Τα τελευταία χρόνια –μην πω και μήνες– αλλάζουν ραγδαία μέσα μου απόψεις και βιώματα και μεταλλάσσονται, πράγμα που οφείλεται είτε στη βίαιη πάροδο του χρόνου είτε ακόμη και στην προσωπική μου, ρευστή πια, αντίληψη για όσα θεωρούσα δεδομένα. Μαζί με αυτές τις αλλαγές στρέφομαι σε διαφορετικά διαβάσματα, χωρίς να απορρίπτω τα παλιότερα.
1.
Τα διηγήματα του Άντον Τσέχωφ
Είναι πολλά και σε πολλές μεταφράσεις, είναι η ζωή και οι άνθρωποι ως μια αβίαστη μελέτη συμπεριφοράς και καθημερινότητας. Προσπαθώ να ανακαλύψω τα αδιάβαστα αλλά και να ξαναδιαβάσω τα διαβασμένα σε μια νέα μετάφραση – τι κρίμα να μη γνωρίζω ρωσικά! Ας πούμε, το μεγάλο διήγημα, και σε έκταση, «Η Στέπα». Τι συγκλονιστική αφήγηση, ταξίδι συμφιλίωσης με τον άνθρωπο, εμπειρίας ζωής! Με γαληνεύει αυτό το διήγημα και το διαβάζω στον εαυτό μου κάποτε τα βράδια σαν παραμύθι.
2.
Οριενταλισμός, Έντουαρντ Σαΐντ
Το μελέτησα στα αγγλικά τη δεκαετία του '80 και στη συνέχεια στην ελληνική του μετάφραση. Υπογραμμισμένο σε πολλά σημεία, με γοήτευε παρά τις κατηγορίες που εκτόξευε εναντίον της Δύσης. Πώς σχηματίζεται η ιδέα της Ανατολής στα μάτια της Δύσης; Ο Σαΐντ υπήρξε αρκετά αυστηρός με τις προκαταλήψεις μας περί ανατολισμού. Τώρα πια που η Ανατολή διαμορφώνει νέες επικράτειες και επαναδιατυπώνει τον Μη-Ευρωπαίο, ξαναμπαίνω σε αυτό το κείμενο με μια διαφορετική ματιά περί στερεοτύπων και διαφορών ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή.
3.
Θουκιδίδη Ιστορία, μετάφραση: Ν.Μ. Σκουτερόπουλος
Σελίδα-σελίδα, απολαμβάνω αυτό το τεράστιο κείμενο, βυθίζομαι στη σκέψη του, αναπολώ χαμένες ιστορίες, πόλεις, δόξες και παθήματα, το συσχετίζω γλωσσικά με το σήμερα και ιστορικά με το αύριο. Με τέτοια βιβλία γίνεσαι αναγκαστικά σοφότερος και πιο ταπεινός.
4.
The Theory of the Novel, edited by Philip Stevick
Το πρώτο μου θεωρητικό βιβλίο, που αγόρασα το 1978 παραγγέλλοντάς το από την Αγγλία. Αναφέρεται στις βασικές δομές του δυτικού μυθιστορήματος, με κείμενα, ωστόσο, που γράφτηκαν από τους ίδιους τους συγγραφείς που εκθέτουν τις απόψεις τους: Κόνραντ, Φόρστερ, Χένρι Τζέιμς, Θερβάντες, Σταντάλ, Ζολά, Ζιντ. Μαζί με θεωρητικούς προσπαθούν –ήδη από το 1967– να «ξαναχτίσουν» το μυθιστόρημα πριν από τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Απόλαυση διαχρονική.
5.
