Όχι ότι είχαμε προλάβει να την ξεχάσουμε – όσο κι αν η μνήμη μας έχει γίνει χρυσόψαρου και η προσοχή μας αποσπάται διαρκώς από καινούριους πρωταγωνιστές στον 24ωρο κύκλο διαρκούς και αμείλικτης επικαιρότητας – την μικρή Γκρέτα Τούνμπεργκ, καλού κακού όμως το περιοδικό Time φρόντισε να την επαναφέρει θριαμβευτικά στη δημοσιότητα, χρίζοντάς την «άτομο της χρονιάς» (person of the year) ή «πρόσωπο της χρονιάς» όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε.
Προβλέψιμη και ορθή ενδεχομένως η επιλογή, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα, αφού τεχνικά δεν πρόκειται για κάποιον τιμητικό τίτλο ή για κάποια σημαντική επιβράβευση. Ακόμα και «αλγοριθμικά» αν το εξετάσει κανείς, αυτό είναι τα πρόσωπο που μονοπώλησε μεγάλο μέρος της επικαιρότητας τη χρονιά που τελειώνει, από τη στιγμή που κλήθηκε να ενσαρκώσει τον κόκκινο συναγερμό που έχει σημάνει για το μείζον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.
Το θέμα, ή μάλλον το ερώτημα είναι πώς γίνεται να ασχολούμαστε στο κατώφλι του 2020 με κάτι τόσο παρωχημένο και τόσο μιας άλλης εποχής (στα media αλλά και στον πλανήτη γενικώς), όσο ο συγκεκριμένος θεσμός, αντιμετωπίζοντάς τον σα να πρόκειται για κάποια εξ άνωθεν και υπεράνω κριτικής αναγνώριση, ενώ απλά έχει ξεμείνει ως έθιμο και ως κουσούρι του περασμένου αιώνα που το Time μεταχειρίζεται ως «εμβληματικό» brand για να δικαιολογήσει την ίδια του την ύπαρξη που έχει ξεπεράσει προ πολλού την ημερομηνία λήξης της.
Ακούγεται ίσως σκληρό, αλλά πότε ήταν η τελευταία φορά που κάποιος επικαλέστηκε ή «ποστάρισε» κάποιο πραγματικά σημαντικό άρθρο ή ρεπορτάζ του περιοδικού; Αντίθετα με άλλους επιφανείς τίτλους περιοδικών του περασμένου αιώνα (όπως το New Yorker, το New York ή το Atlantic, φερ' ειπείν, για να περιοριστούμε στις ΗΠΑ) που έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τη σημαίνουσα θέση τους και στο νέο μιντιακό τοπίο, το Time, παρά την ενίσχυση του από τον κολoσσό της Time Inc. που βρίσκεται πίσω του, σπανίως δικαιολογεί την περίοπτη θέση που εξακολουθεί να απολαμβάνει στη συνείδηση μεγάλου μέρους του κοινού ως σύμβολο παραδοσιακής δημοσιογραφικής εγκυρότητας.
Και το πιο ενοχλητικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια, το Time επιχειρεί να ανανεώσει (άγαρμπα και επιφανειακά συνήθως) το θεσμό αυτό με τον οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί, προσδίδοντας του μια "trending topic" επίφαση και διευρύνοντας μέχρι ξεχειλώματος τα κριτήρια επιλογής.
Ίσως έχει να κάνει με τη νοσταλγία για πιο «απλούς» καιρούς ή με μια ανάγκη για κάποιου είδους οικουμενικού μπούσουλα εν είδει ετήσιου απολογισμού, δύσκολα όμως μπορώ να σκεφτώ πιο «κουρασμένο», αόριστο και εκτός εποχής και πραγματικότητας, ετήσιο θεσμό από το «πρόσωπο της χρονιάς του περιοδικού Time», με εξαίρεση ίσως το Νόμπελ Ειρήνης. Αν του χρόνου κλείσει το Time, υπάρχει περίπτωση να αναρωτηθεί κανείς στο τέλος του ημερολογιακού έτους, «και τώρα; τι θα κάνουμε χωρίς πρόσωπο της χρονιάς;» Δε νομίζω.
Και το πιο ενοχλητικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια, το Time επιχειρεί να ανανεώσει (άγαρμπα και επιφανειακά συνήθως) το θεσμό αυτό με τον οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί, προσδίδοντας του μια "trending topic" επίφαση και διευρύνοντας μέχρι ξεχειλώματος τα κριτήρια επιλογής.
Όποτε το θυμάται δηλαδή, γιατί αν δει κανείς τα «πρόσωπα της χρονιάς» στον αιώνα που διανύουμε, συνήθως πρόκειται είτε για τον εν ενεργεία Πρόεδρο των ΗΠΑ ή κάποιον άλλον από τους δυο-τρεις πιο επιφανείς πολιτικούς ηγέτες της διεθνούς σκηνής: Ο Τζορτζ Μπους υιός το 2000 και το 2004, ο Ομπάμα το 2008 και το 2012, ο Τραμπ το 2016, ο Πούτιν το 2007, η Μέρκελ το 2015 και ο Πάπας Φραγκίσκος το 2013.
