Το Λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε λέξη της χρονιάς τον όρο «μετα-αλήθεια». Όλα είναι ατμός, επίσημα πλέον.
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, κοντά στα τελειώματα του ημερολογιακού έτους, και πάνω που κανείς αναφωνεί ασθμαίνοντας «άντε, τη βγάλαμε και φέτος», πετάγονται χαζοχαρούμενα και οι υπεύθυνοι του θεσμού-μαυσωλείου που αποκαλείται Λεξικά της Οξφόρδης για να ανακηρύξουν τη λέξη (τον όρο τέλος πάντων) της χρονιάς στον αγγλόφωνο κόσμο, γύρω από τον οποίο αναγκαστικά λίγο-πολύ όλοι περιφερόμαστε. Φέτος, η λέξη που επιλέχθηκε τελικά πριν από μερικές μέρες ανάμεσα σε άλλους «νόστιμους» νεολογισμούς της εποχής ήταν η «μετα-αλήθεια» (post-truth). Σύμφωνα με τους επιμελητές των λεξικών, η «λέξη» ορίζεται ως επιθετικός προσδιορισμός ο οποίος σηματοδοτεί «περιστάσεις στις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα είναι πολύ λιγότερο καθοριστικά στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις εκκλήσεις στο συναίσθημα και την προσωπική ατζέντα». Μάλιστα! Η σκιώδης επικράτηση της παραπλανητικής τρολιάς είναι πλέον επίσημη. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο ένα εξώφυλλο του περιοδικού «Time» στο οποίο «πρόσωπο της χρονιάς» είναι ο Χάρος, ο οποίος απεικονίζεται με πλήρη εξάρτυση: μανδύας, κουκούλα, δρεπάνι και τα ρέστα. Τρολιά προφανώς που ξύνει πληγές κι ευαισθησίες σε μια χρονιά ασταμάτητης RIPολογίας δημοφιλών επωνύμων, αλλά θα μπορούσε να είναι και πραγματικό, ειδικά για το συγκεκριμένο έντυπο που εδώ και χρόνια αναζητά λόγο ύπαρξης ανάμεσα στα πιο «ψαγμένα» νέα μέσα.
Παρά την έντονη κατάχρησή του πάντως, το πρόθεμα «μετα-» εμφανίζεται πανίσχυρο ακόμα και τη σύγχρονη εποχή του μετα-μεταμοντερνισμού, έστω και μεταλλαγμένο.
Εννοείται ότι η ραγδαία εξάπλωση του όρου (αλλά και συναφών, όπως το «post-fact»), η χρήση του οποίου αυξήθηκε κατά 2.000% σε σχέση με πέρσι, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την προεκλογική δραστηριότητα και την τελική επικράτηση του Τραμπ, μοιάζει πάντως να απηχεί μια ιστορική στιγμή κατά την οποία τα «στεγνά» γεγονότα μοιάζουν να μην έχουν τόση σημασία, όση ο τρόπος με τον οποίο φιλτράρονται, παραποιούνται, ακυρώνονται και οδηγούνται στη λήθη για να επικρατήσει τελικά μια διαστρεβλωμένη εκδοχή τους, η οποία ταιριάζει στους θαλάμους αντήχησης και ατέρμονων ατζεντικών αντιπαραθέσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ας είμαστε ευγνώμονες στους επιμελητές του έγκριτου λεξικού, που φέτος τουλάχιστον επέλεξαν έναν νεολογισμό που κουβαλά στην αφηρημένη και γενικόλογη σύστασή του ένα νόημα και κάποιες άξιες λόγου προεκτάσεις, αντίθετα με την περσινή «αμφιλεγόμενη» (πολλά lol) επιλογή, η οποία ήταν το εικονίδιο/αυτοκόλλητο/emoji «φατσούλα που κλαίει από τα γέλια» (κλαίω, αλλά όχι από τα γέλια). Το 2009 είχε επιλεγεί το «unfriend» –η πρώτη ηχηρή καμπανιά της ολοκληρωτικής και διαβρωτικής εξάπλωσης των social media στη δημόσια σφαίρα– και θα πρέπει να πάει κανείς πίσω στο 2006 για να βρει επιλαχόντα όρο που να μην εμπλέκεται στο επικοινωνιακό πανηγύρι ματαιοδοξίας. Είχε επιλεγεί τότε ο οικολογικής ευαισθησίας και εγρήγορσης όρος «ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα».
Εδώ ο κόσμος καίγεται κι εμείς ασχολούμαστε με σάχλες και επιπόλαιους, ισοπεδωτικούς νεολογισμούς, θα πει κανείς. Το πράγμα σοβαρεύει, όμως, όταν διαπιστώνεις ότι μία από τις επιλαχούσες λέξεις για φέτος ήταν και το «alt-right» (τσαχπίνικη συντόμευση της «εναλλακτικής δεξιάς», δηλαδή πώς λέγαμε παλιά εναλλακτικό ροκ... καμία σχέση) που ορίζεται ως «ιδεολογική ομαδοποίηση ακραίων συντηρητικών ή αντιδραστικών απόψεων, που χαρακτηρίζεται από την απόρριψη συστημικών πολιτικών και από τη χρήση των διαδικτυακών μέσων για τη διακίνηση αμφιλεγόμενου υλικού». Περιφραστικό ξέπλυμα, δηλαδή, της νεοφασιστικής λαίλαπας που εσχάτως φαίνεται να κρατά σε ομηρία τον προσδιορισμό «εναλλακτικός».
Παρά την έντονη κατάχρησή του πάντως, το πρόθεμα «μετα-» εμφανίζεται πανίσχυρο ακόμα και τη σύγχρονη εποχή του μετα-μεταμοντερνισμού, έστω και μεταλλαγμένο. Σύμφωνα πάντα με τους ειδήμονες των Λεξικών της Οξφόρδης, το μετά στην μετα-αλήθεια «δεν αναφέρεται στη χρονική στιγμή μετά από ένα συγκεκριμένο γεγονός, αλλά σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία η έννοια που το ακολουθεί έχει χάσει τη σημασία της». Αναφορικά με τη γενεαλογία του όρου, η πρώτη χρήση καταγράφεται σ' ένα δοκίμιο του Σερβο-αμερικανού θεατρικού συγγραφέα Steve Tesich για το (αριστερόστροφο) περιοδικό «Nation» σχετικά με το σκάνδαλο Ιράν - Κόντρας, στο οποίο καταλήγει ότι «εμείς, ως ελεύθεροι άνθρωποι, αποφασίσαμε, έχοντας ελεύθερη βούληση, ότι επιθυμούμε να ζούμε σε κάποιον μετα- αληθινό (post-truth) κόσμο». Αμήν, αδελφέ, ήσουν πολύ μπροστά. Αν η αλήθεια σού λέει ότι δεν έχεις οικονομικό μέλλον, ότι η κυβέρνησή σου είναι έρμαιο των δυσμενών περιστάσεων, αλλά και της δικής της ανικανότητας, ότι οι παραδοσιακοί θεσμοί χωλαίνουν δραματικά, τι να την κάνεις την αλήθεια;