Πριν από 100 χρόνια εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν στη Μικρά Ασία για περισσότερο από τρεις χιλιετίες εκδιώχθηκαν από τη χώρα τους είτε αναγκάστηκαν να διαφύγουν για να γλυτώσουν από τις σφαγές. Αυτή η Μεγάλη Καταστροφή άλλαξε διά παντός το πρόσωπο της σύγχρονης Ελλάδας.
Η Σμύρνη ήταν το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο της Μικράς Ασίας με κυρίαρχο στοιχείο το ελληνικό. Αριθμούσε πριν από την καταστροφή 376.000 κατοίκους διαφόρων εθνοτήτων. Οι 165.000 ήταν Έλληνες, 80.000 ήταν Οθωμανοί Τούρκοι, 55.000 οι Εβραίοι, 40.000 οι Αρμένιοι, 6.000 οι Λεβαντίνοι και υπήρχαν και άλλες 30.000 από διάφορα άλλα έθνη.
Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε και το τέλος των επιτυχημένων πολέμων της προηγούμενης δεκαετίας από την Ελλάδα, καθώς επίσης τερματίστηκε η πολιτική του αλυτρωτισμού και της Μεγάλης Ιδέας, η οποία ήταν κυρίαρχη στην ελληνική πολιτική για έναν αιώνα.
Ήθελα να τα ζωγραφίσω πριν εξαφανιστούν οριστικά, με τη ζωή, τους ανθρώπους να περνούν, τις γάτες παντού, τα μικρά μονώροφα κτίρια που ακολούθησαν, όπως στη Νίκαια και μετά τα μεγαλύτερα στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Με την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 η άφιξη και εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα επηρέασε βαθιά κάθε πτυχή της ζωής, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική. Ο ξεριζωμός ανθρώπων από τις πατρογονικές τους εστίες επέφερε βαθιές τομές εντός της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα.
Ο τότε ελληνιστής καθηγητής και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιος Μερλιέ, βαθιά συγκινημένος από το κύμα αυτών των μεταναστών που τα είχαν χάσει όλα και με έντονο το συναίσθημα χρέους απέναντι στην πληγωμένη Ελλάδα, συγκέντρωσε με την Ελληνίδα σύζυγό του Μέλπω, ένα τεράστιο όγκο ντοκουμέντων τεκμηρίωσης σχετικά με τον πολιτισμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών δημιουργήθηκε όταν, με την καταστροφή του 1922, έγινε κοινή συνείδηση στην ελληνική κοινωνία η ανάγκη αποτύπωσης του πολιτισμού και της ιστορίας των μικρασιατικών κοιτίδων του προσφυγικού πληθυσμού που συνέρρευσε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Τότε η μουσικολόγος Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ και ο σύζυγός της Οκτάβιος Μερλιέ τέθηκαν επικεφαλής μιας κίνησης για τη διάσωση της πρόσφατης μικρασιατικής ιστορίας. Η επιστημονική έρευνα αρχίζει κατά τον μεσοπόλεμο με καταγραφές δημοτικών τραγουδιών σε πανελλαδική κλίμακα: η μουσική συνιστά τον αρχικό πυρήνα. Γι’ αυτό και στην πρώιμη μορφή του αποκαλείται Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο (1930-1933) και φέρει διαδοχικές επωνυμίες.
Όταν το ίδρυμα διευρύνει τους ορίζοντές του και περνά από τη λαογραφία στην ιστορία, μεταπολεμικά, οριστικοποιεί μορφή, θέμα και περιεχόμενο ερευνητικών στόχων και τότε ονομάζεται «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – Ίδρυμα Μέλπως και Οκτάβιου Μερλιέ».
Έως το 1962, η ιδιότητα του Οκτάβιου Μερλιέ ως διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου υπήρξε καθοριστική για τη συνεργασία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών με το γαλλικό κράτος, το οποίο στάθηκε ουσιαστικός αρωγός στο εκδοτικό έργο και στην επιστημονική του αποστολή.
Το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, του οποίου ο κύριος σκοπός είναι να παραμείνει σημείο αναφοράς ξεχωριστών συναντήσεων, μεταξύ της ελληνικής και της γαλλικής κοινωνίας, συμμετείχε στον εορτασμό της επετείου αυτού του σημαντικού γεγονότος της ελληνικής ιστορίας και του ελληνισμού και παρουσίασε την έκθεση σκίτσων του Γάλλου καλλιτέχνη Nicolas Hubesch «1922 / 2022, Τα Προσφυγικά», με θέμα τα κτίρια σε γειτονιές της Αττικής που στέγασαν τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας μετά την Καταστροφή της Σμύρνης και που, ακόμα και σήμερα, κρατούν ζωντανές τις μνήμες όλων εκείνων που τα κατοίκησαν.
