'Αρης Κωνσταντινίδης
Αρχαιολογικό Μουσείο, Ξενία, Κέντρο 'Οασις, Γυαλί Καφενέ
στα Γιάννενα
Φωτ. Σπύρος Στάβερης
Μια γνωριμία με τα Γιάννενα του μοντερνισμού
Βαρβάρα Αγγέλη
Ηπειρωτικός Αγών (16.02.2013)
Ο Άρης Κωνσταντινίδης άφησε έντονα το αρχιτεκτονικό του αποτύπωμα στα Γιάννενα τις δεκαετίες του '60 και '70, και ιδιαίτερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα έργο που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της παραγωγής του. Ήταν εκφραστής μιας διαφορετικής "ελληνικότητας" στην αρχιτεκτονική, υπέρμαχος του λιτού μοντερνισμού και πολέμιος του ξενόφερτου νεοκλασικισμού. Για πολλά χρόνια, από το 1957 έως το 1978 (με μια διακοπή στα χρόνια της δικτατορίας), συμμετείχε στην προσπάθεια του ΕΟΤ, είτε ως προϊστάμενος του Τμήματος Μελετών είτε ως ειδικός σύμβουλος αργότερα, να αναδείξει την Ελλάδα μέσα από τον σχεδιασμό τουριστικών υποδομών, όπως των "Ξενία".
Στα Γιάννενα, εκτός από το Αρχαιολογικό Μουσείο, την αποκλειστική του σφραγίδα φέρνει η "Όαση", την οποία ανέλαβε ως ιδιώτης αρχιτέκτονας. Την ίδια περίοδο με την "Όαση", ανέλαβε και το δημοτικό κτίριο στο Γυαλί Καφενέ, το οποίο κατέληξε αρκετά διαφορετικό από τα αρχικά του σχέδια. Το πρώην "Ξενία" Ιωαννίνων, διά χειρός του αρχιτέκτονα Γεράσιμου Βώκου, όπως και ο σχεδιασμός του πάρκου στα Λιθαρίτσια, έγιναν την περίοδο που ο Κωνσταντινίδης ήταν προϊστάμενος στο Τμήμα Μελετών του ΕΟΤ. Στο νομό Ιωαννίνων καταγράφεται και άλλη μία δημιουργία του Κωνσταντινίδη, η οποία δεν ήταν γνωστή μέχρι σήμερα: Πρόκειται για μια στάση λεωφορείου που χτίστηκε το 1955 στη Βίγλα της Κόνιτσας.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο και η "Όαση" είναι πάντως τα κατ' εξοχήν κτίρια του Κωνσταντινίδη. Το εντυπωσιακό είναι ότι αυτή τη στιγμή και τα δύο κτίρια δεν έχουν τη μορφή που τους έδωσε ο αρχιτέκτονας. Στο μουσείο, κατά την τελευταία δεκαετία, έγινε μια ανακαίνιση που χαρακτηρίστηκε από τον πανελλήνιο σύλλογο αρχιτεκτόνων αδόκιμη έως κάποιο σημείο (π.χ. κλείστηκε ένας ημιυπαίθριος χώρος, άλλαξε η πίσω όψη του κτιρίου).
Η "Όαση", από την άλλη, έζησε πολλές περιπέτειες και σήμερα βρίσκεται στα κακά της χάλια. Ευτυχώς, για αυτό το κτίριο υπάρχει πολύ καλύτερο μέλλον, καθώς στις 5 Μαρτίου θα γίνει ο διαγωνισμός από τον δήμο Ιωαννιτών για την αποκατάστασή του. Ωστόσο, μέσω της πολιτικής και κοινωνικής έντασης που υπήρχε για τη χρήση της "Όασης" όλα αυτά τα χρόνια, επήλθε εντέλει από πολλούς μια αμφισβήτηση της αρχιτεκτονικής της αισθητικής. Μια αμφισβήτηση που έγινε και γίνεται με κριτήρια αποκλειστικά του σήμερα, και όχι του τότε, όταν η αρχιτεκτονική, όπως και άλλες μορφές τέχνης, προσπαθούσαν να βαδίσουν στον δρόμο του μοντερνισμού.
Ο Κωνσταντινίδης στα Γιάννενα
Το βασικό πόνημα του Κωνσταντινίδη στην πόλη μας είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Για το μουσείο, τα δημοσιεύματα του Τύπου είναι ελάχιστα. Κάτι που αποδίδεται στο γεγονός ότι η κατασκευή του γινόταν σε έναν χώρο που δεν ήταν οικείος στην πόλη (μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '60 εκεί βρίσκονταν οι τούρκικοι στρατώνες). Επιπλέον, το έργο το είχε αναλάβει αποκλειστικά ο ΕΟΤ, χωρίς να εμπλέκονται τοπικοί φορείς.
