Παρότι η χρονιά κλείνει με αρνητικούς απολογισμούς σε όλα τα πεδία, στο εκδοτικό τοπίο δείχνει να είναι άκρως θετική, αφού έφερε εξαιρετικούς τίτλους, καλές μεταφράσεις και σπουδαία βιβλία, όπως το πολυαναμενόμενο Τούνελ του Αμερικανού Γουίλιαμ Γκας (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, Καστανιώτης), το οποίο ο συγγραφέας δούλευε για τριάντα χρόνια, ένα «εξωφρενικό αριστούργημα», όπως το αποκάλεσαν, που προκάλεσε σοκ σε αναγνώστες και κριτικούς. Από την Αμερική, όμως, έρχονται κι άλλοι, κλασικοί και πρωτότυποι τίτλοι. Για παράδειγμα, ο Γουίλιαμ Φώκνερ, με το κορυφαίο μυθιστόρημά του Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ! κατακτά πανηγυρικά την πρώτη θέση, όσον αφορά τα βιβλία της χρονιάς, καθώς η μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg έχει γράψει πλέον ιστορία, και με τη νουβέλα του Κόκκινα Φύλλα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη σε μετάφραση Γιάννη Παλαβού. Αυτήν τη χρονιά είχαμε επίσης δύο από τα σημαντικότερα βιβλία του Χέρμαν Μέλβιλ, το άκρως συμβολικό Μπίλλυ Μπαντ - Ναύτης, σε εξαιρετική μετάφραση των Παναγιώτη Κεχαγιά και Κώστα Σπαθαράκη από τους Αντίποδες, και τον σκωπτικό Μεγάλο Απατεώνα (μτφρ. Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, Πατάκη).
Ένα από τα καλύτερα αμερικανικά μυθιστορήματα της χρονιάς είναι γραμμένο από έναν σύγχρονο, νεαρό γκέι, παιδί μεταναστών, μεγαλωμένο στην άγρια μικροαστική Αμερική των διακρίσεων, τον σπουδαίο συγγραφέα και ποιητή Όσιαν Βουόνγκ και έχει τίτλο «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι».
Πιο Αμερική, όμως, από το Americana δεν γίνεται, καθώς είναι το πρώτο μυθιστόρημα του σπουδαίου Ντον ΝτεΛίλο με το αλλόκοτο, διαβρωτικό χιούμορ και σημείο αναφοράς την άλλη όψη της Αμερικής που κρύβεται πίσω από τη γυαλιστερή βιτρίνα των διαφημιστών (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, επίμετρο: Λευτέρης Καλοσπύρος, Gutenberg). Στο άκουσμα και μόνο της λέξης «Αμερική» δεν μπορεί να μην έρχεται στον νου, πάντως, ο Ρέιμοντ Κάρβερ: το Μεταίχμιο εκδίδει σε έναν συγκεντρωτικό τόμο με τίτλο Τόσο πολύ νερό τόσο κοντά στο σπίτι τις τρεις συλλογές του κορυφαίου Αμερικανού διηγηματογράφου: Αρχάριοι, Λοιπόν, θα πάψεις, σε παρακαλώ; και Καθεδρικός Ναός (μτφρ.-εισαγωγή: Γιάννης Τζώρτζης). Στα χνάρια του Κάρβερ δείχνει να βαδίζει η εξαιρετική και άγνωστη, μέχρι να μεταφραστεί από τις εκδόσεις Στερέωμα, Λουσία Μπερλίν με τις ιστορίες της για τη μοναξιά των ανθρώπων και την άγρια ομορφιά που καταυγάζει το φωτεινό σκοτάδι και περιλαμβάνονται στη συλλογή Βράδυ στον παράδεισο, ακόμα λίγες ιστορίες (μτφρ. Κατερίνα Σχινά). Από την επίσης σπουδαία Κάρσον Μακάλερς κυκλοφορεί το Η καρδιά κυνηγάει μονάχη, μια απίστευτης ακρίβειας τοιχογραφία της καταπιεσμένης κοινωνίας των μαύρων ηρώων του αμερικανικού Νότου, σε νέα μετάφραση από τον Μιχάλη Μακρόπουλο (Διόπτρα). Ωστόσο ένα από τα καλύτερα αμερικανικά μυθιστορήματα της χρονιάς είναι γραμμένο από έναν σύγχρονο, νεαρό γκέι, παιδί μεταναστών, μεγαλωμένο στην άγρια μικροαστική Αμερική των διακρίσεων, τον σπουδαίο συγγραφέα και ποιητή Όσιαν Βουόνγκ και έχει τίτλο Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι (μτφρ. Έφη Φρυδά, Gutenberg). Να μην ξεχνάμε, επίσης, τον εσωστρεφή μαύρο γκέι πρωταγωνιστή του υποψήφιου για Μπούκερ βιβλίου Αληθινή Ζωή, του Μπράντον Τέιλορ (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, Κάκτος).
