Όταν ακούς τη λέξη «τουρκικές σαπουνόπερες» σου έρχονται στο μυαλό απελπισμένοι έρωτες, κλάμα και γραφικότητες που στα μάτια των γυναικών της Ευρώπης φαίνονται μάλλον συντηρητικά, παρόλο που τα έντονα παραδοσιακά στοιχεία, η επιστροφή σε ξεχασμένες παραδοσιακές αξίες και η νοσταλγική αίσθηση για το παρελθόν τις κάνουν ευχάριστες στην παρακολούθηση. Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους που τους έχουν χαρίσει φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρο τον κόσμο και αυτήν τη στιγμή παίζονται σε περισσότερες από 75 χώρες. «Στην Αθήνα, στο Μόσταρ και στη Σόφια έχουν αντικαταστήσει τις εγχώριες σειρές και αναδεικνύουν μια θετική εικόνα για τους Τούρκους» λέει η Νίνα-Μαρία Πασχαλίδου, σχολιάζοντας την επιτυχία αυτών των σειρών. «Τα τουρκικά σίριαλ έχουν αρχίσει να περνάνε πια τα σύνορα της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και παίζονται για πρώτη φορά στη Γαλλία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Και τα βλέπουν όλοι, όχι μόνο ο εκεί τουρκικός πληθυσμός. Το κοινό τους είναι τόσο τεράστιο, επειδή αντιμετωπίζονται ως κάτι εξωτικό».
Η κ. Πασχαλίδου μόλις ολοκλήρωσε το Kismet, ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ για τις τουρκικές σαπουνόπερες που θα κάνει πρεμιέρα στο διαγωνιστικό τμήμα του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ (IDFA) στις 23 του μήνα και ασχολείται με την επίδραση που έχουν αυτές στις αραβικές χώρες και στα Βαλκάνια. Κυρίως στο γυναικείο κοινό. «Εμείς στην Ελλάδα, όπως και στα Βαλκάνια, τις βλέπουμε με ένα διαφορετικό μάτι και είναι άλλοι οι λόγοι που μας αρέσουν, αλλά στη Μέση Ανατολή βοηθούν πολύ στη χειραφέτηση των γυναικών» λέει. «Αυτήν τη στιγμή παίζεται πληθώρα από τουρκικές σαπουνόπερες, από τον «Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή», τις «Χίλιες και μία νύχτες» και τη «Φατμαγκιούλ» –που είναι πάρα πολύ δημοφιλής στη Μέση Ανατολή– μέχρι το «Life goes on», μία πολύ ενδιαφέρουσα σαπουνόπερα για μια ανήλικη κοπέλα 13 χρόνων που την παντρεύουν με έναν 70χρονο. Θίγει το θέμα του γάμου ανηλίκων που είναι πολύ ευαίσθητο σε όλη τη Μέση Ανατολή, στον αραβικό κόσμο και στην Τουρκία και ένα από τα βασικά προβλήματα που έχει η χώρα ακόμα και σήμερα, ειδικά στις κουρδικές περιοχές. Οι σαπουνόπερες προβάλλουν το πρότυπο της μοντέρνας μουσουλμάνας που δεν είναι αντιληπτό σε μας –αντιθέτως, μας φαίνεται αρκετά συντηρητικό–, αλλά για τον μουσουλμανικό κόσμο ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις είναι κάτι επαναστατικό. Προβάλλοντας πρωτόγνωρες κοσμικές ελευθερίες –εξωσυζυγικές σχέσεις, διαζύγια, γυναίκες που διακρίνονται στον χώρο εργασίας τους– σε μία περιοχή όπου ακόμα επικρατούν η βία και η ανισότητα στις σχέσεις ανδρών και γυναικών, οι σειρές αυτές ενθαρρύνουν τις γυναίκες να μιλήσουν ανοιχτά για τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.
Ταξιδέψαμε σε πολλές χώρες για το ντοκιμαντέρ, πήγαμε στην Κροατία, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο, στα Αραβικά Εμιράτα. Θέλαμε να πάμε και σε άλλες χώρες στη Σαουδική Αραβία, αλλά δεν τα καταφέραμε, ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Εκεί οι ιμάμηδες απαγορεύουν τις σαπουνόπερες, έχουν βγάλει φετβά εναντίον τους, τις θεωρούν την πηγή του κακού – στο Ιράν μάλιστα ξηλώνουν τις κεραίες από τις σκεπές για να μη βλέπουν οι γυναίκες σαπουνόπερες.
Το ντοκιμαντέρ δεν επικεντρώνεται στο φαινόμενο της τουρκικής σαπουνόπερας αλλά στον τρόπο που επηρεάζει τις μουσουλμανικές κοινωνίες. Εκτός από τους δημιουργούς και τους παραγωγούς, μιλούν και όλοι οι πρωταγωνιστές των σειρών: οι Σογκιούλ Οντέν («Γκιουμούς/Νουρ»), Μεριέμ Ουζερλί («Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής»), Μπεργκιουζάρ Κορέλ («Χίλιες και μία νύχτες»), Μελτέμ Μιράλογλου («Life goes on») και Μπερέν Σάατ («Φατμαγκιούλ»), καθώς και πολιτικοί αναλυτές. Το σημαντικό είναι ότι οι σειρές αυτές γράφονται από γυναίκες, γι' αυτό και αγγίζουν όλα αυτά τα πολύ ευαίσθητα γυναικεία θέματα, και πολλές από αυτές έχουν γραφτεί σε συνεργασία με μη κυβερνητικές οργανώσεις που ασχολούνται με την ενδοοικογενειακή βία και θέματα γάμων ανηλίκων, για να μπορέσουν να διαμορφωθούν αυτοί οι χαρακτήρες. Υπήρχε μία σκέψη πίσω από αυτό που βλέπεις. Ο πιο εύκολος τρόπος να το δεις ως Έλληνας είναι αυτός των soft politics και της επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας, που σίγουρα ισχύουν και είναι ένα θέμα, αλλά όταν παράγονται τόσες σαπουνόπερες κάθε χρόνο και εξάγονται σε τόσες χώρες δεν γίνεται να μη σκεφτείς ότι υπάρχει και κρατική στήριξη, και ας μην υπήρχε στο μυαλό των παραγωγών από πριν. Υπάρχει μία μεγάλη βιομηχανία αυτήν τη στιγμή επειδή είναι της μόδας, όπως ήταν οι τηλενουβέλες παλιότερα, το «Ντάλας», η «Δυναστεία». Τον «Σουλειμάν» τον βλέπουν παντού και στην Κροατία κάνουν σαν τρελοί, αλλά στις χώρες της Μέσης Ανατολής βλέπουν κυρίως τη «Φατμαγκιούλ», τον «Εζέλ», και το «Life goes on». Αυτό που τα ξεκίνησε όλα ήταν τα «Ασημένια Φεγγάρια» που εδώ δεν προκάλεσε αίσθηση, αλλά στη Μέση Ανατολή ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε σε μουσουλμανικό σίριαλ ο χαρακτήρας μιας κοπέλας που ξεκίνησε από χαμηλά στρώματα, φτωχή, και μπόρεσε να αναρριχηθεί στην κοινωνία. Αρχίζει να καταφέρνει πράγματα μόνη της, διεκδικεί τον άντρα που θέλει και γίνεται ένα πρότυπο γυναίκας πολύ μοντέρνο και πρωτοποριακό. Δουλεύει, κάνει δική της εταιρεία, λέει όχι σε πράγματα που της επιβάλλουν, αυτονόητα για μας, αλλά όχι και στη Σαουδική Αραβία.