Ο Κωνσταντινίδης άρχισε να αποκτά σχέση με τους φορείς της πόλης επί δικτατορίας, όταν κλήθηκε από τον διορισμένο δήμαρχο Σπύρο Φιλίππου, να αναλάβει ως ιδιώτης αρχιτέκτονας την ανέγερση της νέας Όασης. Εκείνη την περίοδο, υπάρχει γενικά μια έμφαση σε έργα εξωραϊσμού της πόλης. Την άνοιξη του 1970, ο δήμαρχος, αρχιτέκτονας-μηχανικός στο επάγγελμα, ενώπιον του Δημοτικού Συμβουλίου αναφέρει: "Όσον αφορά την αρχιτεκτονικήν μελέτην πρέπει να την δώσωμεν εις πεπειραμένον αρχιτέκτονα. Τοιούτος δε, δεν υπάρχει εις Ιωάννινα Προτείνω τον κ. Άρη Κωνσταντινίδη ο οποίος διετέλεσε διευθυντής των Αρχιτεκτονικών Μελετών του ΟΕΤ, γνωρίζει τα Ιωάννινα καλώς, έχει μελετήσει το κτίριον του Κρατικού Μουσείου της πόλεώς μας και θεωρώ οιούτον ως τον πλέον ενδεδειγμένον". Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, η μελέτη είναι έτοιμη.
Σε δημοσίευμα του "Η.Α." στις 14 Οκτωβρίου 1970 αναφέρεται: "Βάσει του προσχεδίου το κέντρον θα έχη δύο αίθουσες εστιατορίου και καφεζαχαροπλαστείου, δυναμικότητος 150 ατόμων εκάστη. Επίσης το κέντρον θα διαθέτη σαλόνι και όλους τους απαραίτητους χώρους. Το εστιατόριον θα είναι ενός ορόφου και θα αποτελείται κυρίως από "τζαμαρίας". Τέλος θα καταβληθεί προσπάθεια όπως μη κοπούν τα σημερινά δένδρα της Οάσεως". Το έργο προχώρησε κανονικά, και η Όαση ξεκίνησε να λειτουργεί ξανά, υπό νέα μορφή, στον Αύγουστο του 1973.
Στο μεταξύ, στις αρχές του 1971, ο δήμαρχος προτείνει το δημοτικό καφενείο στο Γυαλί Καφενέ να το σχεδιάσει επίσης ο Κωνσταντινίδης. Η πρότασή του σε πρώτη φάση δεν περνά. Οι δημοτικοί σύμβουλοι είναι της άποψης ότι η μελέτη πρέπει να ανατεθεί σε κάποιον αρχιτέκτονα της πόλης. Διαβάζεται δε στο σώμα και σχετική επιστολή από τον αρχιτέκτονα Τάσο Παπασταύρο (τον μετέπειτα δήμαρχο της πόλης), ο οποίος προσφέρεται να κάνει τη μελέτη δωρεάν. Ο δήμαρχος υποχωρεί. Ωστόσο, λίγο καιρό αργότερα, η μελέτη του κ. Παπασταύρου απορρίπτεται, παρά την αντίθεση άποψη δημοτικών συμβούλων, και ο δήμαρχος προχωρά στην ανάθεση της μελέτης στον Άρη Κωνσταντινίδη. Μάλιστα, για να καθησυχάσει το σώμα, λέει πως αν χρειαστεί, θα πληρώσει ο ίδιος από την τσέπη του την αμοιβή του αρχιτέκτονα. Και η μελέτη όμως του Κωνσταντινίδη, ο οποίος σημειωτέον δεν ήθελε να αναλάβει το δημοτικό καφενείο ("Διεπίστωσα ότι δεν θα ήθελε να την αναλάβη καθόσον έχη άλλας απασχολήσεις. Του είπον ότι πρέπει να την αναλάβη" αναφέρει ο Σπ. Φιλίππου στο σώμα), δεν είχε και την καλύτερη τύχη. Το Δημοτικό Συμβούλιο εγκρίνει τον Ιούνιο του 1971 το σχέδιο του αρχιτέκτονα κατά το ήμισυ και προχωρά, μετά από εισήγηση των τεχνικών υπηρεσιών, σε τροποποιήσεις της μελέτης.
*
Βλ. επίσης: Χτίζοντας δοχεία ζωής.
Μια αθησαύριστη συνέντευξη του μεγάλου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο με αφορμή την έκδοση τριών σπάνιων βιβλίων του.
https://www.lifo.gr/mag/features/2726