Κάθε κυκλοφορία νέου τίτλου από τον Τζον Μπάνβιλ είναι μια γιορτή κι αυτό σίγουρα ισχύει με το Χιόνι, το τελευταίο μυθιστόρημα του βραβευμένου με Μπούκερ, σπουδαίου Ιρλανδού (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, Καστανιώτη). Λόγο για γιορτή, όμως, αποτελεί και η έκδοση νέου βιβλίου από τον υπαρξιακό Μισέλ Τουρνιέ, συγκεκριμένα οι Μετέωροι, που έχουν πάντα επίκεντρο τις ανθρώπινες σχέσεις (μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου, Στερέωμα). Αν ένας συγγραφέας είχε φέτος την τιμητική του, αυτός ήταν σίγουρα ο Γιόζεφ Ροτ, πάντα από τις εκδόσεις Άγρα. Ξεχωρίσαμε τον άκρως τσεχοφικό Σταθμάρχη Φαλλμεράυερ (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου), που μιλάει για τα όρια έρωτα και φαντασίας, πραγματικότητας και ουσίας. Από τον ίδιο εκδοτικό κυκλοφορεί και ο σπουδαίος αυτοβιογραφικός Τρελός του βασιλιά του αγαπημένου μας Μαχί Μπινεμπίν, ο οποίος αποδεικνύει τι σημαίνει να ζεις ένα σαιξπηρικό σενάριο στην καρδιά του Μαρόκου (μτφρ. Έλγκα Καββαδία). Όσο για τα διηγήματα του πρόσφατα απελθόντος Μάριο Αντρέα Ριγκόνι, που περιλαμβάνονται στη συλλογή με τον τίτλο Η σκοτεινή όψη των πραγμάτων (μτφρ. Μαρία Φραγκούλη), δεν ξεχνιούνται εύκολα και σίγουρα αξίζουν δεσπόζουσα θέση στη φετινή λίστα, όπως και τα υπόλοιπα εξαίρετα βιβλία του νέου εκδοτικού οίκου Loggia. Νέα εκδοτική σειρά που έκλεψε φέτος τις εντυπώσεις είναι και ο Στιγμός, με μια σειρά από ξεχωριστούς τίτλους. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον απολαυστικό Σενιόρ Βεντούρα του Πορτογάλου Μιγκέλ Τόργκα, σε ωραία μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα.
Οι Γερμανοί συγγραφείς κερδίζουν διαρκώς έδαφος τα τελευταία χρόνια στο ευρωπαϊκό εκδοτικό στερέωμα και ένας από αυτούς είναι ο εξαίρετος Βόλφγκανγκ Χίλπινγκ, τον οποίο έχει εξυμνήσει ο Λάσλο Κρασναχορκάι για την ουσιαστική του ματιά και τον τρόπο που μεταγράφει τα βαθιά τραύματα της Ανατολικής Γερμανίας, όπου μεγάλωσε, σε μεγαλειώδη γλώσσα. Από τις εκδόσεις Ποταμός κυκλοφορεί ο Ύπνος των Δικαίων του, σε μετάφραση Αλεξάνδρας Παύλου. Εξαιρετικές και οι ιστορίες της Γερμανίδας Γιούντιτ Σαλάνσκυ που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Απολεσθέντων, που κυκλοφορεί από τους Αντίποδες στη σπουδαία μετάφραση του Γιάννη Καλιφατίδη. Από τους Γερμανούς δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τον Μπέρνχαρντ Σλινγκ, του οποίου διαβάσαμε φέτος τα Χρώματα του αποχαιρετισμού, μια μεστή και ώριμη συλλογή διηγημάτων από τις εκδόσεις Κριτική (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός). Η λογοτεχνία του φανταστικού δεν πέρασε απαρατήρητη φέτος, ούτε και η αγαπημένη μας Ούρσουλα Λε Γκεν με τις Δώδεκα κατευθύνσεις του ανέμου, μια συλλογή με δεκαεπτά διηγήματα από τα πρώτα χρόνια της συγγραφικής της διαδρομής (μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, Αίολος). Μία από τις πρωτοπόρους του είδους ήταν και η Φράνσις Στίβενς που μόλις το 1919 έγραψε τις συντριπτικές Κεφαλές του Κέρβερου (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Κλειδάριθμος). Επίσης, απολαύσαμε τον νέο, υπέροχο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες και το Γυρίζοντας το βλέμμα πίσω, που αφορά το άγνωστο κοινωνικοπολιτικό σκηνικό της Κολομβίας, και όχι μόνο (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Ίκαρος).
