ΑΦΑΝΗ ΜΕΧΡΙ ΠΡΙΝ από λίγα χρόνια ή προορισμένα να στολίσουν κάποιες ιστορίες για μικρά παιδιά, τα κατοικίδια έχουν μπει πια στην καρδιά του πολιτισμού μας. Στις φωτιές στο Ντράφι και την Πεντέλη η επιχείρηση διάσωσης σκύλων και γάτων –και ο θυμός για όσους τα άφησαν πίσω– έγινε μία από τις πηγές της συγκινησιακής αφύπνισης πολλών.
Αλλά και στον πόλεμο στην Ουκρανία τα στόρι του δεσμού μαχητών και κατοικιδίων ή οι περιπέτειες μεμονωμένων ζώων που απέκτησαν στάτους διεθνούς προσωπικότητας (όπως ο περίφημος σκύλος-ανιχνευτής Πατρόν) έχουν δημιουργήσει μια μεγάλη σφαίρα συναισθηματικής μοιρασιάς.
Αναρίθμητα βίντεο –κωμικά, χαριτωμένα ή και ηρωικά και συγκινητικά– όπου κάποιος σκύλος ή γάτα φαίνεται να απευθύνονται στο κοινό τους, σπαράγματα κατοικίδιας ζωής και αγάπης έχουν ένα τεράστιο μερίδιο δημοσιότητας. Μεγαλύτερο ίσως από άλλα θέματα, από κάτι κακοφωτισμένα βίντεο με τη διάλεξη κάποιου πανεπιστημιακού για την κρίση της δημοκρατίας ή για τους κινδύνους της πολιτικής απάθειας ή από προβολές πολιτισμικών γεγονότων.
Η ανάδυση των κατοικιδίων, η έξοδός τους από την κατάσταση του ζώου, η όλο και εντονότερη συμμετοχή τους στο βαθύ βίωμα ατόμων και οικογενειών: να μία από τις αθόρυβες, αλλά καταλυτικές επαναστάσεις που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια.
Συχνά το κατοικίδιο είναι μια δανεική χαρά που προορίζεται να μπαλώσει οικογενειακές εντάσεις. Ή απλώς μια στιγμιαία επιθυμία του παιδιού. Του ανατίθεται έτσι να είναι εσαεί χαριτωμένο και όταν εμφανίσει προβλήματα (όπως ένας ηλικιωμένος άνθρωπος) χάνει το στάτους που του απέδωσε μια επιπόλαιη επιλογή.
Φυσικά, εκατομμύρια άνθρωποι δεν συγκινούνται από αυτόν τον μαζικό εξανθρωπισμό των κατοικίδιων. Υπάρχουν συμπολίτες μας που αδιαφορούν, ενοχλούνται ή και αγανακτούν, γιατί όλο αυτό το βρίσκουν ρηχό, ένα προϊόν μιας βιομηχανίας καλών αισθημάτων η οποία ανθίζει σε καιρούς κυνικούς και δίχως πολλές χαρές. Σαν όλοι εμείς που αγκαλιάζουμε έναν σκύλο ή μια γάτα ως πλήρη πρόσωπα να είμαστε θύματα μιας εποχής με υπαγορευμένα αντανακλαστικά και συμπονετικές χειρονομίες.
Δεν έχει γίνει άλλωστε λόγος (και δικαίως) για την εμφάνιση ενός «συναισθηματικού καπιταλισμού» όπου και η συμπάθεια και η τρυφερότητα και οι συγκινήσεις μας ρίχνονται στην κυκλοφορία πλάι στα άλλα εμπορεύματα;
Και λοιπόν; Και αν όντως αυτή η νέα προσοχή για άλλα έμβια όντα είναι και μόδα ή μέρος της βιομηχανίας της κουλτούρας μας, γιατί αυτό να οδηγεί αναγκαστικά στο να οχυρώνεται κανείς στην παλιά στάση; Σε αυτήν τη στάση που έβλεπε το κατοικίδιο μόνο ή κυρίως ως εργαλείο, ως φύλακα ή διώκτη των τρωκτικών, έναν «εργάτη» στην υπηρεσία του νοικοκυριού;
Αντιθέτως, το ότι αγαπάμε τα ζώα μας όλο και περισσότερο, πέρα από οποιαδήποτε χρησιμότητα στην οικονομία του σπιτιού, φαίνεται αξιοθαύμαστο. Το ότι άνθρωποι με μικρές ή μέτριες οικονομικές δυνατότητες σπεύδουν δίχως σκέψη να προσφέρουν στο ζώο τους καλό φαγητό και άψογες ιατρικές υπηρεσίες δείχνει πως δεν είμαστε υπολογιστικές μηχανές ενός τσιγκούνη ορθολογισμού.