Το ντοκιμαντέρ επικεντρώνεται σε πραγματικές ιστορίες γυναικών που όντως, βλέποντας σειρές, άλλαξαν τη ζωή τους δραματικά. Ήταν πάρα πολύ δύσκολο να τις βρούμε και να μιλήσουν μπροστά στην κάμερα. Στο Ντουμπάι έχουμε την ιστορία της Σαμάρ, μιας γυναίκας που ήταν παγιδευμένη σε έναν γάμο για 13 χρόνια. Δεν μπορούσε να βγει από το σπίτι της, ο σύζυγός της την κακοποιούσε σεξουαλικά σε μία χώρα όπου είναι πάρα πολύ δύσκολο να πάρεις διαζύγιο, και όταν είδε ότι η Φατμαγκιούλ πήγε στο δικαστήριο και διεκδίκησε το δίκιο της, αποφάσισε να κάνει κι αυτή το ίδιο. Και τα κατάφερε!
Στην Ελλάδα βλέπουμε περιπτώσεις ανθρώπων που επηρεάστηκαν από τις σειρές, τον γάμο μιας Τουρκάλας με έναν Έλληνα, πώς παρομοιάζουν τον εαυτό τους με τους ήρωες της πρώτης σειράς που παίχτηκε στην Ελλάδα («Τα σύνορα της αγάπης») και πώς αυτό το θέμα είναι ταμπού. Στο ντοκιμαντέρ κοιτάζουμε πώς οι σαπουνόπερες σπάνε τα ταμπού.
Όπως αναφέρει και η Σαμίρα, μια ακτιβίστρια από το Κάιρο που συμμετείχε στην επανάσταση και υπέστη σεξουαλική παρενόχληση από αξιωματούχους του στρατού, «χρειαζόμαστε τουρκικές σειρές σαν τη «Φατμαγκιούλ», οι οποίες προβάλλουν τα δικαιώματα των γυναικών, σπάνε ταμπού και παροτρύνουν τις γυναίκες να μιλούν ανοιχτά». Η Σαμίρα μήνυσε τον Αιγυπτιακό Στρατό και κατάφερε να σταματήσει τα τεστ παρθενίας στο Κάιρο.
Το Kismet είναι μια παραγωγή της Forest Troop και της Anemon Productions, σε συμπαραγωγή με το Al Jazeera και το Arte και τα τηλεοπτικά κανάλια SVT (Σουηδία), Knowledge Network (Καναδάς), YLE (Φινλανδία), RTS (Ελβετία), Channel 8 (Ισραήλ), BTV (Βουλγαρία) και ΡΙΚ (Κύπρος), το πρόγραμμα MEDIA της Ε.Ε. και τα κέντρα κινηματογράφου της Κροατίας και της Βουλγαρίας.
Εκτός από τις 23.11 στο Φεστιβάλ του Άμστερνταμ, όπου διαγωνίζεται ως η μόνη ελληνική συμμετοχή, στις 27 του μήνα θα προβληθεί από το Al Jazeera και μετά θα πάρει τον δρόμο του για συμμετοχή σε άλλα φεστιβάλ.
=====
+Trivia
Τις τουρκικές σαπουνόπερες τις παρακολουθούν πάνω από 300 εκατομμύρια θεατές σε περισσότερες από 75 χώρες.
- Το ετήσιο εισόδημα από τις εξαγωγές σειρών έχει αυξηθεί από 1 εκατομμύριο δολάρια το 2007 σε σχεδόν εκατό εκατομμύρια δολάρια το 2012.
- Πολλά τουρκικά τηλεοπτικά δράματα ξεπερνούν τα 100 επεισόδια. Μία υψηλής ποιότητας σειρά κοστίζει περίπου 100.000 δολάρια την ώρα.
Το 2008 ο Τούρκος πρέσβης στη Σαουδική Αραβία είπε ότι «τα τουρκικά δράματα έχουν καταφέρει να εκτινάξουν τον αριθμό των τουριστών από τη Σαουδική Αραβία από 30.000 το περσινό καλοκαίρι στους 300.000 φέτος.
- Οι Ιορδανοί ταξιδιωτικοί πράκτορες είδαν τον αριθμό των ταξιδιωτών για την Τουρκία να αυξάνεται κατά 25% όταν έβαλαν στην ξενάγηση το παλάτι όπου διαδραματιζόταν το «Gumus».