Με τρομερή δύναμη, από την Αυστραλία αυτήν τη φορά, έρχεται ο γεννημένος στην Ταζμανία και βραβευμένος με Μπούκερ Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, του οποίου το άκρως ποιητικό βιβλίο Η ζωντανή θάλασσα που ονειρευόταν ξύπνια (δεν είναι τυχαίο ότι μεταφράστηκε από έναν άξιο ποιητή, όπως ο Γιώργος Μπλάνας) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ο αγαπημένος μας Ντέιβιντ Μίτσελ δεν γράφει συχνά, γι’ αυτό, όταν εκδίδει ένα τόσο τρυφερό και συνάμα ρεαλιστικό μυθιστόρημα για το ροκ σκηνικό της ζωής μας και έναν διαφορετικό κόσμο γεμάτο μουσικές, είναι σίγουρα γεγονός: ο λόγος για το Utopia Avenue (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, Μεταίχμιο). Και ένα κλασικό βιβλίο από τις εκδόσεις Μίνωα, το Αρσέν Λουπέν, Τζέντλεμαν-λωποδύτης του Μορίς Λεμπλάν, που ενέπνευσε και την ομώνυμη σειρά του Νέτφλιξ.
Το γεγονός της χρονιάς είναι αναμφίβολα η επιστροφή της Ζυράννας Ζατέλη με την Ορατή σαν αόρατη (Καστανιώτη) αλλά και της Μαρίας Μήτσορα με την Κυρία Τασία και τον Γουλιέλμο Καταβάθος (Πατάκη). Εξαίσιος ο Θοδωρής Γκόνης με το Μαύρο φόρεμα του κόρακα αλλά και ο Θωμάς Κοροβίνης με το Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Ανατολή (αμφότερα από την Άγρα). Ο Αχιλλέας Κυριακίδης μας χάρισε το υπέροχο Έλγκαρ (Πατάκη) και η Ελένη Βαροπούλου την πιο πρωτότυπη αυτοβιογραφία που γράφτηκε τα τελευταία χρόνια, τις Σκηνές από το θέατρο της Ζωής μου (Νεφέλη). Αυτοβιογραφικό και το βιβλίο του δικού μας ανθρώπου των βιβλίων Νίκου Μπακουνάκη με τον άκρως εξομολογητικό τίτλο Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο (Πόλις). Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί το εμπνευσμένο από την πραγματική ιστορία του βασιλιά των τσιγάρων Μουράτι νέο βιβλίο του Χρήστου Αστερίου Μικρές Αυτοκρατορίες.
Η χρονιά που μας πέρασε σφραγίστηκε και από την εμβληματική συλλογική έκδοση των ποιημάτων της βραβευμένης με Νόμπελ Βισουάβα Σιμπόρσκα με τον τίτλο «Η ζωή εδώ και τώρα».
Πάντως, τα σημαντικά εκδοτικά νέα της χρονιάς έρχονται κυρίως από την Κύπρο, τόσο με το άκρως δυνατό, ευρηματικό και εξαίσιο Εννέα του Κυριάκου Μαργαρίτη (Ίκαρος) όσο και με τα βιβλία δύο γυναικών, που έκαναν τη διαφορά: το σπουδαίο Βουνί της Λουίζας Παπαλοΐζου με φόντο τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κύπρο και αναφορά στις εσωτερικές σταθερές και στις χωροχρονικές μετατοπίσεις (Ροδακιό) και το Τι είναι ένας κάμπος της Νάσιας Διονυσίου για την άγνωστη σε πολλούς ιστορία των camps, των βρετανικών στρατοπέδων της Αμμοχώστου (Πόλις).
Το πιο απρόσμενα σπουδαίο βιβλίο της χρονιάς, πάντως, ήρθε από τον κόσμο της ποίησης και τη δημιουργικά αποσυνάγωγη, ορμητική και άκρως ευρηματική Κωμωδία των Γιάννη Στίγκα και Νίκου Ευαντινού, οι οποίοι μεταπλάθουν τον δικό τους Παράδεισο, το δικό τους Καθαρτήριο και την Κόλαση με τα ποταπά υλικά του σήμερα, φτιάχνοντας ένα μεγάλης ποιητικής διαύγειας οντολογικό έργο για τον απτό, καθημερινό κόσμο μας (Άγρα). Υπέροχα και τα Ονειρικά Τραγούδια του Τζον Μπέριμαν, μια άκρως φροντισμένη έκδοση από τις εκδόσεις Περισπωμένη, επιμελημένη από τον Αντώνη Ζέρβα, ο οποίος έκανε την επιλογή του υλικού και υπογράφει και τον πρόλογο. Η χρονιά που μας πέρασε σφραγίστηκε και από την εμβληματική συλλογική έκδοση των ποιημάτων της βραβευμένης με Νόμπελ Βισουάβα Σιμπόρσκα με τον τίτλο Η ζωή εδώ και τώρα (μτφρ. Μπεάτα Ζούλκιεβιτς, Καστανιώτης). Σπουδαίο νέο ήταν και η μετάφραση του έργου αναφοράς του Σαρλ Μπωντλαίρ Τα άνθη του κακού από τον Ερρίκο Σοφρά (Μεταίχμιο). Καίριες ήταν και οι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν, η πολυβραβευμένη Μη αναστρέψιμη απώλεια ψευδαισθήσεων του γνωστού για το μυθιστόρημά του Ilska, το κακό Έιρικουρ Έρτν Νόρδνταλ (μεταφρασμένη από τα ισλανδικά από τη Βίκυ Αλυσσανδράκη) και Το Μεγάλο Αίνιγμα με άπαντα τα ποιητικά του Σουηδού νομπελίστα Τόμας Τράνστρεμερ (μτφρ.-επίμετρο Βασίλης Παπαγεωργίου).
