Αθήνα, 7 Ιανουαρίου. Όλοι οι δρόμοι και οι πλατείες έχουν αρχίσει να ξεστολίζονται. Στην Πατρών και Σπάρτης στον Πειραιά έχει συγκεντρωθεί κόσμος. Μέσα απ' την εκκλησία ακούγονται φωνές.
«Χρόνια πολλά! Καλά Χριστούγεννα και καλή Πρωτοχρονιά να 'χουμε» λένε μεταξύ τους δυο γυναίκες που φορούν μαντίλα. Βρισκόμαστε στον μητροπολιτικό ναό της εκκλησίας των Παλαιοημερολογιτών. Για τους πιστούς της σήμερα είναι 25 Δεκέμβρη.
Η συγκεκριμένη εκκλησία φαίνεται σύγχρονη. Όπως με ενημερώνει ο Γερόντιος Β', μητροπολίτης Πειραιώς και Σαλαμίνας, είναι ένας από τις 18 συνολικά σε μια περιοχή από την Αγία Βαρβάρα μέχρι τα Κύθηρα, οι οποίες χτίζονται για να μπορούν να λειτουργήσουν οι παλαιοημερολογίτες, που σήμερα, σύμφωνα με τον μητροπολίτη, φτάνουν τους 1 εκατομμύριο σε όλη την Ελλάδα, αριθμός που, με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας, ακούγεται δυσθεώρητα μεγάλος.
Ο όρος «παλαιοημερολογίτης» δημιουργείται το 1924. Η ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος αποφασίζει να αφήσει πίσω της το Ιουλιανό ημερολόγιο και να ασπαστεί το Γρηγοριανό. Αυτή η αλλαγή, όμως, προκαλεί αντιδράσεις με μια μερίδα χριστιανών να ζητούν από την εκκλησία να παραμείνει πιστή στο πρότερο ημερολόγιο και να μην υιοθετήσει το νέο.
Ο όρος «παλαιοημερολογίτης» δημιουργείται το 1924. Η ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος αποφασίζει να αφήσει πίσω της το Ιουλιανό ημερολόγιο και να ασπαστεί το Γρηγοριανό. Αυτή η αλλαγή, όμως, προκαλεί αντιδράσεις με μια μερίδα χριστιανών να ζητούν από την εκκλησία να παραμείνει πιστή στο πρότερο ημερολόγιο και να μην υιοθετήσει το νέο.
Το ημερολόγιο τελικά αλλάζει οριστικά και κάπου εκεί δημιουργείται το ρήγμα. Από τη μία οι νεοημερολογίτες και από την άλλη, οι παλαιοημερολογίτες. Η απόσταση που τους χωρίζει σήμερα; 13 μέρες πίσω στο ημερολόγιο των δεύτερων.
Από το 1924 και για πάρα πολλά χρόνια οι ορθόδοξοι χριστιανοί του παλαιού ημερολογίου διώκονται συνεχώς. Όλες οι εκκλησίες αρχίζουν να λειτουργούν με το νέο, με αποτέλεσμα η τέλεση των μυστηρίων των παλαιοημερολογιτών να γίνεται απ' την αρχή σε σπίτια πιστών –τα οποία στη συνέχεια εξελίσσονται σε εκκλησίες– και αυτό κρυφά, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να συλληφθούν οι ιερείς, να φυλακιστούν και να ξυριστούν.
«Για πολλά χρόνια, το να έλεγες πως είσαι παλαιοημερολογίτης ήταν αιτία απόλυσης από το δημόσιο. Για αυτό πολλοί δεν το εξέφραζαν προς τα έξω» παραδέχεται ο μητροπολίτης Γερόντιος Β'.
Στην εκκλησία συναντώ την Πόπη Νικολαΐδου, καθηγήτρια αγγλικών, η οποία φτάνει εκεί ήδη από τις 6 το πρωί. Η ίδια θυμάται ακόμα τις ιστορίες της μητέρας της, η οποία βαφτίζεται σ' ένα βαρέλι του σπιτιού της από έναν ιερέα, που φτάνει στο σπίτι με κοστούμι και τα ράσα σε μια τσάντα για να μην τον δει κανείς.
Δεν πρόκειται, βέβαια, να ξεχάσει τις αφηγήσεις του παππού της από την νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής του '51. Ο επιτάφιος των παλαιοημερολογιτών περνά μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, όταν η αστυνομία επεμβαίνει, τον ρίχνει κάτω, τον σπάει και αρχίζει να χτυπάει πιστούς. Είναι ακόμη, μέχρι σήμερα, το πιο γνωστό περιστατικό βίαιης συμπεριφοράς εναντίον της συγκεκριμένης θρησκευτικής ομάδας στην Ελλάδα.
Η κατάσταση αλλάζει από το 1981, όταν ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Αντώνης Τρίτσης, τους επιτρέπει να αρχίζουν να χτίζουν ναούς και να σταματήσουν να παίρνουν τα βουνά για να λειτουργήσουν σε απομακρυσμένα, από τα μάτια ξένων, ξωκλήσια.
Σήμερα οι συνθήκες είναι πολύ καλύτερες από τότε. Ακόμη, όμως, δεν είναι λίγοι, σύμφωνα με τους ίδιους, οι ορθόδοξοι χριστιανοί που τους θεωρούν δογματικούς, σχισματικούς ή και ακόμη «παραθρησκευτική ομάδα», αν και η ορθόδοξη εκκλησία της Ελλάδας τους χαρακτηρίζει επισήμως απλά ως «άτακτα τέκνα».