«... έχεις ακόμη πολλά να κερδίσεις από μένα» τελειώνει ο πιο σπαρακτικός μονόλογος προς αγαπημένο που διασώθηκε ποτέ στην επικράτεια των γραμμάτων. Αυτό το βιβλίο, που το διαβάζω σε κάθε του μετάφραση αλλά το προτιμώ στα αγγλικά, είναι ένα καταφύγιο για κάθε προδοσία, κάθε αναχώρηση και ματαίωση. Είναι το μοναδικό κείμενο που ξεσπάω πάνω του και το απαγγέλλω μπροστά σε φίλους ως παράδειγμα ζωής.
6.
Μίλησε, μνήμη, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ
Άλλο ένα κείμενο που με ανακουφίζει και με ξαναστέλνει στον πιο κομψό και περίπλοκο κόσμο της γραφής. Είναι σαν να βγαίνεις στο ακριβότερο εστιατόριο της πόλης, μόνο που εδώ το έχεις μέσα στο σπίτι σου. Και σαν μια άσκηση επιβίωσης, όταν όλα γύρω σου θυμίζουν μια γκρίζα ανέμπνευστη καθημερινότητα. Μακριά, κρατήσου.
7.
Ποιήματα, Σεφέρης
Ο Καβάφης ήταν μονίμως στο διπλανό τραπεζάκι, τα τελευταία χρόνια η υπερχρήση του και τα καμώματα των νεοκαβαφιστών με κούρασαν και, απατώντας τον ως γλυκιά διαμαρτυρία, ξαναγύρισα σε μια ακόμη μεγάλη μου αγάπη, τον Σεφέρη. Και ανακαλύπτω καθημερινά, σαν για πρώτη φορά, το Φως, το Κλειστό Τοπίο, τις Πρωταρχικές Λέξεις, μια καταφυγή περισσότερο κοινωνική και μια επανατοποθέτηση της ελληνικότητας. Βαθιές ανάσες.
8.
Πετρέλαιο, Pier Paolo Pasolini
Χρόνια τώρα προσπαθώ να κατανοήσω αυτό το ανολοκλήρωτο μυθιστόρημα του Παζολίνι και με πιάνει η ίδια γοητευτική απόγνωση. Το λατρεύω όμως: δοκιμιακό, μυθιστορηματικό, πορνογράφημα, παραμένει δυσερμήνευτο για τον αναγνώστη, αλλά για έναν δημιουργό αποτελεί τη δαντική κατάληξη της δημιουργικότητας. Αυτό το κολασμένο κείμενο αντικατοπτρίζει τη χαοτικότητα ζωής και τέχνης, αλλά και το επερχόμενο άδικο τέλος του συγγραφέα του.
9.
Ακυβέρνητες Πολιτείες, Στρατής Τσίρκας
Ολοκληρωμένα ή αποσπασματικά επιστρέφω στο πιο σημαντικό μυθιστορηματικό εγχείρημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το διαβάζω ως μεσογειακή/μεσανατολική περιπλάνηση, περιδιαβαίνοντας στις χαμένες επικράτειες της Ιστορίας και των τόπων, νοσταλγώντας την πολιτική και τον έρωτα. Είναι από τα λίγα μυθιστορήματα που μου μεταφέρουν την αίσθηση των χρωμάτων στη γη και στον ουρανό και τη σκόνη που αφήνουν οι μάχες και τα ποδοπατήματα των ανθρώπων.
10.
London Review of Books
O ταχυδρόμος το αφήνει στη θυρίδα μου εδώ και είκοσι χρόνια κάθε δεκαπέντε μέρες. Τυλιγμένο στο νάιλον, με μια μυρωδιά Λονδίνου, αναπτερώνει την αττική μου διάθεση. Το διαβάζω πριν το μεσημέρι, τεράστια σε μήκος άρθρα, πολιτικά, κοινωνικά, λογοτεχνικά, ερεθίζουν τη σκέψη και με προσγειώνουν μετά στην ταπεινή καθημερινότητα. Πνευματική γυμναστική.
Info:
Τελευταία του βιβλία «Ζωή Μεθόρια» και «Ο ξεχασμένος άγγελος των Φιλίππων» (2015) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη.