ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ η ταινία τεκμηρίωσης γίνεται όλο και πιο δημοφιλής, με τους σινεφίλ να κάμπτουν τις αναστολές τους, να αψηφούν προκαταλήψεις του παρελθόντος και να την αγκαλιάζουν, όπως διαπιστώνουμε και από τη συνεχόμενη αύξηση της προσέλευσης στο φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το οποίο, ως προς το σκέλος των κινηματογραφικών συγκινήσεων, σε τίποτα δεν έχει να ζηλέψει από το μεγάλο αδερφάκι του, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Κατά κάποιον τρόπο το queer σινεμά ακολούθησε μια αντίστοιχη πορεία. Στο παρελθόν ήταν συνδυασμένο με avant-guarde κινηματογραφικά ρεύματα και με τον ακτιβισμό, με τα χρόνια όμως το queer στοιχείο πέρασε περήφανα στη mainstream παραγωγή και το queer σινεμά έγινε μια ομπρέλα που χώρεσε από κάτω της, πέρα από τις διεκδικήσεις του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος, ιστορίες και εμπειρίες ανθρώπων της queer κοινότητας ενσωματωμένες σε θεάματα συναρπαστικά, συγκινητικά, σύνθετα, σε ταινίες που αφορούν τους πάντες.
Το μεγάλο αφιέρωμα του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης λέγεται Citizen Queer. Σύμφωνα με τους ανθρώπους του φεστιβάλ, το αφιέρωμα περιλαμβάνει «ιστορίες της διπλανής πόρτας, αλλά και πολύτιμες ιστορικές καταγραφές για τις απαρχές και την εξέλιξη του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος, ιστορίες προσωπικές και οικουμενικές, με πρωταγωνιστές τους ανθρώπους γύρω μας, τα αγαπημένα μας πρόσωπα, εμάς τους ίδιους, εξερευνούν ό,τι μάς ορίζει και μας περιβάλλει».
Σύμφωνα με τους ανθρώπους του φεστιβάλ, το αφιέρωμα περιλαμβάνει «ιστορίες της διπλανής πόρτας, αλλά και πολύτιμες ιστορικές καταγραφές για τις απαρχές και την εξέλιξη του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος.
Τις προβολές θα προλογίσουν διακεκριμένοι εκπρόσωποι της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, όπως καλλιτέχνες ακαδημαϊκοί, ακτιβιστές, καθώς και προσωπικότητες από τον χώρο του θεάματος. Ανάμεσά τους βρίσκονται ο Χάρης Δημητρακόπουλος, εκπαιδευτικός και μέλος του Πολύχρωμου Σχολείου, η Λίνα Παπαδοπούλου, καθηγήτρια στο ΑΠΘ, το αγαπημένο δίδυμο των Γιώργου Καπουτζίδη και Φώτη Σεργουλόπουλου, η Άννα Κωνσταντινίδη Απέργη, Πρόεδρος Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) και μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), ο Μιχάλης Λώλης, αξιωματικός ΕΛΑΣ, μέλος της Δράσης Αστυνομικών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και της European LGBT Police Association, ο σκηνοθέτης Ιωσήφ Βαρδάκης, ο διοργανωτής του Thessaloniki Europride 2024 Κωνσταντίνος Μαραγκός, η ιδιοκτήτρια αίθουσας τέχνης Ρεβέκκα Καμχή, η ποιήτρια Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Γιάννης Μόσχος, αλλά και σκηνοθέτες με ταινίες στο αφιέρωμα, όπως ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, o Γιόνι Λέισερ, η Μαρία Κατσικαδάκου (Cyber), ο Απολέν Σιέγουε και η Πάολα Ρεβενιώτη.
Περνώντας στις ταινίες που ξεχωρίζουμε, η αντιμετώπιση της queer κοινότητας από την έννομη τάξη του Ιράν και του Καμερούν βρίσκεται στον θεματικό πυρήνα των ντοκιμαντέρ Be like Others και Code of Fear αντίστοιχα. Στο πρώτο εξερευνάται η αντίφαση η ομοφυλοφιλία να τιμωρείται με θάνατο κατά το ιρανικό δίκαιο, αλλά η φυλομετάβαση να είναι νόμιμη, με αποτέλεσμα μια γενιά ανθρώπων που έλκονται από το ίδιο φύλο να ζει κρυμμένη και να προσδιορίζεται ως τρανς, τη μόνη ταυτότητα που τους επιτρέπεται. Στο δεύτερο, με αφορμή τη φριχτή δολοφονία του γκέι δημοσιογράφου Έρικ Λεμπέμπε, ο σκηνοθέτης Απολέν Σιέγουε ταξιδεύει ως το Καμερούν για να διαπιστώσει ότι δεν ήταν «μεμονωμένο περιστατικό» και να καταδείξει τις δυσμενείς συνθήκες υπό τις οποίες διαβιεί η queer κοινότητα εκεί.
Στο Flee, που έγραψε ιστορία ως υποψήφιο ταυτόχρονα στην κατηγορία του Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας του Ντοκιμαντέρ και του Animation, 36χρονος Αφγανός ακαδημαϊκός που ζει στη Δανία ετοιμάζεται να παντρευτεί τον σύντροφό του, σε μια συγκινητική ταινία που συνδυάζει το προσφυγικό τραύμα με την queer εμπειρία σε ανελεύθερα καθεστώτα.
