Από τη μέρα που κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα το 1992, μέχρι την εξαίρετη «Τετραλογία της Νάπολης», που ήταν και η μεγαλύτερη εκδοτική επιτυχία της, για την Έλενα Φεράντε, εκτός από το όνομα, το φύλο και την καταγωγή της δεν γνωρίζει κανείς τίποτα. Ως γνωστόν, η Φεράντε δεν δίνει συνεντεύξεις, παρά μόνο γραπτώς και μέσω του εκδοτικού της οίκου (και σπάνια), δεν φωτογραφίζεται, εννοεί να μη γίνει τίποτα γνωστό για την προσωπική της ζωή. Με λίγα λόγια, μονοπωλεί τα εκδοτικά πράγματα της Ιταλίας – ως ευπώλητη και πολυμεταφρασμένη συγγραφέας – κυριολεκτικά κρυπτόμενη.
Αυτά μέχρι χθες. Γιατί πλέον προκύπτουν δύο ενδιαφέροντα στοιχεία για την ταυτότητα της συγγραφέως. Το πρώτο το προσφέρει η ίδια με τη μορφή βιβλίου. Πρόκειται για το “Frantumaglia”: Α Writer’s Journey, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ, την 1η του Νοέμβρη και πρακτικά αποτελεί μία πύλη στα άδυτα του εργαστηρίου γραφής της Φεράντε, αλλά και στο οικογενειακό της περιβάλλον και παρελθόν. Σύμφωνα με τα όσα έχουν ήδη γίνει γνωστά, μέσω αυτού του βιβλίου, η συγγραφέας – φάντασμα επιχειρεί να απαντήσει, όσο γίνεται πιο πειστικά σε αναπάντητα – εδώ και χρόνια – ερωτήματα των αναγνωστών, όπως το γιατί επιλέγει να αφήνει τα βιβλία της να μιλούν για εκείνη, γιατί διαφυλάσσει με τόση μανία την ιδιωτικότητα, ακόμη και τα χαρακτηριστικά του προσώπου της. Μέχρι εδώ καλά.
Το άλλο ενδιαφέρον στοιχείο προκύπτει από μία έρευνα που εδώ και μήνες εκπονείτο από τον Claudio Gatti για την πραγματική ταυτότητα της Φεράντε και ποιο το παρελθόν της, οικογενειακό και μη, το οποίο εμμονικά προστατεύει. Όπως αναφέρει ο Gatti σε μακροσκελές άρθρο του στο “New York Review of Books”, οικονομικά στοιχεία, αλλά και ντοκουμέντα που αφορούν αγορές ακίνητης περιουσίας οδηγούν στην Anita Raja, μεταφράστρια με έδρα της τη Ρώμη, της οποίας η γερμανικής καταγωγής μητέρα γλίτωσε από το Ολοκαύτωμα και αργότερα παντρεύτηκε έναν ανώτερο δικαστικό υπάλληλο από τη Νάπολη. Όλα αυτά και παρά το ότι η Φεράντε στο τελευταίο της πόνημα ισχυρίζεται ότι η μητέρα της ήταν μοδίστρα.
Η Raja, η οποία είναι παντρεμένη με τον επίσης ναπολιτάνο συγγραφέα Domenico Starnone, είναι γνωστή για τις επαγγελματικές σχέσεις με τον εκδοτικό οίκο που εκδίδει τα βιβλία της Φεράντε – τον “Edizione e/o” - ενώ είχε για χρόνια εργαστεί εκεί ως μεταφράστρια γερμανικής κυρίως λογοτεχνίας. Επίσης, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, ήταν συντονίστρια του “Collana degli Azzurri”, ενός μικρού εκδοτικού οίκου, που δεν μακροημέρευσε, αλλά εξέδωσε βιβλία διάφορων ιταλών συγγραφέων. Μεταξύ αυτών και την πρώτη συγγραφική απόπειρα της Φεράντε στις αρχές του ’90.
Σύμφωνα με εκπρόσωπο του εκδοτικού οίκου, η Raja εργαζόταν εκεί ως freelancer μεταφράστρια και σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε μόνιμη υπάλληλος του οίκου. Όμως, οι αποδείξεις πληρωμής του εκδοτικού οίκου προς αυτή τη γυναίκα δεν δικαιολογούν τα λεγόμενα του εκπροσώπου. Πρόκειται για ποσά που αυξάνονταν δραματικά χρόνο με τον χρόνο, ακριβώς όπως αυξανόταν και η επιτυχία της Φεράντε: τόσο στην Ιταλία, όσο και παγκοσμίως.
Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Σύμφωνα με τα αρχεία της Κτηματικής Εταιρείας του ιταλικού δημοσίου, ήταν το 2000 που η Raja απέκτησε ένα πανάκριβο ακίνητο, ένα διαμέρισμα 7 δωματίων στη Villa Torlonia, μία πανάκριβη περιοχή της Ρώμης. Ήταν η χρονιά που το πρώτο βιβλίο της Φεράντε έγινε ταινία στην Ιταλία και μάλιστα επιτυχημένη. Ακριβώς, τον επόμενο χρόνο η Raja αγόρασε και μία εξοχική έπαυλη στην Τοσκάνη…
Οικονομικά στοιχεία, αλλά και ντοκουμέντα που αφορούν αγορές ακίνητης περιουσίας οδηγούν στην Anita Raja, μεταφράστρια με έδρα της τη Ρώμη, της οποίας η γερμανικής καταγωγής μητέρα γλίτωσε από το Ολοκαύτωμα και αργότερα παντρεύτηκε έναν ανώτερο δικαστικό υπάλληλο από τη Νάπολη.
Ωστόσο, η πραγματική εμπορική επιτυχία για τη Φεράντε ήρθε τα έτη 2014 και 2015. Ήταν τότε, που σύμφωνα με τον εκδοτικό της οίκο, τα βιβλία της ξεπούλησαν σε περισσότερες από 40 χώρες. Μόνο 1 εκ. αντίτυπα πουλήθηκαν στην Ιταλία και 2,6 εκ. αντίτυπα στην αγγλόφωνη αγορά (εκ των οποίων 1,6 εκ. αντίτυπα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά και 600.000 αντίτυπα στο Ηνωμένο Βασίλειο). Η γερμανική μετάφραση της «Υπέροχης Φίλης μου» πούλησε 250.000 αντίτυπα με το που κυκλοφόρησε στη γερμανική αγορά, μόλις πριν από 5 εβδομάδες.
Αντιστοίχως, τα αρχεία έχουν πολλά να πουν για τις επενδύσεις του ζεύγους Raja – Starnone, μόλις πριν από λίγους μήνες και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2016. Συγκεκριμένα, ήταν τότε που ο σύζυγος της Raja εμφανίζεται να αγόρασε ένα διαμέρισμα στη Ρώμη, σε σχετικά κοντινή απόσταση από αυτό που ανήκει ήδη στη σύζυγο του. Και ο λόγος για διαμέρισμα 2,500 τετραγωνικών ποδών, 11 δωματίων, ρετιρέ, στην κορυφή ενός κομψού προπολεμικού κτηρίου της Ρώμης, επίσης κοντά στη Villa Torlonia, σε έναν από τους ωραιότερους και πιο ακριβούς – από κτηματομεσιτικής άποψης- δρόμους. Το συγκεκριμένο ακίνητο τιμάται γύρω στα 2 εκ. δολάρια.
Κάπου εδώ ας σημειωθεί το εξής: στην Ιταλία, ένα διαμέρισμα μπορεί να καταχωριστεί στο όνομα ενός εκ των δύο συζύγων, ασχέτως αν τα χρήματα προέρχονται από τον άλλο σύζυγο. Για φορολογικούς λόγους, όταν ένα παντρεμένο ζευγάρι κατέχει δύο διαμερίσματα, καλό είναι το ένα να δηλώνεται στον έναν και το άλλο στον άλλον, γιατί ως «πρώτη κατοικία» φορολογείται με ευνοϊκότερους όρους.
Κατά τον Gatti, ακόμη πιο σημαντικά – προς επίρρωσιν των ισχυρισμών του ότι η Raja είναι η Φεράντε – είναι τα οικονομικά στοιχεία του εκδοτικού της οίκου και οι αμοιβές της, ειδικά από το έτος που τα βιβλία της βγήκαν στην παγκόσμια εκδοτική αγορά.
Συγκεκριμένα και για το 2014 ο εκδοτικός οίκος “Edizioni e/o” παρουσίασε ετήσια κέρδη της τάξης των 3.087.314 εκ. λιρών, δηλαδή, 65% πάνω, σε σχέση με τα κέρδη του προηγούμενου έτους. Το 2015 αυτή η αύξηση έφτασε το 150% με καθαρά κέρδη για τον εκδοτικό οίκο το ποσό των 7.615.203 εκ. λιρών. Αυτή η «έκρηξη» κερδών οφειλόταν αποκλειστικά στις πωλήσεις της Φεράντε και από τη στιγμή που ο εκδοτικός οίκος δεν είχε να παρουσιάσει κανέναν άλλο συγγραφέα με αυτές τις επιδόσεις.