Ένα μέρος της ανθρωπότητας, και όχι πια μόνο στη Δύση, δεν μπορεί να αισθανθεί πλέον ακέραιο δίχως την πυκνή συντροφικότητα των ζώων-συγκατοίκων. Αυτή η νέα συντροφικότητα δεν επιτρέπει να επιστρέψουμε στις εποχές του ζώου-εργαλείου. Το ζώο στέκει πια δίπλα μας ως προστατευόμενο μέλος και όχι ως συμπλήρωμα ή διακοσμητικό παιχνίδι.
Αυτό φυσικά δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό από πολλούς. Μπορεί να μην εκμεταλλεύονται ένα ζώο ως εργαλείο, αλλά ο επόμενος κίνδυνος είναι το ζώο-παιχνίδι ή περιστασιακό γκάτζετ. Ξέρουμε πως η βασική ιδιότητα κάθε γκάτζετ-παιχνιδιού σε μια οικονομία της αγοράς είναι ο εφήμερος χαρακτήρας του. Πρέπει να το ξεπερνάς, να το χαλάς, να το αφήνεις για μια άλλη «έκδοση», πιο ενισχυμένη. Αργά ή γρήγορα ο χρήστης βαριέται το γκάτζετ, αφού πρώτα το παίξει για λίγο, μέχρι να το αποσύρει, δηλαδή να το θάψει μέσα στην αδιαφορία.
Δυστυχώς, μια τέτοια στάση δεν είναι σπάνια και για τα ζώα. Συχνά το κατοικίδιο είναι μια δανεική χαρά που προορίζεται να μπαλώσει οικογενειακές εντάσεις. Ή απλώς μια στιγμιαία επιθυμία του παιδιού. Του ανατίθεται έτσι να είναι εσαεί χαριτωμένο και όταν εμφανίσει προβλήματα (όπως ένας ηλικιωμένος άνθρωπος) χάνει το στάτους που του απέδωσε μια επιπόλαιη επιλογή.
Ούτε εργαλείο ούτε απλό παιχνίδι, τα ζώα που συντροφεύουν την ύπαρξή μας είναι νομίζω κάτι διαφορετικό: μορφές ζωής που μας αποκαλύπτουν τον πλούτο της αγάπης, την εσωτερική της ποικιλία. Κατά τα άλλα, είμαστε ριγμένοι σε ιδιοτέλειες, σε χρησιμοθηρίες και λειτουργικές ανάγκες. Δεν είμαστε όμως μόνο αυτό. Θα ήταν ακρωτηριασμός, θα ήταν συναισθηματικός αναλφαβητισμός και ψυχικό έλλειμμα μεγάλο.
Τα κατοικίδια μάς λυτρώνουν από την πτώση μας στη μικρότητα. Αν και συνήθως μικρά, πάντως μικρότερα από έναν ενήλικο άνθρωπο, τα κατοικίδια επαυξάνουν τη συνείδηση, όπως όλες οι εκδοχές αγάπης. Και σε αρκετές περιπτώσεις, ακόμα και όταν ξεκινήσαμε να τα έχουμε ως εργαλεία ή απλές μηχανές διασκέδασης, μας έπεισαν τελικά πως είναι περισσότερο από αυτό. Μας έμαθαν, με τον δικό τους τρόπο, να τα θεωρούμε κατοίκους του κοινωνικού μας κόσμου που συμμετέχουν σημαντικά στην ομορφιά της ζωής: σε ό,τι επιμένει να είναι όμορφο πέρα και έξω από τα χαλάσματα της Ιστορίας, της πολιτικής και των φιλοδοξιών μας.