Από πολύ νωρίς στην ιστορία της έβδομης τέχνης η λογοτεχνία αποτελούσε πρώτης τάξεως υλικό για τα κινηματογραφικά σενάρια. Τις τελευταίες δεκαετίες, δε, με την εκτόξευση της (ποιοτικής) τηλεόρασης, ένα λογοτεχνικό έργο έχει πλέον εναλλακτική διέξοδο για την οπτικοποίησή του, καθώς το τηλεοπτικό φορμά, ειδικά της μίνι σειράς, σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται πιο ευέλικτο για μια πιστή μεταφορά, παρέχοντας τη δυνατότητα για μεγαλύτερο άπλωμα και ανάπτυξη χαρακτήρων σε σχέση με το παραδοσιακό δίωρο του κινηματογράφου.
Εξάλλου, κάποια μυθιστορήματα, άμα τη εμφανίσει τους, έχουν αυτομάτως χαρακτηριστεί ως «μη κινηματογραφίσιμα», αποτελώντας τεράστιο στοίχημα για τους κινηματογραφιστές που αναλαμβάνουν να σκηνοθετήσουν τις ομώνυμες ταινίες. Τρανό παράδειγμα αποτελεί η sci-fi εποποιία Dune του Φρανκ Χέρμπερτ, το πρώτο μέρος της οποίας κυκλοφόρησε το 1965 κι έμελλε να γίνει το βιβλίο επιστημονικής φαντασίας με τις περισσότερες πωλήσεις παγκοσμίως.
Η ιστορία του νεαρού Πολ Ατρείδη που τοποθετείται στον Αρράκις, τον πλανήτη των ερήμων, εξελίχθηκε από τον ίδιο τον Χέρμπερτ σε 5 συνέχειες, που κυκλοφόρησαν μόλις σε νέες εκδόσεις από τον οίκο Anubis (μτφρ. Ορέστης Μανούσος, Φωκίων Χαροκόπος, Νικήτας Τουρβάς, Βασίλης Αθανασιάδης), ενώ η saga συνεχίστηκε με τα χρόνια, μέσα από πολλά ακόμα prequels και sequels, τα οποία συνυπογράφουν ο Μπράιαν Χέρμπερτ, γιος του εκλιπόντα συγγραφέα, και ο Κέβιν Άντερσον (κυκλοφορούν στα ελληνικά, επίσης από τον Anubis). Το Dune έμελλε επίσης να γίνει, το 1984, μία από τις ελάχιστες αποτυχίες στη φιλμογραφία του Ντέιβιντ Λιντς. Με τη φόρα του σίκουελ του Blade Runner, ο Ντενί Βιλνέβ αναλαμβάνει σήμερα να διασκευάσει εκ νέου το πρώτο βιβλίο σε δύο κινηματογραφικά μέρη.
Στην αντίπερα όχθη, όλη η εργογραφία της Άγκαθα Κρίστι έχει μεταφερθεί επανειλημμένα στον κινηματογράφο και σίγουρα ενδείκνυται για το μέσο. Έτσι, τρία χρόνια μετά το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές, ο Κένεθ Μπράνα επιστρατεύει εκ νέου ένα all-star cast για το Έγκλημα στον Νείλο (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, Ψυχογιός). Από την άλλη, από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ταινίας των τελευταίων ετών που εκτόξευσε τη δημοτικότητα του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε, το Να με φωνάζεις με τ' όνομά σου του Αντρέ Ασιμάν απέκτησε λογοτεχνικό σίκουελ, το Έλα να με βρεις (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, Μεταίχμιο), που φυσικά θα βρει τον δρόμο του προς τη μεγάλη οθόνη, και πάλι από τον Λούκα Γκουαντανίνο.
