Ο καλλιτεχνικός εκδότης Στρατής Ελευθεριάδης (Tériade) με τον ζωγράφο Marc Chagall
Αυγουστιάτικο καταμεσήμερο στην Αθήνα και δυστυχώς χωρίς την ευεργετική βροχή, τα βήματα μου με έσυραν στο ίδιο Μουσείο για να επισκεφτώ την έκθεση των Βιβλίων Καλλιτεχνών της Συλλογής Tériade.
Η έκθεση είναι τοποθετημένη στις τελευταίες αίθουσες του Μουσείου, οπότε για να φτάσει κανείς εκεί πρέπει να περάσει πρώτα από τη μόνιμη συλλογή η οποία κάθε φορά φαντάζει και πιο ενδιαφέρουσα κάνοντας τον επισκέπτη να λησμονήσει τον αρχικό σκοπό της επίσκεψης του.
Διασχίζοντας λοιπόν την μόνιμη συλλογή και καταλήγοντας στην αίθουσα της έκθεσης των Βιβλίων Καλλιτεχνών της Συλλογής Tériade, διαπιστώνει κανείς πως πράγματι το έργο του Καλλιτεχνικού διευθυντή του Minotaure φαίνεται να φτάνει στην αποκορύφωση του μέσα από τα περίφημα Grand Livres, καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε έναν καλλιτέχνη, αρχιτέκτονα, ζωγράφο ή γλύπτη του 20ου αιώνα. Οι καλλιτέχνες, εκτός από την εικονογράφηση κλήθηκαν να ασχοληθούν με κάθε λεπτομέρεια της εκτύπωσης: από το κείμενο και το εξώφυλλο, ως τα τυπογραφικά στοιχεία, τις τεχνικές εκτύπωσης αλλά και το είδος χαρτιού. Ο εκδότης Tériade φαίνεται να καθοδηγεί τις επιλογές των συμμετεχόντων καλλιτεχνών τους οποίους θα έλεγε κανείς πως κάλεσε να κάνουν μια έντυπη «ατομική έκθεση» η οποία σήμερα αποτελεί θεμέλιο του art publishing.
Henri Matisse, Jazz, Tériade Editeur, Paris, 1947
Pierre Reverdy, Les Chants Des Morts, illustration Pablo Picasso, Tériade Editeur, Paris, 1948
Ο Henri Matisse, από τους πρωταγωνιστές της έκθεσης, μας εισάγει στο κλίμα με το βιβλίο του Jazz (1947), μια ωδή στο χρώμα με κείμενο του ίδιου του καλλιτέχνη. Η εικονογράφηση βασίζεται στην τεχνική των κομμένων χρωματιστών χαρτιών και του κολάζ, κάτι με το οποίο ο καλλιτέχνης δούλεψε πολύ στην ωριμότητα του. Λίγο παρακάτω ο Pablo Picasso συνομιλεί με τον Pierre Reverdy. Καθώς ο ποιητής καλλιγραφεί τους στίχους του, ο ζωγράφος χρησιμοποιεί τις απόλυτα αφηρημένες έντονα κόκκινες μορφές του, αντιπαραθέτοντας στους στίχους την δική του εικαστική ποιητική γλώσσα, και έτσι ποιητής και ζωγράφος γίνονται ένα μέσα στο Τραγούδι των Νεκρών (1948). Στη συνέχεια ο Marc Chagall σκοτεινιάζει το κλίμα, εικονογραφώντας -ή μάλλον χαράζοντας- τους Μύθους του La Fontaine (1952). Παρακάτω ο ώριμος κυβισμός του Juan Gris αγκαλιάζει τα καλλιγραφικά στοιχεία του Pierre Reverdy στον Ήλιο της Οροφής (1955) η οποία «πέφτοντας» αποκαλύπτει λίγο πιο κάτω το Τσίρκο του Fernand Leger (1950).
Κάπως έτσι εκτυλίσσεται όλη η έκθεση, καταλήγοντας στο ατελείωτο Παρίσι του Αlberto Giacometti (Παρίσι δίχως τέλος, 1969)
La Fontaine, Fables, illustration Mark Chagall, Tériade Editeur, Paris, 1952
Pierre Reverdy, Au Soleil du Plafond, illustration Juan Gris, Tériade Editeur, Paris, 1955
Αν έπρεπε να διαλέξω τα δύο αγαπημένα μου Grand Livres, αυτά θα ήταν των Le Corbusier και Miro. O πρώτος στο Ποίημα της Ορθής Γωνίας (1955) ενσωματώνει ολόκληρη την πορεία και την διδασκαλία του σε μία πλούσια εικονογράφηση που παραθέτει την δική του ιστορία της ανθρωπότητας από τα σπήλαια ως την πολυκατοικία. Από την άλλη ο Miro βρίσκει την ευτυχία στον Βασιλιά Υμπύ, το θεατρικό έργο του Alfred Jarry, στον οποίο αφιερώνει μάλιστα τρεις εκδόσεις: O Βασιλιάς Υμπύ (1966), Ο Υμπύ στις Βαλεαρίδες (1971), Η Παιδική Ηλικία του Υμπύ (1975) Εδικά οι δύο τελευταίες εκδόσεις που περιέχουν την χειρόγραφη-αυτόματη γραφή του Miro με τα σουρεαλιστικά του μοτίβα, μετατρέπονται σε πλάσματα που διηγούνται την ιστορία του Υμπύ. Οι εκδόσεις αυτές σε κάνουν να αναθεωρήσεις την ιδέα της εικονογράφησης και τον τρόπο με τον οποίο έχει περάσει στο σύγχρονο πολιτιστικό ιδίωμα ως κάτι το παιδικό.
Le Corbusier, Le poeme de l'angle droit, Tériade Editeur, Paris, 1955
Le Corbusier, Le poeme de l'angle droit, Tériade Editeur, Paris, 1955
Joan Miro, Ubu aux Βaleares, Tériade Editeur, Paris, 1971
Joan Miro, L'enfance d'Ubu, Tériade Editeur, Paris, 1975
Joan Miro, L'enfance d'Ubu, Tériade Editeur, Paris, 1975
Η έκθεση θα ήταν σίγουρα πιο ενδιαφέρουσα και ζωντανή αν είχε αποβάλει το «γραφειοκρατικό» γκρι που χαρακτηρίζει όλο το Μουσείο και αν είχε διαλέξει περισσότερους τρόπους παρουσίασης πέραν της προθήκης πλεξιγκλάς που όταν μάλιστα είναι διατεταγμένη στο τραπέζι σου επιτρέπει να πλησιάσεις μόνο τις μπροστινές σελίδες των εκθεμάτων.
Απ την άλλη έστω και έτσι το Βυζαντινό Μουσείο, ανανεωμένο σε σχέση με τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των βασικών του εκθεμάτων, προσφέρει στον θεατή μια αρκετά σημαντική έκθεση μοντέρνας τέχνης η οποία ιδιαίτερα λόγω της θεματικής της, ανοίγει μια συζήτηση σε σχέση με τη θέση της εικόνας και της αφήγησης της στο πολιτισμικό μας πλαίσιο.
Σε μία εποχή που η πληροφορία και η εναλλαγή της κινούνται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η έκθεση αυτή προκαλεί τον θεατή να δημιουργήσει μια επιβράδυνση προσπαθώντας να παρατηρήσει τη λεπτομέρεια αλλά και να κατανοήσει τη σημασία της. Επίσης η επιμέλεια μιας τέτοιας έκθεσης στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο έρχεται να μας εκπλήξει θετικά μιας και οι καλλιτεχνικές εκδόσεις σήμερα αποτελούν το ultimate trend της διευρυμένης παγκόσμιας καλλιτεχνικής παραγωγής, από μονογραφίες καλλιτεχνών μέχρι μικρά ανεξάρτητα fanzines. Η έκθεση της Συλλογής Tériade με τα Grand Livres είναι ίσως σε αυτή τη βάση μια πολύ χρήσιμη αναφορά.
Η έκθεση της Συλλογής Στρατή Ελευθεριάδη (Tériade) στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο θα διαρκέσει ως τις 12 Ιανουαρίου.
http://www.byzantinemuseum.gr/