Πρέπει, λοιπόν, να επιλέξω τα 10 αγαπημένα... Όσο το σκέφτομαι, τα 10 δεν μου φτάνουν. Η αγάπη μου μοιράζεται σε πολύ περισσότερα. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς Όμηρο, Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Σαίξπηρ, Ντοστογιέφσκι και Φλωμπέρ, Τσέχωφ, Σεφέρη, Ελύτη, Καβάφη, Ρίτσο, Λειβαδίτη, Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό, Σολωμό, Τσίρκα, Μακριδάκη, Ε.Χ. Γονατά. Αλλά θα καταλήξω στα πρώτα 10 που μου έρχονται σήμερα στο μυαλό – αύριο ο κατάλογος θα ήταν σίγουρα διαφορετικός...
1.
«Το κιβώτιο», Άρης Αλεξάνδρου, Κέδρος
Ένα μυθιστόρημα που με συνεπήρε και με συγκίνησε όσο κανένα άλλο ως τώρα. Για μένα, το καλύτερο της σύγχρονης λογοτεχνίας μας. Γραμμένο από έναν συγγραφέα που έζησε στο πετσί του τον Αγώνα και την ΄Ηττα, αλλά δεν λύγισε. Και μας άφησε τόσο γενναιόδωρα αυτό το αριστούργημα για να θυμόμαστε.
2.
«Συλλογή ΙΙ», Τάκης Σινόπουλος, Ερμής
Τα ποιήματα που έγραψε ο Τάκης από το 1965 ως το 1980. Οι «Πέτρες», ο «Νεκρόδειπνος», το «Χρονικό», το «Νυχτολόγιο»... «Όλα παρόντα. Και τα παρελθόντα και τα παρόντα και τ' απόντα».
Ένας ποιητής που με συντροφεύει καθημερινά. Αγαπημένος.
3.
Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα, Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Θεμέλιο
Όταν το πρωτοδιάβασα, έμεινα άναυδος. Μια φαντασία που καλπάζει, μια γραφή που συνταιριάζει τη μαγεία με τη σάτιρα, το γκροτέσκο με τον ρεαλισμό! Κι όμως, τίποτα δεν φαίνεται κατασκευασμένο. Τα δέχεσαι όλα και τα πιστεύεις! Ο Σατανάς στη Μόσχα. Προφανώς, συνέβη. Κι ο Μπουλγκάκοφ ήταν εκεί.
4.
Η φλέβα του λαιμού, Σωτήρης Δημητρίου, Πατάκης
Ο Σωτήρης Δημητρίου είναι σήμερα ο καλύτερος διηγηματογράφος μας. Γράφει κι αφηγήματα, έχει γράψει και το περίφημο «Ν' ακούω καλά τ' όνομά σου», αλλά τα διηγήματά του καρφώνονται μέσα μου. Μ' έκανε να δω τον κόσμο αλλιώς. Στη θέση της «Φλέβας του λαιμού» θα μπορούσαν να 'ναι το «Ντιάλιθ' ιμ, Χριστάκη», το «Ένα παιδί από τη Θεσσαλονίκη», η «Βραδυπορία του καλού», το «Τους τα λέει ο Θεός», το «Σαν το λίγο το νερό», η «Σιωπή του ξερόχορτου», το «Κουμπί και το φόρεμα». Διαβάστε τα όλα!
5.
Ένα γαλλικό μυθιστόρημα πραγματικό κομψοτέχνημα. Η ζωή του χαράκτη Μωμ στην Ευρώπη του 17ου αιώνα. Δεν ξεχνώ τις φράσεις: «Οι απελπισμένοι άνθρωποι ζούνε στο χείλος. Όλοι οι ερωτευμένοι άνθρωποι ζούνε στο χείλος. Όλοι όσοι διαβάζουν βιβλία ζουν στο χείλος». Θέλω να το διαβάσω και τρίτη φορά. Απόλαυση!
6.