Η τάση για πιο «ψαγμένες» επιλογές ξεκίνησε το 2005 κατέκτησαν αγκαλιά τον τίτλο ο Bono με τον Μπιλ - και την Μελίντα - Γκέιτς («Οι Καλοί Σαμαρείτες», σύμφωνα με το περιοδικό). Την επόμενη χρονιά, το 2006, στο περιβόητο για λίγη ώρα τεύχος με την οθόνη στο εξώφυλλο, το πρόσωπο της χρονιάς ήσουν «Εσύ» ("You") κι εγώ και όλοι εμείς οι κοινοί θνητοί, διάκριση που κερδίσαμε τότε «για την καθημερινή μας προσφορά περιεχομένου στο διαδίκτυο». Δεκατρία χρόνια αργότερα, την αμέριστη αυτή προσφορά μας - μαζί με τα προσωπικά μας δεδομένα – την έχουν αρμέξει μια χαρά οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για τις οποίες εξακολουθούμε να δουλεύουμε τζάμπα παρέχοντάς τους περιεχόμενο και πολύτιμο υλικό προς εκμετάλλευση.
Θα ακολουθούσαν κι άλλες επιλογές «συλλογικού» (και ενίοτε εντελώς αφηρημένου) χαρακτήρα από τότε, όπως ο ανώνυμος «Διαδηλωτής» ("The Protester") το 2011, που τσουβάλιαζε στην ίδια κατηγορία την Αραβική Άνοιξη, το νεοσυντηρητικό 'κίνημα' Tea Party και τις διαδηλώσεις στην Ελλάδα της κρίσης, το κίνημα #MeToo το 2017 (με την επωνυμία "The Silence Breakers"), αλλά και ο περσινός τίτλος του «προσώπου της χρονιάς» που πήγε στους «Φύλακες» ("The Guardians"), δηλαδή στους μαχόμενους ανά τον κόσμο δημοσιογράφους, φωτορεπόρτερ και πολεμικούς ανταποκριτές, ανάμεσά τους και ο δολοφονημένος Σαουδάραβας ανταποκριτής της Washington Post, Τζαμάλ Κασόγκι.
Εδώ και μια εικοσαετία περίπου, παράλληλα με την επίσημη διαδικασία ανάδειξης του προσώπου της χρονιάς από την αρμόδια επιτροπή του περιοδικού, το Time διεξάγει και μια αντίστοιχη δημοσκόπηση με τις επιλογές των αναγνωστών, οι οποίες συχνά βρίσκονται σε πλήρη αντίφαση με το «άτομο της χρονιάς» που καταλήγει στο «συλλεκτικό» εξώφυλλο κάθε τέτοιες μέρες. Το 2006, την χρονιά που αναδείχθηκες «Εσύ» ως πρόσωπο της χρονιάς, οι αναγνώστες του Time είχαν επιλέξει με σημαντική διαφορά τον Ούγκο Τσάβεζ, ενώ το 2010, όταν πρόσωπο της χρονιάς αναδείχτηκε ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, το αναγνωστικό κοινό του περιοδικού είχε επιλέξει τον Τζούλιαν Άσανζ.
Προφανώς, οι αναγνώστες του περιοδικού είχαν μείνει στα ψυχρά και αντικειμενικά κριτήρια που ακολουθούσε το περιοδικό από την πρώτη φορά που καθιέρωσε τον τίτλο το 1927 (με την ανάδειξη του πρωτοπόρου της αεροπλοΐας Τσαρλς Λίντμπεργκ, μετέπειτα υποστηρικτή των Ναζί) και μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα. Στην πινακοθήκη των «προσώπων της χρονιάς», μπορεί να δει κανείς «αμφιλεγόμενες» αλλά κρίσιμες για την εποχή τους προσωπικότητες όπως ο Χίτλερ, ο Στάλιν (δις), ο Χένρι Κίσιντζερ (για τον οποίον να υπενθυμίσουμε το κωμικοτραγικό γεγονός ότι έχει κερδίσει και Νόμπελ Ειρήνης) αλλά και ο Αγιατολάχ Χομεϊνί.
Μόλις το 1999 αποφάσισε να ακολουθήσει τα κελεύσματα των καιρών και να αλλάξει επιτέλους το όνομα του ετήσιου θεσμού του το περιοδικό, από "Man of the Year" σε "Person of the Year", δύο χρονιά αργότερα όμως ήταν φανερό ότι τα κριτήρια είχαν μετακινηθεί προς το «θετικότερο», το «σχετικότερο», το «χλιαρότερο», το πιο υποκειμενικό και το πιο «ό,τι να΄ναι», όταν αντί να ανακηρυχτεί όπως όλοι ανέμεναν ως «πρόσωπο της χρονιάς» ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, στη θέση του βρέθηκε ο τότε Δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Ρούντι Τζουλιάνι.