Άλλα μυθιστορήματα που έχουν αγαπηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και έχουν λάβει ήδη πράσινο φως για την κινηματογραφική τους μεταφορά είναι τα Έθιμα Ταφής (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Ίκαρος) της Χάνα Κεντ (τη σκηνοθεσία τους έχει αναλάβει επίσης ο Γκουαντανίνο), η Γυναίκα στο παράθυρο (μτφρ. Αναστάσιος Αργυρίου, Ψυχογιός) της Έι Τζέι Φλιν –μία από τις πολυαναμενόμενες προσεχείς ταινίες από τον Τζο Ράιτ– και το Αηδόνι (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου, Κλειδάριθμος) της Κριστίν Χάνα.
Από πρόσφατες εκδόσεις στα ελληνικά, που ευτύχησαν παλιότερα στο σινεμά, αξίζει να σταθούμε στο βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν από το 1946 Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Πόλις), του οποίου η κινηματογραφική διασκευή κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας το 1949 (ενώ η πρόσφατη, κατά Στίβεν Ζαϊλίαν, ανάγνωση του 2006, στέφθηκε με απόλυτη καλλιτεχνική και εισπρακτική αποτυχία). Βραβευμένη με Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας το 1981 και η μεταφορά από τον Ούγγρο Ίστβαν Ζάμπο του εμβληματικού Μεφίστο (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Άγρα) του Κλάους Μαν. Τα βραβευμένα με Μπούκερ Απομεινάρια μιας μέρας (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Ψυχογιός) του μετέπειτα νομπελίστα Καζούο Ισιγκούρο έγιναν από τον Τζέιμς Άιβορι μία από τις κορυφαίες ταινίες των '90s (και συγκέντρωσαν 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ).
Η Αμερικάνικη Ψύχωση (μτφρ. Χρίστος Τόμπρας, Οξύ) του προβοκάτορα Μπρετ Ίστον Έλις αποτέλεσε ιδανικό υλικό στα χέρια της Μέρι Χάρον για την αξέχαστη ταινία του 2000. Έναν χρόνο πριν η Σοφία Κόπολα είχε κάνει το εξαιρετικό κινηματογραφικό της ντεμπούτο με τη σκηνοθεσία του επίσης ντεμπούτου του Τζέφρυ Ευγενίδη, Αυτόχειρες Παρθένοι, που ο Πατάκης κυκλοφόρησε πρόσφατα σε νέα μετάφραση από την Άννα Παπασταύρου, ενώ είχε προηγηθεί, το 1998, η μετέπειτα καλτ μεταφορά από τον Τέρι Γκίλιαμ του εμβληματικού Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, επίσης από Πατάκη) του Χάντερ Τόμπσον.
Περίπου πριν από έναν χρόνο οι εκδόσεις Bell κυκλοφόρησαν επίσης σε νέα έκδοση τη διάσημη τριλογία του Τόμας Χάρις με ήρωα τον Χάνιμπαλ Λέκτερ (Κόκκινος Δράκος, μτφρ. Μάρκος Χρόνης / Η σιωπή των αμνών, μτφρ. Παναγιώτης Τασιόπουλος / Χάνιμπαλ, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), συν το πρίκουελ της νεότητάς του ψυχιάτρου (Χάνιμπαλ: Το ξύπνημα του Κακού, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος). Και τα τέσσερα βιβλία έχουν γίνει ταινίες, με περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένα αποτελέσματα (ο Κόκκινος Δράκος, μάλιστα, δυο φορές), με κορυφαία στιγμή φυσικά τη βραβευμένη με 5 Όσκαρ Σιωπή των Αμνών του Τζόναθαν Ντέμι.