Τέλος, αν κάτι μπορούμε να κρατήσουμε από τη φετινή εκδοτική χρονιά, είναι η εντυπωσιακή επάνοδος των δοκιμίων – γενικώς, η αθρόα κυκλοφορία των non fiction βιβλίων έδωσε τον τόνο. Ειδικά στη φιλοσοφία, η λίστα είναι ατελείωτη. Επιλεκτικά αναφέρουμε το βιβλίο του Βρετανού φιλόσοφου Σάιμον Κρίτσλεϊ Η τραγωδία, οι αρχαίοι Έλληνες κι εμείς (μτφρ. Γιάννης Δούκας, Πατάκη) που εξετάζει τη σχέση φιλοσοφίας και αρχαίας τραγωδίας αλλά και τη Μιμητική Επιθυμία στο Υπόγειο - Διάλογος με τον Κορνήλιο Καστοριάδη (μτφρ. Χρήστος Γροσδάνης, πρόλογος: Δημήτρης Δουλγερίδης) του René Girard. Aπό το Δώμα κυκλοφόρησε η Ιδέα της Ευρώπης του Τζορτζ Στάινερ και από το Πεδίο το Χιούμορ, η φιλοσοφική του μελέτη του Τέρι Ίνγκλετον. Η έρευνα της κλασικής αρχαιολόγου Κορνέλια Ίσλερ-Κερένυι σχετικά με τον Διόνυσο, Ο Διόνυσος στην κλασική Αθήνα (μτφρ. Μαίρη Κλεώπα) εκδόθηκε από το ΜΙΕΤ. Ο Χούλιο Κορτάσαρ μας παρέδωσε Μαθήματα Λογοτεχνίας (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Opera) και ο Ζακ Λακάν το περίφημο τέταρτο σεμινάριό του, ανατρέποντας τη βασική «σχέση αντικειμένου» για την οποία μιλούσε ο Φρόιντ (Ψυχογιός). Πάντως, δύο δοκιμιακές απόπειρες που κρατάμε από το 2021 είναι αναμφίβολα αυτές του Μισέλ Ουελμπέκ, με τις Παρεμβάσεις 2020 (μτφρ. Γιώργος Θ. Καράμπελας) και του Σάμιουελ Μπέκετ, με τη μελέτη του για τον Προυστ (μτφρ. Θωμάς Συμεωνίδης), αμφότερες από την Εστία. Αναρίθμητα και αξιοσημείωτα είναι και τα ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν φέτος, όπως οι Μέρες που έχτισαν την Ιστορία, όπου ο Έρικ Λάρσον περιγράφει με κινηματογραφικό τρόπο την αντίσταση του Ουίνστον Τσόρτσιλ στην επέλαση των Ναζί (μτφρ. Αλέκος Αντωνίου, Διόπτρα).
Σημαντική η χρονιά και για τις ελληνικές μελέτες. Στην ιστορική μελέτη του Η εποχή των κατακτήσεων ο Άγγελος Χανιώτης παρουσιάζει όλες τις ιστορικές εξελίξεις σε πολλαπλά πεδία κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (μτφρ. Μαρία Γ. Ευθυμίου - Άγγελος Χανιώτης, ΠΕΚ), ενώ η πανεπιστημιακός Χριστίνα Ντουνιά, στο βιβλίο της Αργοναύτες και σύντροφοι - Όψεις του λογοτεχνικού πεδίου στη δεκαετία του ’30 θέτει σημαντικά ερωτήματα αναφορικά με την πρόσληψη ποιητών όπως ο Καβάφης ή ο Καρυωτάκης αλλά και τις πολλαπλές επιπτώσεις του γλωσσικού ζητήματος στα ελληνικά γράμματα. Η χρονιά, όμως, δεν κλείνει ποτέ χωρίς έναν Γιώργο Σεφέρη και τις Επιστολές στην αδελφή του Ιωάννα (Μελάνι).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.