Ο πατέρας / βασιλιάς είναι έτσι όπως «οφείλουν» να είναι οι μυθιστορηματικοί γαλαζοαίματοι: αποφασισμένος, σκοτεινός, αδίστακτος, αμφίθυμος. Ο γιος από την άλλη, Ντον Κάρλο με το όνομα, πατάει στο αρχέτυπο του μοναχικού, ευάλωτου, μελαγχολικού νέου (ναι, οι συγγένειες με τον Άμλετ είναι περισσότερο από προφανείς) του οποίου τα χαρίσματα αμφισβητούνται διαρκώς.
Ένας Αργεντίνος (Μαρσέλο Πουέντε) για γιος κι ένας Ρώσος (Αλεξάντερ Βινογκράντοφ) με τον μανδύα του σκληρού πατέρα (Φίλιππος Β') συναντιούνται στη σκηνή της ΕΛΣ, μεταφέροντας στην Αθήνα αιώνια πάθη, την απειλή της Ιεράς Εξέτασης, τη σύγκρουση ανάμεσα στην κοσμική εξουσία και την Εκκλησία, τη διαμάχη φιλελευθερισμού και απολυταρχίας. Μέσα σε ένα ναρκοπέδιο διεκδικήσεων και πολιτικών σκοπιμοτήτων θα παρακολουθήσουμε μια όπερα που, σε αυτή την πεντάπρακτη ιταλική εκδοχή της Μόντενας, του 1886, ανεβαίνει για πρώτη φορά από τη Λυρική και ήδη όλες οι ανακοινωμένες παραστάσεις είναι sold out!
Η πολυεπίπεδη πολιτική διάσταση ανέκαθεν ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Βέρντι. Ωστόσο, σε καμία άλλη όπερά του ο συνθέτης δεν ασχολείται με τόσες διαφορετικές ανθρώπινες σχέσεις, σε καμία άλλη όπερα η μουσική του δεν σκιαγραφεί με τέτοια λεπτομέρειες τις όψεις του κάθε χαρακτήρα, σε καμία άλλη δεν καταγγέλλει την Εκκλησία ως φορέα εξουσίας με τόσο σαφή τρόπο.
Ο Ντον Κάρλο, λοιπόν, ανεβαίνει στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, σε σκηνοθεσία Σερ Νίκολας Χάιτνερ και μουσική διεύθυνση Φιλίπ Ογκέν. Η παραγωγή πρωτοπαρουσιάστηκε το 2008 στο Λονδίνο και στη συνέχεια σε Όσλο και Νέα Υόρκη.
Εκτός από τους Πουέντε και Βινογκράντοφ, η Εθνική Λυρική Σκηνή εξασφάλισε σπουδαία διανομή με ερμηνευτές διεθνούς ακτινοβολίας και για τους υπόλοιπους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Την Ελισάβετ ερμηνεύει η κορυφαία Ιταλίδα Μπάρμπαρα Φρίτολι, την πριγκίπισσα Εμπολι η Εκατερίνα Γκουμπάνοβα, ενώ τον ρόλο του Ροντρίγκο θα τραγουδήσουν οι δύο σημαντικοί Έλληνες βαρύτονοι: Τάσης Χριστογιαννόπουλος και Δημήτρης Πλατανιάς.
Βασισμένος στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Φρίντριχ Σίλερ, ο Ντον Κάρλο είναι μια όπερα γεμάτη εντυπωσιακές άριες, ντουέτα και επιβλητικά σύνολα, ταυτόχρονα, όμως, είναι ένα έργο με βαθιά ανθρώπινους χαρακτήρες, οι οποίοι αγωνίζονται να ισορροπήσουν ανάμεσα στα συναισθήματά τους και στο καθήκον.
Η πολυεπίπεδη πολιτική διάσταση ανέκαθεν ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Βέρντι. Ωστόσο, σε καμία άλλη όπερά του ο συνθέτης δεν ασχολείται με τόσες διαφορετικές ανθρώπινες σχέσεις, σε καμία άλλη όπερα η μουσική του δεν σκιαγραφεί με τέτοια λεπτομέρειες τις όψεις του κάθε χαρακτήρα, σε καμία άλλη δεν καταγγέλλει την Εκκλησία ως φορέα εξουσίας με τόσο σαφή τρόπο. Δεν υπάρχει άλλη όπερα του Βέρντι στην οποία, μέσα από τις εξαιρετικά εκφραστικές άριες και τα ντουέτα, να ξεπερνάει τις φόρμες που είχε υπηρετήσει στα προηγούμενα έργα του και να διερευνά περαιτέρω τις δυνατότητες της μουσικής του δραματουργίας.
