Ο δημοσιογράφος Μένης Κουμανταρέας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου

ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ των Ελληνικών Γραμμάτων και Τεχνών συναντιούνται απροσδόκητα σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην αιγυπτιώτικη εφημερίδα της Αλεξάνδρειας, «Ταχυδρόμος» στις 10 Δεκεμβρίου του 1961. Την εποχή που δημοσιεύεται το άρθρο οι πρωταγωνιστές του είναι πενήντα τριών ετών ο σκηνοθέτης Κάρολος Κουν, σαράντα δύο ο λογοτέχνης Αντώνης Σαμαράκης και μόλις τριάντα ο αρθρογράφος, Μένης Κουμανταρέας, λογοτέχνης επίσης που ακόμα τότε δεν είχε εκδώσει βιβλίο.

«Ο ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΣ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ. ΤΙ ΕΔΗΛΩΣΕ Ο κ. ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΘΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΘΟΥΝ» ο τίτλος του άρθρου.

Είναι Δεκέμβριος του 1961 όταν ο Μένης Κουμανταρέας συναντά τον Αντώνη Σαμαράκη, με την ευκαιρία της έκδοσης της νέας του συλλογής διηγημάτων Αρνούμαι, ένα έργο που έμελλε να μείνει στα κλασικής της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από εκείνη τη συνάντηση ο αρθρογράφος Κουμανταρέας μάς μεταφέρει την απροσδόκητη απήχηση που είχε το βιβλίο που μόλις εκδόθηκε και το θεωρεί φυσικό αφού, από το πρώτο του βιβλίο Ζητείται ελπίς, το ενδιαφέρον του κόσμου υπήρξε χαρακτηριστικό γιατί έφερνε κάτι ειπωμένο με καινούργιο τρόπο.

Αναφέρει δε: «ίσως το γεγονός ότι το διήγημα «Ποτάμι» έγινε φιλμ από τον Νίκο Κούνδουρο, το Σήμα κινδύνου θυμίζει το «Δράκο» και ακόμα πως το εξώφυλλο του Αρνούμαι συνθέτει κινηματογραφική ατμόσφαιρα, πείθουν πόσο όλες αυτές οι συμπτώσεις μπορεί να μην είναι τυχαίες. Και το πιο σημαντικό; Ο κ. Κάρολος Κουν ανακοίνωσε πως αποφάσισε να γυρίσει το «Αρνούμαι» στον κινηματογράφο. Γεγονός διπλής σημασίας από τη μια πλευρά λόγω Σαμαράκη, από την άλλη γιατί ο εμψυχωτής του Θεάτρου Τέχνης, αποφασίζει για πρώτη φορά να δοκιμασθεί σαν σκηνοθέτης του Κινηματογράφου».

Ο Ελληνικός Κινηματογράφος στερήθηκε και στέρησε από το κοινό του, ένα έργο που θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον. Με σενάριο τα διηγήματα της συλλογής Αρνούμαι του πολυβραβευμένου συγγραφέα Αντώνη Σαμαράκη, σκηνοθεσία του μεγάλου θεατρικού σκηνοθέτη Κάρολου Κουν και πρωταγωνιστές τους ηθοποιούς του Θεάτρου Τέχνης είναι αναμφίβολο πως η ταινία θα έγραφε ιστορία.

Μας μεταφέρει δε στη συνέχεια ένα περιστατικό που του εμπιστεύτηκε ο Σαμαράκης που «αποκαλύπτει τον συνειδητό τρόπο που δουλεύει ένας αληθινός συγγραφέας». Θυμάται ο Σαμαράκης:

«Ήταν Σεπτέμβριος του 1958 και γύριζα από ένα ταξίδι στο εξωτερικό. Στην Αθήνα με περίμενε το Σήμα Κινδύνου. Ήταν έτοιμο, τυπωμένο. Δεν έμενε παρά η βιβλιοδεσία του και η διάθεσίς του στα βιβλιοπωλεία. Ξαφνικά μέσα στο τρένο που με έφερνε στην Αθήνα το μάτι μου πήρε έναν άνθρωπο που διάβαζε εφημερίδα στο μπροστινό κάθισμα. Τότε ακριβώς μου ήρθε μια ιδέα που αναποδογύριζε όλο το μυθιστόρημα με τον τρόπο που το είχα γραμμένο. Παρολίγο να σηκωθώ από τη θέση μου και να χτυπήσω το σήμα κινδύνου. Έκανα όμως κάτι καλύτερο. Γύρισα στην Αθήνα και αχρήστευσα όλο το έτοιμο υλικό. Ξανάρχισα το γράψιμο από την αρχή. Η ιδέα που μου είχε έρθει ήταν να παρεμβάλω στο κείμενο αποσπάσματα και τίτλους από μια εφημερίδα, τη "Φωνή των Φαρσάλων". Με τον τρόπο αυτό η πλοκή του βιβλίου αποκτούσε διπλό χαρακτήρα Από τη μια μεριά ο αφηγητής και από την άλλη η ειδησεογραφία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το Σήμα κινδύνου ξανατυπώθηκε από την αρχή, ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 1959».