Το τέλος της μικρής μας πόλης, Δημήτρης Χατζής, Το Ροδακιό
Όχι πως δεν αγαπώ το «Διπλό Βιβλίο» κι εκείνο το αξέχαστο κεφάλαιο «Από το φίφτυ φίφτυ στον έρωτα» (διαβάστε το και θα καταλάβετε), αλλά ο κόσμος της «Μικρής μας πόλης» με στοιχειώνει. Ο Σιούλας κι ο Σαμπεθάι Καμπιλής, η Αγγελική κι η Μαργαρίτα Περδικάρη ταξιδεύουν χέρι-χέρι με τον αναγνώστη στην ιστορία μιας πόλης που αγάπησα πολύ – τα Γιάννενα εννοώ. Κι ο Χατζής γράφει τόσο... απλά ο άτιμος! Μαχαίρι στην καρδιά.
7.
Γκιακ, Δημοσθένης Παπαμάρκος, Αντίποδες
Τον Παπαμάρκο τον... ανακάλυψα πέρσι το καλοκαίρι και πήρα μεγάλη χαρά. Το «Γκιακ», γραμμένο σε ιδίωμα, στα αρβανίτικα, ξεπερνά το γλωσσικό φράγμα και σε κάνει δικό του. Δε γίνεται ν' αντισταθείς. Οι αφηγήσεις των στρατιωτών που γύρισαν από τη Μικρασιατική Εκστρατεία, σπαρακτικές. Οι μνήμες μου απ' τη γιαγιά και τον παππού που ήρθαν από την Καππαδοκία με την Ανταλλαγή παρούσες. Το αίμα προχωρεί. «Οι χειρότεροι δαιμόνοι είναι οι αθρώποι». Ψέματα;
8.
Η αφιέρωση, Μπότο Στράους, Αλεξάνδρεια
Διάβασα την «Αφιέρωση» 25 χρόνια πριν, όταν πρωτοεκδόθηκε στα ελληνικά – τώρα, φοβάμαι, θα 'χει εξαντληθεί. Αλλά αυτό το μικρό αφήγημα έχει 20 τελευταίες σελίδες που ακόμη με απογειώνουν. Ένας εσωτερικός ρυθμός που χρόνια αργότερα μου τον θύμισε η ταινία «Τρέξε Λόλα, τρέξε» – περίεργοι συνειρμοί. Ο Σρούμπεκ και η Χάννα. Βερολίνο της δεκαετίας του '70. Και στην τηλεόραση παλεύει να τραγουδήσει πλέι μπακ ένα γερασμένο αστέρι του χθες. Και καύσωνας. (Ψάξτε το στα παλαιοπωλεία!)
9.
Πρώτος έρωτας, Σάμουελ Μπέκετ, Άγρα
Τον Μπέκετ τον θεωρώ τον σημαντικότερο συγγραφέα του αιώνα που πέρασε. Ιδιαίτερα για τα θεατρικά του. Τι θα γινόμασταν χωρίς αυτόν; Αλλά και στα πεζά του είναι μεγάλος μάστορας. Διάλεξα εδώ έναν ποιητικό του μονόλογο, δείγμα της μεγαλοσύνης του. Ένα παιχνίδι. Ο Μπέκετ έπαιζε με τις κραυγές του – το ίδιο κι ο ήρωάς του εδώ: πίστευε ότι κάποτε οι κραυγές θα σταματούσαν. Στο τέλος, πια, το παραδέχεται: «Τώρα πια δεν το πιστεύω. Θα μου χρειάζονταν κι άλλοι έρωτες, ίσως. Αλλά τον έρωτα δεν τον παραγγέλνει κανείς».
10.
Το τρίτο στεφάνι, Κώστας Ταχτσής, Γαβριηλίδης
Ένα μυθιστόρημα που δεν ζωντανεύει απλώς μια ολόκληρη εποχή αλλά σε παίρνει αγκαλιά, σε σφίγγει να πονέσεις, σε κάνει να γελάσεις, σε συγκινεί, σε παρασέρνει. Όλοι οι συγγενείς μας είναι εκεί μέσα. Τα ονόματα αλλάζουν. Ένα βιβλίο που σε εκμαυλίζει και δεν θέλεις να τελειώσει. Και δεν το ξεχνάς ποτέ. Σπουδαίος συγγραφέας. Μου λείπει.