«Πράγματι ο Βέρντι, πατώντας πάνω στον Σίλερ αλλά και κινούμενος αυτόνομα, σκιαγράφησε ένα Ντον Κάρλο ευαίσθητο, ρομαντικό και συναρπαστικό νέο, ανίσχυρο μπροστά στη δύναμη του πατέρα, σαν να παράβλεψε ότι στην πραγματικότητα υπήρξε ένας φοβερά φιλάσθενος άνθρωπος που πέθανε στα 23. Αυτό που παραμένει αληθινό και καθιστά την όπερα μεγαλειώδη είναι ότι αφορά υπαρκτά πρόσωπα, σαν το βασιλικό ζεύγος της Ισπανίας» λέει ο Μαρσέλο Πουέντε που έχει ήδη διαγράψει μια εντυπωσιακή διαδρομή σε σημαντικά λυρικά θέατρα.
«Το καλοκαίρι, για παράδειγμα, επισκέφθηκα τα ισπανικά ανάκτορα και είδα ένα μικρό, απομακρυσμένο σπιτάκι στην άκρη φτιαγμένο, στο οποίο είχαν περιορίσει τον Ντον Κάρλος. Είναι εντυπωσιακό να ερμηνεύεις έναν ρόλο που ξέρεις ότι ήταν υπαρκτός. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που ο Βέρντι ουδέποτε ικανοποιήθηκε πολύ από το αποτέλεσμα της δημιουργίας του και την πείραξε αρκετά, παρουσιάζοντας έξι διαφορετικές εκδοχές. Όλη μας τη ζωή στην όπερα παλεύουμε να αποδώσουμε με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο ρόλους. Και τώρα η αλήθεια υπάρχει ήδη άρα εμείς πρέπει να μεταφερθούμε στον χρόνο και να γίνουμε πρωταγωνιστές αιώνων πριν» λέει. Η ερμηνεία του απαιτητικού Ντον Κάρλο είναι η πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ, ωστόσο, το διεθνές κοινό τον πρωτογνώρισε όταν ερμήνευσε με τεράστια επιτυχία τον ρόλο του Πίνκερτον στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τη σεζόν 2016/17 (πλάι στην Ερμονέλα Γιάχο, υπό την μπαγκέτα του Αντόνιο Παπάνο).
Δεν εξιδανικεύεται και λίγο η πολιτική σκηνή όταν οι ήρωες του Βέρντι μάχονται με τέτοιο σθένος για το κοινό καλό; «Εννοείτε δεν υπάρχουν σήμερα πολιτικοί που θυσιάζουν τα πάντα για τον λαό τους; Ναι, μάλλον δεν θα βρούμε εύκολα, όπου κι αν ψάξουμε στον κόσμο...» σημειώνει ο Μ. Πουέντε. Το πολιτικό σκέλος είναι το ένα από τα δύο βασικά θέματα της υπόθεσης. Το δεύτερο είναι το συναισθηματικό. Βλέπετε, στη βασανισμένη φύση του Ντον Κάρλος οφείλουμε να προσθέσουμε και μία ακόμα παράμετρο: ενώ αρχικά προοριζόταν να ζήσει με την Ελισάβετ των Βαλουά, τελικά εκείνη για πολιτικούς λόγους παντρεύτηκε τον πατέρα του, Φίλιππο Β', κι έτσι αντί για σύντροφός του έγινε μητριά του...
Καταλαβαίνει άραγε αυτός ο πατέρας τι επίδραση έχει στο παιδί του ο ηγεμονικός του τρόπος; «Είναι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί κανείς να του αποσπάσει την προσοχή από τις ευθύνες, τη διαμάχη με την Εκκλησία, την εξουσία. Τον λυπάμαι πραγματικά γιατί η μοναξιά του είναι αφόρητη, γιατί δεν εμπιστεύεται κανέναν, γιατί βλέπει παντού εχθρούς, γιατί αναγνωρίζει την απέχθεια των άλλων στο πρόσωπό του και γιατί έχει κυριολεκτικά διαλύσει το παιδί του. Και, ξέρετε, στις μέρες τους δεν υπήρχε η ψυχανάλυση για να πούμε ότι μπορεί αυτό το παιδί να σωθεί κάποτε. Αλλά έτσι είναι οι βασιλιάδες. Δύσκολη δουλειά. Αυτό για το οποίο ακόμα ψάχνω απαντήσεις είναι αν –σε προσωπικό επίπεδο– υποφέρει γιατί αγαπά αληθινά την Ελισάβετ ή υποφέρει από εγωισμό επειδή νιώθει ότι τον προδίδει» παρατηρεί ο Αλεξάντερ Βινογκράντοφ, ένας από τους σημαντικότερους βαθύφωνους της εποχής μας, που κρατά το ρόλο του Φιλίππου Β'.
Ο ίδιος αναγνωρίζει τη μεγαλοπρέπεια του έργου και την αποδίδει στον τρόπο που ο Βέρντι κέντησε τους χαρακτήρες. «Πριν από αυτό το έργο τα πρόσωπα μιας όπερας περιγράφονταν σχηματικά: ένας καλός, ένας κακός, ένας έρωτας ή μια διαμάχη για κάτι. Στον Ντον Κάρλο, όμως, έχουμε εξαιρετικά βαθιές αναλύσεις στις προσωπικότητες, έχουμε ανθρώπινη διάσταση, πολλαπλά επίπεδα στην ψυχοσύνθεση κι επίσης έχουμε δύο κυρίαρχα διλήμματα. Το ένα είναι μεταξύ συναισθημάτων και καθήκοντος και το δεύτερο μεταξύ Εκκλησίας και κοσμικής εξουσίας».