Oι σινεφίλ πρέπει οπωσδήποτε να χτυπήσουν κάρτα στο απολαυστικό Celluloid Closet, ένα από τα απολαυστικότερα ντοκιμαντέρ με αντικείμενο το σινεμά που γυρίστηκαν ποτέ. Οι Ρομπ Έπστιν και Τζέφρι Φρίντμαν ανατρέχουν στα πρώτα βήματα του Χόλιγουντ και εντοπίζουν την κρυμμένη και τη φανερή απεικόνιση του queer στοιχείου στο mainstream αμερικανικό σινεμά, φτάνοντας ως το 1995.
Ένα άλλο ντοκιμαντέρ σινεφιλικού ενδιαφέροντος είναι το Nτόροθι Άρζνερ: Πρωτοπόρος, Queer, Φεμινίστρια, με αντικείμενο την πρώτη ανοιχτά queer γυναίκα που σκηνοθέτησε ταινία του ομιλούντος κινηματογράφου.
To Dykes, Camera, Action! της Καρολάιν Μπέρλερ ανατρέχει σε περασμένες εποχές και εξερευνά τις απαρχές του λεσβιακού pride, ενώ το Gendernauts: A Journey through Shifting Identities αποτέλεσε μια από τις πρώτες ταινίες που πραγματεύτηκαν ανοιχτά το ζήτημα της φυλομετάβασης. Μένοντας στο παρελθόν, το γυρισμένο το 1970 Homosexual Century ιχνηλατεί την ιστορία της ομοφυλοφιλίας κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, ενώ το συγκλονιστικό Killing Patient Zero, στέκεται σε μια πολύ αρνητική στιγμή της ιστορίας του Δυτικού Κόσμου, τον στιγματισμό του αεροσυνοδού Γκαετάν Ντιγκά, που θεωρήθηκε ο «ασθενής μηδέν» και κατηγορήθηκε ότι έφερε την επιδημία του AIDS στις ΗΠΑ.
Το αφιέρωμα του φεστιβάλ ρίχνει φως και σε μια σειρά από φιγούρες της Τέχνης που αποτέλεσαν σημαντικές queer φωνές. Το Λεμεμπέλ αφορά τον Χιλιανό συγγραφέα Πέδρο Λεμεμπέλ, που αντιστάθηκε περήφανα στον ολοκληρωτισμό του καθεστώτος Πινοσέτ, στο Looking for Langston ο Άιζακ Τζούλιεν παρουσιάζει μέσα από εξεζητημένη αφήγηση τον ποιητή της Αναγέννησης του Χάρλεμ Λάνγκστον Χιούζ ως μαύρο γκέι σύμβολο μιας ολόκληρης κουλτούρας, ενώ το of Girls μάς μεταφέρει στο Τόκιο και στη Γιοκοχάμα και αφιερώνεται στη Γιουρίκο Γιαμαμότο και τη Φουμίκο Χαγιάσι, δυο ξεχωριστές φωνές του λογοτεχνικού και πολιτικού παρελθόντος της Ιαπωνίας.
Το αφιέρωμα περιλαμβάνει και ταινίες με ελληνική υπογραφή. To ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ: Η Ιστορία Μιας Επανάστασης (*Να κοιμάμαι στο στήθος του…) του Ιωσήφ Βαρδάκη ήρθε έβδομο στην ψηφοφορία της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου για τις καλύτερες ταινίες του 2023 και έχει ως αντικείμενο τη γέννηση του ελληνικού ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος.
Τα Καλιαρντά της Πάολα Ρεβενιώτη επιχειρoύν να χαρτογραφήσουν την ιστορία αυτής της απολαυστικής, μυστικής gay διαλέκτου. Δύο μικρού μήκους του Κωνσταντίνου Γιάνναρη θα μας ταξιδέψουν στα ‘90s, το σινεφιλικά τιτλοφορούμενο A Matter of Life and Death, με θέμα τη μάστιγα του AIDS στη Βρετανία, και το Greeks, μια ματιά στην πραγματικότητα της ομοφυλοφιλίας στην Ελλάδα τoυ ’91, ενώ θα προβληθεί και το Disco’s Revenge, μια ταινία που επιχειρεί να απομονώσει το queer γονίδιο της disco. Θα δούμε επίσης και δυο μικρού μήκους της Μαρίας Cyber, το 10 Χρόνια Athens Pride, γυρισμένο με αφορμή την επέτειο της διοργάνωσης το 2014, και το Dildo Riot, που γυρίστηκε μέσα στην καραντίνα.
Τέλος, θα παρακολουθήσουμε και την Μπέτυ του Δημήτρη Σταύρακα, μια μικρού μήκους βασισμένη στο βιβλίο και τη ζωή της Μπετυς Βακαλίδου που γυρίστηκε το 1979 και προβλήθηκε στους κινηματογράφους μπροστά από την Πρόβα Ορχήστρας του Φεντερίκο Φελίνι, παρακαλώ.
Το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται από 7 ως 17 Μαρτίου. Για ανακοινώσεις σχετικές με το πρόγραμμα προβολών και λοιπές πληροφορίες μείνετε συντονισμένοι στην επίσημη ιστοσελίδα του φεστιβάλ.