Χαρακτηριστική, επίσης, περίπτωση πολυγραφότατου συγγραφέα, του οποίου τα έργα δεν έχουν σταματήσει να παρέχουν άφθονο υλικό σε σινεμά και τηλεόραση, είναι ο Στίβεν Κινγκ – πρόσφατο τεράστιο box-office hit τα δύο κινηματογραφικά κεφάλαια του It (Το Αυτό, μτφρ. Έφη Τσιρώνη, Κλειδάριθμος). Ακόμα κι αν ο ίδιος έχει αποκηρύξει τη μεταφορά της Λάμψης του (μτφρ. Έφη Τσιρώνη) από τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ το 1980, η ταινία δεν παύει να αποτελεί μία από τις κορυφαίες δημιουργίες τρόμου όλων των εποχών – ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε το πρωτότυπο υλικό που κυκλοφόρησε ο Κλειδάριθμος και να βρούμε τις διαφορές. Μεγάλες διαφορές υπάρχουν –μάλλον αναμενόμενο– και ανάμεσα στο μυθιστόρημα Σκέφτομαι να βάλω ένα τέλος του Ίαν Ριντ (μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης, Πατάκης) και στην πρόσφατη, εξαιρετική, αλλά εντελώς ιδιοσυγκρασιακή ομώνυμη ταινία του Τσάρλι Κάουφμαν για το Netflix. Στο ίδιο δίκτυο προβλήθηκε και η πολύ καλή ταινία Πάντα ο Διάβολος (μτφρ. Βάσια Τζανάκαρη, Μεταίχμιο), που βασίστηκε στο βιβλίο του Ντόναλντ Ρέι Πόλοκ.
Ο Ψυχογιός μόλις κυκλοφόρησε σε νέες εκδόσεις, με εικονογραφήσεις από τον Κουέντιν Μπλέικ, τα ιδιαίτερα δημοφιλή και στη χώρα μας παιδικά βιβλία του Ρόαλντ Νταλ, που έχουν επίσης γίνει ταινίες από σπουδαίους δημιουργούς (Στίβεν Σπίλμπεργκ, Τιμ Μπέρτον, Γουές Άντερσον, Ντάνι ΝτεΒίτο κ.ά.) με εξαιρετικά αποτελέσματα: Ο μεγάλος φιλικός γίγαντας (μτφρ. Βούλα Μάστορη), Ο Τσάρλι και το Εργοστάσιο Σοκολάτας (μτφρ. Τζένια Καββαδία), Ο απίθανος κ. Φοξ (μτφρ. Τόνια Καφετζάκη), Ματίλντα (μτφρ. Κώστια Κοντολέων), ενώ μόλις έκανε πρεμιέρα στο HBO και η κατά Ρόμπερτ Ζεμέκις κινηματογραφική μεταφορά του Οι Μάγισσες (μτφρ. Κώστια Κοντολέων).
Κλείνουμε το κεφάλαιο «σινεμά» με τρεις παλαιότερες εκδόσεις. Με αφορμή τον θάνατο του Σον Κόνερι αξίζει να ξαναδιαβάσουμε το Όνομα του Ρόδου (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδου, Ψυχογιός) του Ουμπέρτο Έκο και να επανεκτιμήσουμε την (σχετικά αποτυχημένη, το 1986 που κυκλοφόρησε) ταινία του Ζαν-Ζακ Ανό. Επανεκτίμησης χρήζει σίγουρα και η ταινία του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι Τσάι στη Σαχάρα (1990), από το κλασικό μυθιστόρημα του Πολ Μπόουλς (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, Μεταίχμιο). Τέλος, χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα «άοσμης», εντελώς κατώτερης των προσδοκιών κινηματογραφικής διασκευής ενός πολυαγαπημένου βιβλίου είναι η Καρδερίνα (μτφρ. Χριστιάννα Σακελλαροπούλου, Λιβάνη) της Ντόνα Ταρτ, που «καταστράφηκε» κινηματογραφικά από τον Τζον Κρόουλι.