Ακόμη κι όμως έτσι, όπως καταγγέλλει, μάλιστα, η Πόπη Νικολαΐδου, αρκετοί είναι οι κληρικοί που ζητούν από τους παλαιοημερολογίτες να ξαναβαπτιστούν για να τελεστεί ορθόδοξος γάμος σε εκκλησία του νέου ημερολογίου. «Μας θεωρούν αβάπτιστους».
Στο τέλος της λειτουργίας συναντώ την οικογένεια Ιωαννίδη, η οποία έρχεται στον συγκεκριμένο ναό τα τελευταία 17 χρόνια, καθώς ο σύζυγος είναι πρωτοψάλτης.
Η λειτουργία του ναού, όπως και όλων των άλλων 250 τουλάχιστον σε όλη τη χώρα, στηρίζεται στα χρήματα που αφήνουν οι πιστοί στο δίσκο που περνά κατά τη διάρκειά της. Αυτό είναι και το μοναδικό έσοδο για τους παλαιοημερολογίτες ιερείς, οι οποίοι ζουν ανασφάλιστοι και περιμένουν να περάσουν τα χρόνια για να πάρουν μια σύνταξη απορίας.
Μιλάω με τον Χρυσοβαλάντη και τη μητέρα του την Αναστασία. Οι δυο τους έχουν πάρει άδεια από τη δουλειά για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία και να γευματίσουν στη συνέχεια σπίτι τους. Οι εργοδότες το σέβονται, ωστόσο, το δυσκολότερο είναι όταν ξεκινούν τα σχολεία και πρέπει να στερήσουν από τα παιδιά τους το μάθημα για να παραστούν στο μυστήριο.
Φαίνονται πολύ ανοιχτοί άνθρωποι, με όρεξη για κουβέντα. Οι ίδιοι πια σήμερα, όπως λένε, κρατούν μόνο το παλαιό εορτολόγιο. «Είναι αποκλειστικά για τις γιορτές. Σίγουρα οι πρώτοι πιστοί θα ακολουθούσαν και το καθημερινό ημερολόγιο, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει σήμερα. Για να μπορέσεις να ζήσεις κανονικά, πρέπει να κάνεις αυτή τη διάκριση, γιατί αλλιώς θα δυσκολευτείς και εσύ και όλοι οι άλλοι γύρω σου.
»Δεν έχουμε καμιά έχθρα με τους πιστούς του νέου ημερολογίου. Θα πάμε στις γιορτές τους, θα ανοίξουμε στα παιδιά που έρχονται να μας πουν τα κάλαντα και θα ανταλλάξουμε κανονικά τις ευχές μας».
Για αυτούς τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά με το νέο ημερολόγιο είναι επίσης γιορτινές μέρες. Ακόμη και τα γραφεία της μητρόπολης είναι κλειστά καθώς δεν μπορούν να λειτουργήσουν, όταν όλοι γύρω τους έχουν φύγει για διακοπές. «Είναι σαν να κάνουμε δύο φορές αργία» λέει γελώντας ο μητροπολίτης.
Όλοι τους πηγαίνουν κανονικά σε τραπέζια, ωστόσο, δεν τρώνε κρέας, καθώς για αυτούς δεν έχει τελειώσει η νηστεία πριν από τα Χριστούγεννα. Συνήθως οι οικοδεσπότες το γνωρίζουν και μεριμνούν να υπάρχουν στο τραπέζι νηστίσιμα φαγητά. «Εγώ πάντα το δήλωνα. Δεν ντρέπομαι να το πω. Υπάρχουν άλλοι που δεν το λένε ακόμη μέχρι σήμερα» λέει η κ. Νικολαΐδου.
«Θα κάνουμε κανονικά την πολιτική πρωτοχρονιά, αλλά δεν θα κόψουμε, για παράδειγμα, βασιλόπιτα το βράδυ. Αυτό θα το κάνουμε στις 13 του Γενάρη» παραδέχεται ο Χρυσοβαλάντης, ο οποίος μικρός έλεγε τα κάλαντα και με τα δύο ημερολόγια «για να βγάζει χαρτζιλίκι».
Στις σχολικές γιορτές πήγαινε κανονικά στις εκκλησίες του νέου ημερολογίου. Άλλωστε όλοι τους έχουν μπει κάποια στιγμή της ζωής τους για έναν γάμο ή μια βάπτιση. «Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πάω, ούτε να μείνω απ' έξω όταν φτάσω. Αυτά δεν τα κάνω εγώ. Είμαστε κοινωνικοί άνθρωποι, κοσμικοί. Θα μπω και θα ανάψω κανονικά το κεράκι μου» σημειώνει η κ. Νικολαΐδου.
Την ίδια άποψη έχει και η Αναστασία. «Για μένα, αν δεν υπάρχει εκκλησία του παλιού ημερολογίου, ας μπεις σε κάποια του νέου για να προσευχηθείς, από το να μην πας καθόλου. Δεν είναι ωραίο να φανατίζεσαι, δεν είμαστε γκέτο. Ανοιχτό μυαλό χρειάζεται μόνο».
Στην εκκλησία έχουν μείνει πια πολύ λίγοι. Χαιρετιούνται και δίνουν ραντεβού για την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια, όταν περίπου 6 χιλιάδες παλαιοημερολογίτες θα φτάσουν μέχρι το κεντρικό λιμάνι του Πειραιά στις 19 Ιανουαρίου για τη ρίψη του σταυρού.
Η Πόπη Νικολαΐδου σήμερα θα γιορτάσει σε φιλικό σπίτι. Μπορεί τα μαγαζιά να είναι ανοιχτά, αυτή, όμως, θα κρατήσει την παράδοση και δεν θα ψωνίσει τίποτα, ακόμη και αν το έχει ανάγκη. Για εκείνη σήμερα είναι Χριστούγεννα.