τέλεγκραφ ο συγγραφέας, «ήμουν έφηβος αλλά θυμάμαι τις καταστροφικές συνέπειες που είχε η είδηση του θανάτου του, αλλά ήμουν και πολιτισμικά πολύ μακριά για να μου ταιριάζει ένα τέτοιου είδους πρότυπο. Η ζωή των ροκ σταρς ήταν προβληματική. Κάποιοι πέθαιναν νέοι, συχνά αυτοκτονούσαν. Στην ανωριμότητά μου, σκέφτηκα, ότι όλο αυτό είχε κάτι κουλ. Το γεγονός ήταν τραγικό, αλλά εγώ δε το ένιωθα έτσι.
Θα χαιρόμουν αν ο θάνατος από βρογχίτιδα αντιμετωπιζόταν με τον ίδιο τρόπο όπως ο θάνατος από κατάθλιψη. Έτσι πρέπει να γίνεται. Η γοητεία της αυτοκτονίας είναι εξίσου παράλογη με την δαιμονοποίησή της. Αναστέλλει την κατανόησή μας.
Το ροκ εντ ρόλ ήταν νέο. Αντιστάθηκε στον κόσμο των ασφαλών συμβιβασμών ενός κόσμου που γερνά με ότι αυτό συνεπάγεται. Μεγαλώνοντας, αυτό σημαίνει υποθήκες, δουλειά, γάμο και ευθύνες. Όταν ήμουν 18 μπορούσα να κατανοήσω τον πόνο του Κομπέιν, να μη μπορεί να μπει σε όλες αυτές τις διαδικασίες. Ενστερνίστηκα το μύθο του ταραγμένου καλλιτέχνη που είναι πολύ καθαρός για την ιδέα αυτού του κόσμου.
Αυτός ο μύθος έχει πουλήσει πολλούς δίσκους μέσα στο χρόνο. Και θα οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στις αίθουσες να δουν το νέο ντοκιμαντέρ για τη ζωή του Κομπέιν, το Montage of Heck, που βγαίνει στις αίθουσες στις 10 Απριλίου. Και φυσικά δεν είναι μόνο ο μύθος του Κομπέιν. Είναι και ο Ίαν Κέρτις, ο Νικ Ντρέικ, και όλοι οι άλλοι από τον Τζίμι Χέντριξ μέχρι την Έιμι Γουάινχάουζ.
Όμως αυτός δεν είναι ένας μύθος μόνο της μουσικής. Ο βασανισμένος ροκ σταρ είναι μόνο η πιο πρόσφατη ενσάρκωση του κλισέ που λέγεται "προβληματικός καλλιτέχνης" εδώ και αιώνες. Από τους ζωγράφους όπως ο Καραβάτζιο και ο Ρόθκο, στους ποιητές και τους συγγραφείς όπως η Ανν Σέξτον και ο Χέμινγουέι. Το δημιουργικό ταλέντο και το μυαλό που βασανίζεται είναι, μας λένε, όψεις του ίδιου νομίσματος. Μισώ αυτή την ιδέα. Την ιδέα ότι η δημιουργικότητα είναι ομόκλινος της μιζέριας. Όταν ήμουν 24 ετών παραλίγο να αυτοκτονήσω όχι όμως επειδή άκουγα πολύ Νιρβάνα, αλλά επειδή ήμουν άρρωστος.
Από τη στιγμή που το άγχος και η κατάθλιψη ξέσπασαν μέσα μου, εκτροχιάζοντάς με για μερικά χρόνια, συνειδητοποίησα ότι δεν υπήρχε τίποτα λαμπερό στην ψυχική ασθένεια. Ήταν για την ακρίβεια τόσο λαμπερό, όσο και μια σωματική ασθένεια. Δηλαδή καθόλου. Λίγο καιρό πριν ο Κομπέιν αυτοκτονήσει είχε μπει στο νοσοκομείο από βρογχίτιδα. Ο Κομπέιν έπασχε από βρογχίτιδα. Η βρογχίτιδα όμως στο μυαλό μας είναι κάτι unglamorous και δεν έχει καμία σημασία πόσοι ροκ σταρς υποφέρουν από αυτό.
Θα χαιρόμουν αν ο θάνατος από βρογχίτιδα αντιμετωπιζόταν με τον ίδιο τρόπο όπως ο θάνατος από κατάθλιψη. Έτσι πρέπει να γίνεται. Η γοητεία της αυτοκτονίας είναι εξίσου παράλογη με την δαιμονοποίησή της. Αναστέλλει την κατανόησή μας.
Έτσι, ας είμαστε σαφείς: Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια. Δεν είναι το εισιτήριο μιας ιδιοφυίας. Δεν είναι μια ενδιαφέρουσα ιδιορρυθμία της προσωπικότητας. Είναι φριχτή και πραγματικά πονάει. Η κατάθλιψη δεν είναι πρόσωπο, είναι κάτι που συμβαίνει σε ένα πρόσωπο. Και αυτό το πρόσωπο όταν αισθάνεται ότι δεν υπάρχει διέξοδος, αυτοκτονεί.
Ο λόγος που πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για το πώς μιλάμε για την αυτοκτονία, είναι το ότι όσο αναπόφευκτη είναι για μερικούς ανθρώπους η κατάθλιψη, άλλο τόσο μπορεί η αυτοκτονία να προληφθεί. Τα ποσοστά αυτοκτονίας ποικίλλουν και κυμαίνονται όλη την ώρα, μεταξύ των δύο φύλων, των εποχών και των τόπων. Οι άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά από την ανικανότητά μας να μιλήσουμε για την ψυχική υγεία σωστά.
Εν μέρει, αυτό είναι αναπόφευκτο. Εμείς απλώς δεν γνωρίζουμε αρκετά για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος. Η μελέτη του νευρικού συστήματος ανήκει σε μια επαστήμη πολύ νεαρή με ζωή μόλις ενός αιώνα και η επιστημονική κατανόηση του εγκεφάλου εν είναι καθόλου στο σημείο όπου θα θέλαμε να είναι. Γνωρίζουμε περισσότερα τον πλανήτη Δία από ό, τι είναι μέσα από τα κρανία μας.
Αλλά υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε τώρα για να σώσουμε ζωές. Το ένα είναι να μιλήσουμε για την ψυχική ασθένεια με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως μιλάμε για τη σωματική ασθένεια, χωρίς δαιμονοποίησης, χωρίς αποθέωση.
Σίγουρα, οι καταθλιπτικοί άνθρωποι συχνά έλκονται από δημιουργικές περιοχές, για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, πράγμα που κάνει τη ζωή τους πιο υποφερτή. Συγχρόνως πρέπει να είναι και δύσπιστοι μπροστά σε κάθε κατάσταση.
"Τα μέρη του εαυτού μου που με έκαναν να σκέφτομαι ότι είμαι διαφορετικός, ή πιο έξυπνος, ή οτιδήποτε άλλο, σχεδόν με έκαναν να πεθάνω", είπε ο Αμερικανός συγγραφέας Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας που αυτοκτόνησε το 2008.»
Eπιμέλεια: Αργυρώ Μποζώνη