Στη συνέχεια ο Αντώνης Σαμαράκης αφηγείται στον Μένη Κουμανταρέα τα σχετικά με την απόφαση της κινηματογράφησης της νέας του συλλογής διηγημάτων Αρνούμαι:

«Από καιρό ο κ. Κάρολος Κουν μού είχε εμπιστευθεί την ιδέα του να γυρίσει μια ταινία με τα στελέχη του Θεάτρου Τέχνης, έτσι που η ταινία αυτή να είναι μια ταινία με την σφραγίδα του τρόπου που εργάζεται το θέατρο αυτό αλλά αυτή τη φορά στον τομέα του κινηματογράφου. Είχε ακόμα σκεφτεί η ταινία αυτή να είναι βγαλμένη από ένα σύγχρονο ελληνικό κείμενο και συγκεκριμένα από ελληνικά διηγήματα που θα είχαν μεταξύ τους μια κάποια ενότητα. Ήδη από την εποχή του Ζητείται ελπίς ο κ. Κουν δούλευε την ιδέα αυτή στο μυαλό του. Φαίνεται όμως ότι το Αρνούμαι ήταν το κείμενο που του ενίσχυσε την ιδέα και τον έκανε τελικά να το αποφασίσει. Βρίσκει ότι τα διηγήματα μου είναι πολύ κινηματογραφικά και εξυπηρετούν απόλυτα τις προθέσεις του να δώσει το Θέατρο Τέχνης την παρουσία του και στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου. Είμαι τυχερός γιατί τα διηγήματα μου βρίσκονται σε άξια χέρια. Το να καταπιαστεί ο κ. Κουν με αυτά είναι για μένα τιμή και χαρά».

Την επόμενη χρονιά, το 1962 η συλλογή Αρνούμαι τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. Ο Κάρολος Κουν και ο Αντώνης Σαμαράκης πιθανόν να συναντιόταν στο εστιατόριο Κεντρικόν όπου σύχναζαν και οι δυο. Για την εκτίμηση του συγγραφέα προς τον σκηνοθέτη δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία με το δηλωτικό τίτλο του ποιήματος που περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή του και το 'χει αφιερώσει από τον τίτλο του «Στον κύριο Κάρολο Κουν που τον αγαπώ».

Παρόλα αυτά η συνάντηση τους επί της οθόνης δεν κατάφερε τελικά να πραγματοποιηθεί ποτέ, για άγνωστους λόγους. Ο Ελληνικός Κινηματογράφος στερήθηκε και στέρησε από το κοινό του, ένα έργο που θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον.

Με σενάριο τα διηγήματα της συλλογής Αρνούμαι του πολυβραβευμένου συγγραφέα Αντώνη Σαμαράκη, σκηνοθεσία του μεγάλου θεατρικού σκηνοθέτη Κάρολου Κουν και πρωταγωνιστές τους ηθοποιούς του Θεάτρου Τέχνης είναι αναμφίβολο πως η ταινία θα έγραφε ιστορία.

Ο Κάρολος Κουν πέθανε 26 χρόνια μετά, το 1987, και μέχρι το θάνατό του συνέχισε να προβάλλει το ελληνικό έργο στο Θέατρο από τον Βυζάντιο, Κορομηλά, Καπετανάκη, Ξενόπουλο μέχρι τους νεότερους που καθιέρωσε όπως τον Καμπανέλλη, την Αναγνωστάκη, τον Κεχαΐδη, τον Σκούρτη, τον Μουρσελά, τον Αρμένη. Προς τιμήν του θεσμοθετήθηκαν τα θεατρικά Βραβεία Καρόλου Κουν.

Ο Αντώνης Σαμαράκης, ένας από τους περισσότερο μεταφρασμένους Έλληνες πεζογράφους, καθώς τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες, πέθανε το 2003 και σύμφωνα με την επιθυμία του, το σώμα του δωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για έρευνες των φοιτητών της Ιατρικής. Ανακηρύχθηκε Πρεσβευτής Καλής θέλησης της Unicef το 1989. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία, μεταξύ άλλων με Μεγα Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία για το Λάθος, το βραβείο Europalia το 1982, για τη συνολική προσφορά του, τον Σταυρό του Ιππότη των Γραμμάτων και Τεχνών το 1995, το Κρατικό Βραβείο Τεχνών και Λογοτεχνίας στη Γαλλία το 1995 κ.ά. Η Ελληνική πολιτεία προς τιμήν του ονόμασε το έτος 2020, ως «Έτος Αντώνη Σαμαράκη».

Ο Μένης Κουμανταρέας, το 1961 ξεκίνησε να εργάζεται για το περιοδικό «Ταχυδρόμος», πηγή πιθανότατα του εν λόγω δημοσιεύματος της εφημερίδας «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της Αλεξάνδρειας. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε την επόμενη χρονιά, το 1962, με τη συλλογή διηγημάτων Τα μηχανάκια. Έχει τιμηθεί από δυο φορές με τα Κρατικά βραβεία Διηγήματος και Μυθιστορήματος, για το σύνολο του έργου του από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη κ.ά. Δολοφονήθηκε τον Δεκέμβριο του 2014.