«Ίσως λόγω του κορωνοϊού να έχω περπατήσει τόσο πολύ στους δρόμους της Αθήνας, με το πιστοποιητικό στην τσέπη που με εξουσιοδοτεί να ταξιδεύω σε ακτίνα 1 χλμ από το Παγκράτι και τις παρακείμενες συνοικίες: Γούβα, Βύρωνα, Καισαριανή... Στη στροφή των στενών αυτών ανακαλύπτω τα μικροσκοπικά σπίτια των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Μερικά διατηρημένα έχουν παραμείνει όμορφα, αλλά τα περισσότερα αποσυντίθενται σιγά-σιγά εδώ και έναν αιώνα. Γύρω τους η πόλη έχει φυτρώσει σαν μανιτάρι.
Στην αρχή ήταν σκηνές, ίσα-ίσα για καταφύγιο, που αργότερα έδωσαν τη θέση τους σε καλύβες από σανίδες, και αυτές με τη σειρά τους σε μικρές πλίνθινες παράγκες που υπάρχουν ακόμα και σήμερα, στην οδό Σμύρνης ή Ανατολής, στη σκιά των πρόσφατων ψηλών κτιρίων.
Ήθελα να τα ζωγραφίσω πριν εξαφανιστούν οριστικά, με τη ζωή, τους ανθρώπους να περνούν, τις γάτες παντού, τα μικρά μονώροφα κτίρια που ακολούθησαν, όπως στη Νίκαια και μετά τα μεγαλύτερα στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Τα περισσότερα από αυτά κατοικούνται ακόμα, αλλά από άλλους πρόσφυγες, Ρομά, Πακιστανούς, Αφγανούς...
"Είμαστε όλοι πρόσφυγες": Αυτό το γκράφιτι που διάβασα σε έναν τοίχο στην Αθήνα είναι τόσο απλό, που τα λέει όλα» λέει ο Nicolas Hubesch που από το 2015 ζει μεταξύ Παρισιού και Αθήνας, μια πόλη που ερωτεύτηκε και η οποία τον ενέπνευσε να σχεδιάσει αμέτρητα σκίτσα.
Ο Nicolas Hubesch σκιτσάρει, ανάμεσα σε άλλα, τα προσφυγικά της Νίκαιας, όπου μεγάλος μέρος του ρεύματος των προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Νίκαια, στον συνοικισμό της Νέας Κοκκινιάς.
Υπολογίζεται ότι αρχικά εγκαταστάθηκαν 50.000 πρόσφυγες που τελικά έφτασαν τις 80.000 και τα προσφυγικά της Λ. Αλεξάνδρας κατασκευάστηκαν από το 1933 έως το 1935 από το κράτος, το οποίο αναζητούσε τρόπους για τη στέγαση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων που είχαν συρρεύσει στην Αθήνα σε σχέδια του Κίμωνα Λάσκαρι και του Δημητρίου Κυριακού.
Ο Nicolas Hubesch γεννήθηκε το 1969 στα προάστια του Παρισιού από Βέλγο πατέρα και Γαλλίδα μητέρα. Μετά από ένα πέρασμα από τη Λυών, την Ντιζόν και το Στρασβούργο, όπου φοίτησε στο τμήμα εικονογράφησης της École des Arts Décoratifs, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, έκανε διάφορες περιστασιακές δουλειές και στη συνέχεια άρχισε να εργάζεται για τον Τύπο και εκδοτικούς οίκους, με ειδίκευση στο παιδικό βιβλίο, όπως οι Bayard, Spirou, Actes Sud Junior και l' École des Loisirs (συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τους Serge Bloch, Paul Martin, Catharina Valckx και Jean-Michel Thiriet).
Συνεργάστηκε με τον σεναριογράφο Trap στη δίτομη σειρά Aux frontières du quaternaire, η οποία κυκλοφόρησε μεταξύ 2004 και 2005. Παράλληλα, με τους συντρόφους του από το Atelier du Coin, συμμετείχε στη δημιουργία του περιοδικού Capsule Cosmique, στο οποίο δημοσίευσε τη Méthode de Savoir Survivre και το Vladimir sur les toits (από το 2004 έως το 2006), ενώ ταυτόχρονα συνεργάστηκε με την Anne Baraou σε ένα κόμικ για τις εκδόσεις Dargaud.
Έκτοτε, έχει εκδώσει περίπου πενήντα κόμικς και παιδικά άλμπουμ για μεγάλο αριθμό εκδοτών στη Γαλλία.