Ομήρου Ιλιάδα: Ένα ποιητικό σύμπαν γεμάτο προκλήσεις

Το ομηρικό έπος της Ιλιάδας αποπειράται να στήσει στη σκηνή ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός, ένα ρηξικέλευθο εγχείρημα μεγάλης θεατρικής τόλμης, μια αναπαράσταση του κολοσσιαίου ποιητικού έργου της αρχαιότητας, που θα διαρκεί, μαζί με τα 3 διαλείμματα, περί τις πέντε ώρες. Βασίζεται στη βραβευμένη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη και το έχουν επεξεργαστεί θεατρικά ο ίδιος ο σκηνοθέτης και η Έλσα Ανδριανού, με επιστημονικό σύμβουλο τον Μενέλαο Χριστόπουλο. Πρόκειται για μεταφορά στη σκηνή ενός κειμένου το οποίο καταρχάς αποτέλεσε προφορικό και όχι γραπτό πόνημα, ένα έργο ορόσημο του ανθρώπινου πνεύματος, του οποίου μάλιστα η πατρότητα αμφισβητείται: ανήκει στον Όμηρο ή σε περισσότερους και διαφορετικούς ραψωδούς, οι οποίοι και του έδωσαν ψυχή και σώμα μέσα στη διάρκεια του χρόνου;

Ο στόχος που έχει θέσει ο Λιβαθινός, το καλλιτεχνικό του όραμα, δεν είναι να αναπαραστήσει ρεαλιστικά μια –έτσι κι αλλιώς αδύνατο να εικονοποιηθεί– πολεμική σύγκρουση του αρχαίου κόσμου αλλά να αφηγηθεί μια ιστορία με βαθιές προεκτάσεις. Να πατήσει στην ποιητική διάστασή της και να ερεθίσει τον σύγχρονο θεατή, στρέφοντάς τον σε καίρια ερωτήματα, όπως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον πόλεμο σήμερα και ποια είναι η θέση μας απέναντι σε μια εμφύλια σύρραξη. Ποια είναι η σημασία του ηρωισμού σήμερα και ποιος θεωρείται ήρωας και για ποιους λόγους. Αν αντέχει ο σημερινός άνθρωπος την απώλεια και πώς υπερασπίζεται την εξουσία. Πώς διαχειριζόμαστε τον θυμό και την αγάπη, τη νοσταλγία της επιστροφής. Δεκαπέντε ηθοποιοί-σύγχρονοι ραψωδοί που δουλεύουν προετοιμάζοντας την παράσταση από το φθινόπωρο υπό την καθοδήγηση του σκηνοθέτη τους καλούνται να ερμηνεύσουν μεγάλες μυθικές και ηρωικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας αλλά και τους θεούς τους, ώστε μέσα από τον λόγο όλων τους να απαντήσουν στα φιλοσοφικά ερωτήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τις μέρες μας. Κι όλα αυτά μέσα από μια ανατρεπτική ματιά που προσπαθεί να εξηγήσει το μεγαλείο και τη φρίκη του πολέμου ως φυσικού φαινομένου. Ο ίδιος ο Λιβαθινός εξηγεί: «Η Ιλιάδα σήμερα είναι ένα ποιητικό σύμπαν γεμάτο προκλήσεις. Το έπος του θυμού και του μίσους είναι βέβαια και μια τρομερή πρόβλεψη. Αναπόφευκτα ο Όμηρος υπονοούσε κάτι για τον τρόπο σκέψης του ανθρώπινου είδους αλλά και των ανθρώπων που θα κατοικήσουν στην Ελλάδα. Πάνω απ' όλα, βέβαια, με ενδιαφέρει για άλλη μια φορά να πω την ιστορία, έτσι όπως την καταλαβαίνω σήμερα».

Ως εκ τούτου, η σύγχρονη αυτή Ιλιάδα δεν θα αρκείται στο να μεταφέρει στο θέατρο μια ιστορία που συνέβη κάποιους αιώνες πριν, ένα σπουδαίο αφήγημα. Το στοίχημα του σκηνοθέτη της είναι να μιλήσει για όλα εκείνα τα θέματα που εγείρει το συγκεκριμένο έπος σε μια εποχή μεγάλης αξιακής κρίσης, κατά την οποία όλα αυτά τα ερωτήματα ξαναπέφτουν στο τραπέζι και όλα αποκτούν «πολεμικές» διαστάσεις. Γιατί, πάνω απ' όλα, η παράσταση καλείται να φωτίσει το μέγα ζήτημα του τι σημαίνει να είσαι νικητής και τι ηττημένος, αφού στο σπουδαίο έπος δεν διακρίνονται οι μεν από τους δε, αλλά ουσιαστικά καταδεικνύεται η τεράστια σημασία του να τιμάς και να σέβεσαι τον εχθρό σου.

Κι εκεί είναι που υπεισέρχεται το άλλο μεγάλο θέμα της απώλειας, δηλαδή η ηθική και ανθρωποκεντρική πλευρά της Ιλιάδας, το μεγαλείο της συγχώρεσης, αφού πρώτα έχει συμβεί η απώλεια, αποδεικνύοντας ότι ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει μέσα στη μεγάλη πορεία των αιώνων.

Η παράσταση κρατάει τα βασικά επεισόδια στα οποία οι ηθοποιοί έχουν αναλάβει περισσότερους από έναν ρόλους, ένα πείραμα που θα αποδείξει αν μπορεί σήμερα να υπάρξει η έννοια του ραψωδού. Ραψωδοί και ερμηνευτές μιας λιτής και αφαιρετικής παράστασης μέσα σε ένα ταρκοφσκικό περιβάλλον, όπου ο στόχος δεν είναι το θέαμα αλλά η βαθιά ποίηση του λόγου και των σωμάτων.