Τώρα αυτά τα κέρδη θα πρέπει να εξεταστούν, γράφει ο Gatti, παράλληλα με τις αλλαγές στις αμοιβές της Raja, επίσης μεγεθυμένες κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Όπως αναφέρει ο αρθρογράφος, επικαλούμενος ανώνυμη πηγή, η αμοιβή της Raja αυξήθηκε κατά 50% το 2014 και 150% μέσα στο 2015. Τα ποσά που κατέληξαν στα χέρια της μεταφράστριας ήταν περί τις 7 φορές πάνω, από τις αμοιβές που λάμβανε το 2010…
Ο Gatti αποκαλύπτει ότι ερεύνησε τους ισολογισμούς του εκδοτικού οίκου και το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά φλύαρο: κανείς, ούτε διοικητικός υπάλληλος, ούτε συγγραφέας, ούτε μεταφραστής, ούτε part-time συνεργάτης δεν πληρωνόταν τόσο πλουσιοπάροχα όσο η Raja τα τελευταία χρόνια. Και φυσικά, ούτε καν ο σύζυγος της που εκδίδει τα βιβλία τους σε άλλους – και μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους – δεν λαμβάνει τέτοια ποσά.
Και μετά είναι και η φύση της δουλειάς της Raja, επισημαίνει ο αρθρογράφος. Είναι μεταφράστρια. Δηλαδή, ο λόγος γίνεται για μία φτωχά αμειβόμενη (και επίπονη) δουλειά, που σίγουρα δεν ανταποκρίνεται στα ποσά, με τα οποία πληρώνεται από έναν σχετικά μικρό εκδοτικό οίκο. Ό,τι κι αν έχει μεταφράσει, όσος κι αν είναι ο όγκος της δουλειάς που παρέδωσε, αυτές οι αμοιβές απλώς δεν δικαιολογούνται.
Εννοείται πως οι προσπάθειες του Gatti να συνομιλήσει τηλεφωνικά τόσο με τη Raja όσο και με τον Starnone και να τους θέσει τα συγκεκριμένα ερωτήματα έπεσαν στο κενό. Η Sandra Ozzola και ο Sandro Ferri, σύζυγοι και συνιδιοκτήτες του εκδοτικού οίκου "Edizioni e/o", είχαν επίσης ξεκαθαρίσει ότι θα διαψεύσουν κάθε ένα από τα ευρήματα της έρευνας του Gatti. Μόλις την προηγούμενη Παρασκευή, ο Ferri είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: "Αν αυτό το άρθρο προχωρήσει σε αποκαλύψεις για την ταυτότητα της Φεράντε, σου λέω από τώρα ότι δεν πρόκειται να δώσουμε καμία απάντηση. Ένα τέτοιο άρθρο αποτελεί καταπάτηση της ιδιωτικότητας, τόσο της δικής μας όσο και της Φεράντε".
Κατά τον Gatti, τα οικονομικά στοιχεία και μόνο, όχι απλώς οδηγούν στο πραγματικό πρόσωπο που κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο "Έλενα Φεράντε", αλλά επιτρέπουν και μία καλύτερη ερμηνεία των όσων εδώ και 24 χρόνια περιγράφει μέσα από τα μυθιστορήματα της. Όπως σημειώνει, για το συγκεκριμένο ψευδώνυμο, που ηχητικά παραπέμπει στην άλλη σπουδαία ιταλίδα συγγραφέα Έλσα Μοράντε, ενθαρρύνθηκε από τους ίδιους τους εκδότες της και ήταν προς όφελος όλων το να συντηρηθεί ο πέπλος μυστηρίου γύρω από τη ζωή της. Παρά το ότι σε λιγότερο από έναν μήνα αναμένεται να κυκλοφορήσει ακόμη ένα βιβλίο της, αυτή τη φορά η έρευνα και η αναμόχλευση ζητημάτων που αφορούν την πραγματική της ταυτότητα δεν θεωρούνται διαφημιστικό τρικ για την ακόμη καλύτερη προώθηση του νέου βιβλίου. Αντίθετα, πολλοί - και εκτός ιταλικών συνόρων - εκτιμούν ότι για πρώτη φορά κάποιος έφτασε τόσο κοντά στην πραγματική "Ελένα Φεράντε". Τόσο κοντά, που ίσως - και λόγω στοιχείων - να της αφαίρεσε και τη μάσκα...
Με στοιχεία από το Νew York Review of Books