Εκείνος άραγε τι επιλέγει: «Το καθήκον για μένα νικά πάντα. Το να κάνεις το σωστό είναι σημαντικότερο από το να παρασύρεσαι σε οτιδήποτε θελήσεις περιστασιακά. Πιστεύω βαθιά πως, σε βάθος χρόνου, το σωστό δικαιώνεται και η παρόρμηση γεννά απογοητεύσεις. Το κομμάτι που αφορά στην πολιτική με ιντριγκάρει επίσης τρομερά. Είναι μια αέναη διαμάχη, αν και νομίζω ότι στις μέρες είναι αποδυναμωμένη σε σχέση με την παντοδυναμία περασμένων αιώνων».
Ρώσος στην καταγωγή, κάτοικος Βερολίνου πια, ο ξεχωριστός Αλεξάντερ Βινογκράντοφ έκανε το εντυπωσιακό ντεμπούτο του στα 21 στο Μπολσόι, ερμηνεύοντας τον ρόλο του Οροβέζο στη Νόρμα. Έχει δουλέψει με τους σημαντικότερους αρχιμουσικούς (από τους Γκουστάβο Ντουνταμέλ, Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, Λόριν Μααζέλ, Ζούμπιν Μέτα μέχρι τους Βαλέρι Γκέργκιεφ, Γιανίκ Νεζέτ-Σεγκίν και Φιλίπ Ζορντάν), έχει εμφανιστεί στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα (Σκάλα Μιλάνου, Βασιλική Όπερα Λονδίνου, Εθνική Όπερα Παρισίων, Τεάτρο Ρεάλ Μαδρίτης, Μετροπόλιταν Όπερα Νέας Υόρκης, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Κρατική Όπερα Αμβούργου, Όπερα Λυών, Ουάσινγκτον).
Πριν από λίγο καιρό συνυπήρξαν με τον «δικό μας» Δημήτρη Πλατανιά στον τρομερό Ναμπούκο του Βέρντι που ανέβασε η Staatsoper Opera του Αμβούργου με την υπογραφή του κορυφαίου Ρώσου σκηνοθέτη Κίριλ Σερεμπρένικοφ. Ναι, ο 50χρονος δημιουργός, πρόσωπο μισητό για τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τη ρωσική κυβέρνηση, ο οποίος ζούσε πολλούς μήνες σε κατ' οίκον περιορισμό, σκηνοθέτησε τότε από απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων (με ένα USB το οποίο έφτανε στη Γερμανία μέσω δικηγόρων).
Ήταν άραγε ό,τι πιο ακραίο έχει ζήσει σε αυτήν τη σπουδαία καριέρα ο Αλεξάντερ Βινογκράντοφ; «Είμαι Ρώσος και ξέρω ότι η χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα έχει μεγάλη παράδοση στη λογοκρισία. Έφυγα από τη Μόσχα στα 23, αν και πρώτη φορά ένιωσα να πιέζομαι από την έλλειψη ελευθερίας γύρω στα 7. Από την μια μεγάλωνα καλά, μέσα σε ένα καλλιτεχνικό εκπαιδευτικό σύστημα άριστο, κι από την άλλη οι καλλιτεχνικές αναφορές ήταν συγκεκριμένες και η δυνατότητα να εκφραστείς ενάντια στο καθεστώς ανύπαρκτη. Όταν έφυγα, ήταν η πρώτη χρονιά του Πούτιν στην εξουσία και όλοι πίστευαν –λόγω των πρώτων του συνετών κινήσεων– ότι θα βάλει μια τάξη στο χάος που είχε επικρατήσει μετά την πτώση του καθεστώτος. Τίποτα από τη χώρα που έφυγα δεν υπάρχει σήμερα. Τουλάχιστον έχω κρατήσει κάτι που θα με συνοδεύει πάντα: το γεγονός ότι ξέρω πώς είναι να ζεις σε περιβάλλον που σου στερεί βασικές ελευθερίες με έχει κάνει τρομερά ευαίσθητο σε σχετικά θέματα. Σας λέω, λοιπόν, πως δυστυχώς πλέον και σε πολλές χώρες στη Δύση οι αντιδημοφιλείς απόψεις σκεπάζονται. Έτσι θα είναι το μέλλον μας από εδώ και πέρα».
Ιnfo
Τζουζέπε Βέρντι - Ντον Κάρλο
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
8, 13, 15, 19, 21, 28/12/19 & 2, 5/1/20
Ώρα έναρξης: 19.00 (Κυριακές 18.30)
* Η παράσταση αποτελεί μια συμπαραγωγή της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου, της Μετροπόλιταν Όπερας της Νέας Υόρκης και της Εθνικής Όπερας της Νορβηγίας (Όσλο) και υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.