Στο μέτωπο της τηλεοπτικής παραγωγής, το νέο βιβλίο του φαινομένου που ακούει στο όνομα Έλενα Φεράντε, με τίτλο Η απατηλή ζωή των ενηλίκων (μτφρ. Δήμητρα Δότση, Πατάκης), είναι ήδη στα σκαριά του Netflix και θα μας ταξιδέψει στη Νάπολη των '90s, σε συνεργασία με την ιταλική εταιρεία παραγωγής Fandango. Το Amazon Prime, από την άλλη, φέρνει κοντά δυο σπουδαίους Αφροαμερικανούς: ο βραβευμένος με Πούλιτζερ το 2017 Υπόγειος Σιδηρόδρομος (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, Ψυχογιός) του Κόλσον Γουάιτχεντ θα γίνει μίνι σειρά από τον σκηνοθέτη του βραβευμένου με Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Moonlight, Μπάρι Τζένκινς. Αλλά και τo ευρωπαϊκό τμήμα του HBO ασχολήθηκε με το πιο γνωστό από τα βιβλία του Βάσκου Φερνάντο Αραμπούρου, την Πατρίδα(μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη Πατάκης), του οποίου η προβολή μόλις ολοκληρώθηκε, σε μορφή μίνι σειράς.
Πίσω από μερικές ακόμα σειρές, που έχουν προκαλέσει αίσθηση και αξίζει να ανακαλύψουμε, αν δεν το έχουμε κάνει ήδη, τη λογοτεχνική πρώτη ύλη στην οποία βασίστηκαν, συναντάμε πέντε γυναίκες. Καταρχάς, το μεγάλο hit της περσινής άνοιξης, Unorthodox (μτφρ. Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, Παπαδόπουλος/ Netflix), τα συγκλονιστικά απομνημονεύματα της Ντέμπορα Φέλντμαν από τη χασιδιστική κοινότητα του Μπρούκλιν. Έπειτα, το Κανονικοί Άνθρωποι (μτφρ. Μαρία Φακίνου, Πατάκης / Hulu) της Σάλι Ρούνι, της Ιρλανδής νέας αγαπημένης συγγραφέως των millennials. Επίσης, το Μικρές φωτιές παντού (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, Μεταίχμιο / Hulu) της Σελέστ Ινγκ, ηχηρής νέας γυναικείας φωνής των '10s από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αλλά και το ψυχολογικό θρίλερ Η πρώτη εντύπωση (μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, Μίνωας) της Τζιν Χανφ Κόρελιτζ, που μετονομάστηκε ως The Undoing και λαμβάνει θετικότατες εντυπώσεις αυτό το διάστημα στο HBO. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε μόλις και το έβδομο βιβλίο του δημοφιλούς Outlander της Ντιάνα Γκάμπαλντον (μτφρ. Διονυσία Στεφανοπούλου, Anubis). Στα Τύμπανα του Φθινοπώρου η ιστορία συνεχίζεται στη Βόρεια Καρολίνα του 18ου αιώνα, με την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά να έχει ολοκληρώσει αισίως τον πέμπτο κύκλο της (Netflix).
Κλασικό ανάγνωσμα, από την άλλη, που συχνά-πυκνά έχει αποτελέσει έξοχη πρώτη ύλη για το είδος του τρόμου είναι το Στρίψιμο της βίδας (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, Ψυχογιός) του Χένρι Τζέιμς, με πιο πρόσφατη τηλεοπτική ανάγνωση το πολύ καλό The Haunting of Bly Manor του Netflix.
Αντί επιλόγου, ειδική μνεία αξίζει να γίνει και σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα ελληνικής αθηναϊκής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Ο Ψυχογιός κυκλοφόρησε σε ανανεωμένη έκδοση το Τρίτο Στεφάνι του Κώστα Ταχτσή ‒που βέβαια είχε διασκευαστεί τόσο για το ραδιόφωνο, όσο και για την τηλεόραση, στα '90s, από τον Γιάννη Δαλιανίδη–, συμπίπτοντας χρονικά με τη φιλόδοξη θεατρική μεταφορά του στο θέατρο από τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.