Η μοναδική επανάσταση του 20ου αιώνα που πέτυχε –το πιστεύω ακράδαντα- ήταν η φεμινιστική.
Πριν από λίγες μόλις δεκαετίες, η φράση «έχω δύο παιδιά και τρία κορίτσια» λεγόταν απολύτως σοβαρά στην ελληνική ύπαιθρο καθώς και σε πολλές άλλες περιοχές του ανεπτυγμένου δήθεν κόσμου. Και αν ακόμα οι κοινωνίες -ιδίως οι πιο πολεμοχαρείς, η κρητική, η μανιάτικη- ήταν ανέκαθεν κατά βάθος μητριαρχικές, το σκεπτικό της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη, που έπνιγε κοριτσάκια για να τα απαλλάξει από μια ζωή γεμάτη βάσανα διέθετε, μες στην τρέλα του, βάση πραγματική.
Μέσα σε λίγες μόλις δεκαετίες, οι γυναίκες βγήκαν από το σπίτι-κλουβί-φωλιά πατρική ή συζυγική. Σπούδασαν κι έγιναν εργαζόμενες με ανεξάρτητη υπόσταση. Σίγουρα τα οικονομικά και παραγωγικά δεδομένα των κοινωνιών –η ανάγκη για περισσότερα εργατικά χέρια- ευνόησαν την χειραφέτησή τους περισσότερο από τα μανιφέστα και τις διαδηλώσεις που οργάνωναν οι ηρωικές σουφραζέτες. Σίγουρα επίσης, η χειραφέτηση αυτή δεν έχει ολοκληρωθεί. Ακόμα και στις μέρες μας, η γυναίκα υφίσταται στον εργασιακό της χώρο διακρίσεις και προκαταλήψεις. Έχει όμως προ πολλού πάψει να είναι ο «αράπης του κόσμου», "the nigger of the world", όπως την χαρακτήριζε ο Τζον Λέννον.
H παρουσία των Ελληνίδων στον δημόσιο βίο στέκεται μάλλον κάτω από τις προσδοκίες μας. Ότι εκείνο το διαφορετικό που περιμένουμε – η ρηξικέλευθη ματιά στα πράγματα, η άλλη ευαισθησία- δεν επαληθεύεται
Ορμητικά μπήκε η γυναίκα και στην πολιτική. Από τον μονοψήφιο αριθμό «μητέρων του Έθνους» στην Βουλή του 1974 (τότε φτιάχτηκαν, νομίζω, πλησίον της αίθουσας συνεδριάσεων, και γυναικείες τουαλέτες), φτάσαμε το 2012 στις εξήντα. