Κουκούλες παιδιών γεμάτες με πακέτα φακές αλλά και επώνυμες τσάντες αξίας εκατοντάδων ευρώ είναι τα λάφυρα της επιδημίας «αρπαγών» καταναλωτικών αγαθών, δηλαδή του shoplifting. Ποτέ άλλοτε τα κρούσματα δεν ήταν τόσα πολλά...
Η Κατερίνα πηγαίνει στο σούπερ μάρκετ 2 φορές την εβδομάδα. Οταν φτάνει στο ταμείο ξεφορτώνει ό,τι έχει στο καρότσι, εκτός από δυο τρία πράγματα - αυτά τα βάζει με τρόπο ή στην τσάντα της ή τα αφήνει στο καρότσι και τα περνει στο τέλος, κατά λάθος υποτίθεται, μαζί με τα υπόλοιπα ψώνια. Κι όμως, δεν πεινάει ούτε έχει ανάγκη να κλέψει. Είναι 32 ετών, ιδιωτική υπάλληλος, παντρεμένη με ένα μικρό γιο. Το εισόδημά της, μαζί με αυτό του συζύγου της, αγγίζει τα 4.000 ευρώ το μήνα.
Κάποτε ο άνθρωπος που έκλεβε από καταστήματα ήταν ένα χολιγουντιανό στερεότυπο - ένας πεινασμένος φοιτητής Καλών Τεχνών με καμπαρντίνα που καταχώνιαζε μακαρόνια στις τσέπες του. Η Κατερίνα άρχισε να κλέβει από τότε που γέννησε το γιό της. «Hταν πολύ δύσκολο να τα βγάλουμε πέρα από τότε που γεννήθηκε ο μικρός. Πήγαινα στο σούπερ μάρκετ και μου έφευγαν 100 ευρώ για πλάκα. Ξέρεις πόσο κοστίζουν οι πάνες και οι φρουτόκρεμες;». Έτσι άρχισε να κλέβει μικρά πράγματα για να αλαφρύνει λίγο το οικονομικό κόστος - ταλκ, λοσιόν, κορν φλέικς, ένα πορτοκάλι.
Απ' ό,τι φαίνεται, δεν είναι η μόνη. Ανάμεσα στα καινούργια στοιχεία που δημοσίευσε η ελληνική αστυνομία τα στατιστικά νούμερα για την άνοδο των κλοπών που ανέβηκαν κατά 40%. Δεν γνωρίζουμε πόσες από αυτές τις κλοπές αφορούν αυτό που λέμε «shoplifting». Μιλώντας με υπευθύνους καταστημάτων και σούπερ μάρκετ πάντως η τάση φαίνεται ξεκάθαρη: Το shoplifting, ελληνιστί και κλοπή πελάτη από κατάστημα, γνωρίζει μεγάλη άνθηση.
Ο εύκολος στόχος
Πρώτα στις προτιμήσεις των shoplifters είναι τα σούπερ μάρκετ. Υπολογίζεται ότι χάνεται το 1% με 2% του τζίρου κάθε χρόνο από τις κλοπές πελατών. Σύμφωνα με τα λεγόμενα των υπευθύνων ασφαλείας σε μεγάλη αλυσίδα σούπερ μάρκετ, τα φαινόμενα κλοπών έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία δύο χρόνια. «Πριν από κάποια χρόνια βλέπαμε περισσότερους φοιτητές ή πιτσιρίκια σε γκρουπ ή και μετανάστες. Πλέον βλέπουμε πιο συχνά ανθρώπους που θα θεωρούσαμε υπεράνω πάσης υποψίας ή επαγγελματίες κλέφτες». Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση κυρίας που έκλεβε μαζί με το μωρό της κι έκρυβε τα κλοπίμαια στο καρότσι και στα ρούχα του μωρού. «Είχε έρθει στο σούπερ μάρκετ άλλη μια φορά και είχαμε προσέξει μια ασυνήθιστη συμπεριφορά π.χ. πάγωνε όταν την πλησίαζαν άλλοι πελάτες, αλλά δεν τη βλέπαμε να κάνει κάτι συγκεκριμένο. Τη δεύτερη φορά που ήρθε τη σταματήσαμε στην έξοδο και την ψάξαμε. Ή κυρία ήταν επαγγελματίας: Βρήκαμε από απορρυπαντικά μέχρι φρυγανιές και ένα πανάκριβο μπουκάλι με λικέρ. Είχε γεμίσει μέχρι και την κουκούλα της φορμίτσας του παιδιού με πακέτα από φακές. Oταν φωνάξαμε την αστυνομία, βρήκαν και σωρεία άλλων αδικημάτων που εκκρεμούσαν εις βάρος της».
Πρέπει να σημειωθεί πως τα σούπερ μάρκετ αντιμετωπίζουν και πιο συγκεκριμένες προκλήσεις - προσφιλή τακτική των πελατών αποτελεί και η επιτόπια κατανάλωση φαγητού, ενώ στο παρελθόν έχει παρατηρηθεί πολλές φορές και το να κλέβουν οι ίδιοι οι υπάλληλοι, είτε υπερχρεώνοντας τους πελάτες στο ταμείο είτε παίρνοντας οι ίδιοι εφόδια για το σπίτι. Ισως πάντως οι κλοπές των πελατών να είναι απλώς κομμάτι ενός γενικότερου αρνητικού κλίματος που επικρατεί τον τελευταίο καιρό όσον αφορά τα σούπερ μάρκετ. Δεν είναι τυχαίο οτί οι ληστείες στα σούπερ μάρκετ έχουν διπλασιαστεί σε σχέση με πέρσι. Από την πλευρά των καταναλωτών πάλι, οι απανωτές ανατιμήσεις και η οικονομική στενότητα καθώς και η αντίληψη πως τα σούπερ μάρκετ αισχροκερδούν έχει οδηγήσει στις κλοπές πολύ κόσμο που παλιότερα δεν θα σκεφτόταν να κλέψει.
Η εξέλιξη της πατέντας
Συγκεκριμένα στοιχεία για τις κλοπές στα καταστήματα δεν υπάρχουν. Παρ' όλα αυτά, εκτιμάται ότι η άνοδος στα ποσοστά του shoplifting έχει αγγίξει και τα καταστήματα. Υπεύθυνη υποκαταστήματος αλυσίδας ένδυσης μας έλεγε πως, ενώ η αύξηση που έχει παρατηρήσει είναι μικρή, έχει μεγαλώσει ο αριθμός επαγγελματιών κλεφτών, τη στιγμή που οι πατέντες κλοπής γίνονται όλο και πιο περίτεχνες: Η πιο συνηθισμένη τεχνική είναι η αφαίρεση του συναγερμού με ψαλιδάκι. Άλλη προσφιλής τακτική είναι να κουβαλάει ο επίδοξος κλέφτης μια τσάντα φοδραρισμένη με αλουμινόχαρτο (που εξουδετερώνει το συναγερμό), έτσι ώστε τα ειδικά μηχανήματα ανίχνευσης στην έξοδο να μην καταλάβουν το συναγερμό. Τέλος, υπάρχει και η δοκιμασμένη τακτική της καμπαρντίνας - πολλές φορές μάλιστα οι εκπαιδευμένοι shοplifters βάζουν γαντζάκια πάνω στα οποία μπορούν να κρεμάσουν προϊόντα. «Από το Σεπτέμβριο έχω κλέψει τρία ζευγάρια γυαλιά ηλίου Christian Dior, ένα τζιν Armani, μια φούστα Kenzo και μια τσάντα επώνυμης φίρμας (...) από το αγαπημένο μου ατάστημα το Κολωνάκι. Όταν κλέβω από εκεί αισθάνομαι και τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Καταστρώνω σχέδιο πριν πάω. Ντύνομαι όσο πιο ακριβά γίνεται. Φροντίζω να μείνω στο μαγαζί για αρκετή ώρα. Βλέπω τι μου αρέσει και παίρνω 3 με 4 αντικείμενα στο δοκιμαστήριο. Διαλέγω και βγάζω το συναγερμό και το καρτελάκι, τα οποία και κρύβω κάπου στο δοκιμαστήριο. Τα ρούχα τα κρεμάω από ειδικά γαντζάκια που έχω ράψει στο παλτό μου. Άλλες φορές πάλι τα χώνω στην τσάντα μου, αλλά μόνο αν αισθάνομαι πολύ σίγουρη για τον εαυτό μου. Την τσάντα την έκλεψα με άλλο τρόπο, την καταχώνιασα σε μια σακούλα με ψώνια από άλλο κατάστημα. Νομίζω ότι μου έδωσε και τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση, οτι τα είχα καταφέρει τόσο καλά - έκανε 800 ευρώ αυτή η τσάντα. Όχι, δεν αισθάνομαι άσχημα. Τόσα λεφτά βγάζουνε. Νομίζω πως δεν θα τους κάνει και μεγάλη αίσθηση μια τσάντα. Δεν έχω σκεφτεί τι θα γίνει αν με πιάσουνε, γιατί δεν θα με πιάσουνε» λέει η Τάνια, 35 ετών, στέλεχος σε ναυτιλιακή εταιρεία.
Όλοι όσοι κλέβουν συστηματικά πάντως μιλούν για την ηδονή του shoplifting - ένα άκρως εθιστικό μείγμα ταχυπαλμίας, ευχαρίστησης και φόβου. «Όλα ξεκίνησαν όταν μια φίλη μου χάρισε ένα φόρεμα κλεμμένο από ένα πολυκατάστημα. Σύντομα μου έγινε κόλλημα αυτό το πράγμα. Το έκανα συστηματικά σε συγκεκριμένο κατάστημα ρούχων, μόνη μου ή κοριτσοπαρέα καμιά φορά. Έπαιρνα ένα ψαλιδάκι, έκοβα το συναγερμό και τα έβαζα στην τσάντα μου. Κάθε φορά που βαριόμουν έκλεβα πράγματα που δεν τα φορούσα ποτέ. Μια φορά είχα κλέψει ένα παπούτσι μόνο του!»λέει η Δήμητρα 25 ετών.
To catch a thief
Πολλοί κλέφτες καταστημάτων υποστηρίζουν εν είδει αστείου πως ο καλός κλεφτης ειναι αυτός που δεν πιάνεται. Τι γίνεται όμως όταν κάποιος δεν ειναι και τόσο καλός κλέφτης; Στα περισσότερα σούπερ μάρκετ, εάν το προσωπικό ασφαλείας βεβαιωθεί από τις κάμερες πως κάποιος κλέβει, τον πλησιάζουν αμέσως. Πολύ συχνά η προσέγγιση γίνεται στο ασανσέρ - τεχνική που επιτρέπει στους ανθρώπους της ασφάλειας να μιλήσουν διακριτικά στους υποψήφιους κλέφτες και να τους ανεβάσουν με το ασανσέρ κατευθείαν στα γραφεία. Κάτι τέτοιο συνέβη και στο Μάριο, φοιτητή 22 χρονών, σε ένα σούπερ μάρκετ του Πειραιά. «Κλέβαμε με τη φίλη μου για πλάκα πράγματα από το σούπερ μάρκετ για αρκετό καιρό: Βάζαμε πράγματα στην τσέπη του παλτού μας ή μέσα στην τσάντα της. Εκείνη τη φορά είχαμε κλέψει ένα σαλάμι κι ένα μικρό κομμάτι τυρί. Όταν μπήκαμε στο ασανσέρ μπήκαν και δυο σεκιουριτάδες και μας είπαν: «Σας έχουμε δει από τις κάμερες , ξέρουμε ότι έχετε κλέψει κάποια πράγματα. Μην το αρνηθείτε καν, απλώς ακολουθήστε μας. Mας πήγαν με το ασανσέρ στα γραφεία. Μας απειλούσαν πως θα φωνάξουν την αστυνομία, αλλά στο τέλος απλώς κράτησαν τα στοιχεία της ταυτότητάς μας, πληρώσαμε και φύγαμε». Η Δήμητρα πάλι σταμάτησε να κλέβει όταν την έπιασαν να κλέβει στο αγαπημένο της κατάστημα ρούχων. «Είχα κλέψει ένα μπλουζάκι και είχα αφήσει το συναγερμό μέσα σε μια σακούλα στο δοκιμαστήριο. Με το που πήγα να βγω σημάνανε το συναγερμό και μου ζητήσανε να ανοίξω την τσάντα μου. Είχα μουδιάσει. Με πήγανε στο τμήμα που ήταν ακριβώς απέναντι από το κατάστημα - οι υπάλληλοι μου έκαναν κήρυγμα ότι όταν κλέβουν κάτι το πληρώνουν οι ίδιες . Οι αστυνομικοί ήταν εξίσου επικριτικοί και με πίεζαν να επικοινωνήσω με το στενό οικογενειακό μου περιβάλλον. Στην αρχή αρνιόμουν να το κάνω, τους έλεγα ότι προτιμάω να περάσω αυτόφωρο, αλλά ήτανε Παρασκευή και η προοπτική του να περάσω το Σαββατοκύριακο στο αυτόφωρο μαζί με το κήρυγμα που μου έκαναν... Στο τέλος υπέκυψα κι ήρθε ο πατέρας μου και με μάζεψε. Ήταν πολύ φιλικοί μόλις τον είδαν, άλλαξε τελείως η συμπεριφορά τους. Ντράπηκα τόσο πολύ που δεν ξανάκλεψα. Δεν θέλω να ξαναζήσω τον εξευτελισμό του αστυνομικού τμήματος». Ίσως η μάλλον ασυνήθιστη προτροπή (για έναν ενήλικο τουλάχιστον) να έρθει κάποιος από την οικογένεια στο τμήμα να οφείλεται στο γεγονός πως η αστυνομία ξέρει πως σπάνια φτάνει κάποιος κλέφτης καταστημάτων να τιμωρηθεί ποινικά, εκτός κι αν κλέβει κατά συρροή. «Εάν ένα κατάστημα φωνάξει την αστυνομία είναι στην ευχέρεια της αστυνομίας το αν θα πάει στο κατάστημα ήόχι» διευκρινίζει η Α.Ρ., δικηγόρος. Στην πραγματικότητα αυτό σημαίνει πως ειδικά όταν πρόκειται για ευτελή ποσά, η αστυνομία συχνά αδιαφορεί -θεωρώντας το χάσιμο χρόνου- πράγμα που εξοργίζει τους καταστηματάρχες. Οπως μας είπαν κι απο μεγάλη αλυσίδα σούπερ μάρκετ, δεν μπαίνουν καν στον κόπο να φωνάξουν την αστυνομία για μικροποσά. «Εάν βέβαια ένας καταστηματάρχης πάει στην αστυνομία με στοιχεία, παραδείγματος χάριν από την κάμερα, η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να ασκήσει δίωξη. Και σε αυτή την περίπτωση όμως, αν δεν πρόκειται για ένα υψηλό ποσό και δεν είναι κάτι που γίνεται κατά συρροή, μιλάμε για πλημμέλημα που δεν θα εκδικαστεί για τουλάχιστον 1 χρόνο. Συνήθως θα κάνει 1,5 με 2 χρόνια. Ακόμα και τότε πάντως το υψηλότερο που μπορεί να πάρει κάποιος θα είναι 3 μήνες, ποινή εξαγοράσιμη» συμπληρώνει η Α.Ρ.
Το μέλλον του shoplifting (;)
Oι τάσεις που διακρίνονται ειναι ξεκάθαρες - από τη μία έχουμε την επιθετική είσοδο των επαγγελματιών του χώρου (αυτή εξάλλου είναι και η διεθνής τάση στο shoplifting) στην ελληνική αγορά, που θα γίνει ακόμη πιο επιθετική χάρη στο μάλλον ελαστικό νομικό πλαίσιο που αφορά τις μικροκλοπές από μαγαζιά. Το πραγματικό ενδιαφέρον όμως δεν είναι η είσοδος των επαγγελματιών στο χώρο, αλλά η σαφής μεταστροφή στη συμπεριφορά του κόσμου: η οικονομική στενότητα και η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών τα τελευταία χρόνια έχουν δώσει την αίσθηση στους καταναλωτές πως κατά κάποιο τρόπο τους κοροϊδεύουν, πως κάποιος πλουτίζει εις βάρος τους. Πολύς κόσμος αισθάνεται πλέον ότι είναι δικαίωμά του να κλέβει. Κι αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα απ' όλα - έστω κι αν το κλοπίμαιο ειναι μια φρουτόκρεμα.