Οθόνη από χαρτί!

Το βιβλίο πέθανε!», «καλύτερο το e-book από το τυπωμένο· γλιτώνεις χώρο· βρίσκεις ό,τι θες σε ελάχιστο χρόνο μόνο με ένα κλικ. Άσε που είναι φθηνότερο». Οι ηλεκτρονικές συσκευές ανάγνωσης (e-readers) έδωσαν τη χαριστική βολή στο χάρτινο βιβλίο! Συχνά, όσους τολμούν να διατυπώσουν επιχειρήματα υπέρ του τυπωμένου τους λένε ρομαντικούς ή, στη χειρότερη εκδοχή, χαρτέμπορους!

Ποια η πορεία του ηλεκτρονικού βιβλίου σήμερα και ποιο το μέλλον του βιβλίου επί χάρτου; Αναμφισβήτητα, το e-book ήρθε για να μείνει. Επιστημονικά άρθρα και συγγράμματα διατίθενται και ηλεκτρονικά. Τηλεφωνικοί κατάλογοι, λεξικά και εγκυκλοπαίδειες επίσης. Ακόμα και στη λογοτεχνία, πολλοί έχουν αγοράσει ηλεκτρονικές συσκευές ανάγνωσης.

Μήπως το μέλλον προοιωνίζεται απολύτως ψηφιακό; Η οθόνη πρόκειται να αντικαταστήσει πλήρως το χαρτί και αν ναι, πότε;

Πριν αποφανθούμε για τα παραπάνω, θα ήταν χρήσιμο να δούμε τι λένε οι σύγχρονες έρευνες στις προηγμένες χώρες. Συγκεκριμένα:

Pew Research Center, Washington. Έρευνα: Book Reading 2016. Μόνο το 6% των ερωτηθέντων έχει διαβάσει αποκλειστικά ηλεκτρονικά βιβλία. Στις ηλικίες 18-29 ετών το 72% εξέφρασε την προτίμησή του στο τυπωμένο.

American University, Washington. Φεβρουάριος 2016. Ερευνήτρια: Naomi S. Baron, καθηγήτρια γλωσσολογίας. Το 92% των φοιτητών προτιμά τα βιβλία του τυπωμένα και όχι ψηφιακά. Συμφωνεί το 95% των Γερμανών φοιτητών και το 77% των Ιαπώνων. Οι λόγοι: δυσκολία συγκέντρωσης και διάσπαση προσοχής, ειδικά αν πρόκειται για διδακτικά εγχειρίδια. Μετά από μερικές ώρες δήλωσαν ότι παθαίνουν πονοκέφαλο ή έχουν άλλες σωματικές ενοχλήσεις.

Journal of Education and Human Development, Ιούνιος 2014, Vol. 3 p.p. 243-258. Εκδότης: American Research Institute for Policy. Το ποσοστό των πρωτοετών φοιτητών που προτιμούν τα ψηφιακά βιβλία μειώνεται διαρκώς και δεν ξεπερνά το 5%. Ακόμα και στα τμήματα Πληροφορικής, το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνά το 30%.

Association of American Publishers. Οι πωλήσεις των e-books μειώθηκαν κατά 18,7% το πρώτο 9μηνο του 2016.

Euromonitor International. Οι πωλήσεις των e-readers μειώθηκαν κατά 40% την περίοδο 2011-2016.

U.K. Publishers Association. Οι πωλήσεις των e-books το 2016 βυθίστηκαν κατά 17%.

Journal of Education and Human Development, Vol. 58, 2013. Μελέτη σε σχολεία στη Νορβηγία. Οι μαθητές που διαβάζουν στο χαρτί έχουν πολύ καλύτερους βαθμούς σε τεστ κατανόησης κειμένου. Η οθόνη έχει πολλούς «πειρασμούς» και η προσοχή αποσπάται συνεχώς. Με το τυπωμένο βιβλίο οι μαθητές αφοσιώνονται στο διάβασμα και το γύρισμα των σελίδων βοηθά τη μνήμη τους να συγκρατήσει πληροφορίες.

Παρότι τα e-books βοηθούν στην έρευνα και στη γρήγορη πρόσβαση στη γνώση, τα αρνητικά στοιχεία για τη χρήση του ηλεκτρονικού βιβλίου, σε συνδυασμό με την πτώση των πωλήσεων e-books και e-readers, μας κάνουν επιφυλακτικούς ως προς την πλήρη αντικατάσταση των έντυπων βιβλίων από e-books στην εκπαίδευση μαθητών και φοιτητών.

Stavanger University, Νορβηγία. Ερευνήτρια: Anne Mangen. Δύο ομάδες αναγνωστών διάβασαν το ίδιο μυθιστόρημα σε βιβλίο και σε e-reader. Η δεύτερη ομάδα αναγνωστών δυσκολευόταν να θυμηθεί την πλοκή του έργου. Ο λόγος: το ξεφύλλισμα του βιβλίου βοηθά στην απομνημόνευση.
Susan Greenfield, Oxford University. Βιβλίο: Mind Change, Rider 2015. Ο εθισμός στην οθόνη προκαλεί εγκεφαλικές βλάβες.

Η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης περιορίζει την προφορική επικοινωνία, δεν δίνει χρόνο στην ανάπτυξη σοβαρής σκέψης και εθίζει στη γρήγορη ανάγνωση και στην επιπόλαια σχέση με τα κείμενα αλλά και με τους ανθρώπους. Η χρήση των links στα ηλεκτρονικά κείμενα όχι μόνο δεν αυξάνει τις γνώσεις μας αλλά εμποδίζει να απορροφήσουμε έστω και ελάχιστες απ' όσες περιλαμβάνουν.

Η διαδικασία απόκτησης γνώσεων απαιτεί χρόνο, προχωρά βήμα-βήμα και αναπτύσσει σταδιακά τον εγκέφαλό μας. Ωθώντας μαθητές και φοιτητές να διαβάζουν με τον τρόπο που το ίδιο το μέσο επιβάλλει, στην πραγματικότητα εμποδίζουμε την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους.

Τέλος, δεν έχουμε αναφέρει τη σημασία του βιβλίου ως φορέα αισθητικής και τον ρόλο της τυπογραφίας στην πρόσληψη της πληροφορίας. Ίσως αυτά είναι ψιλά γράμματα για εποχές προόδου. Δεν αποκλείεται όλα αυτά να αλλάξουν πάλι, όταν η οθόνη γίνει χάρτινη.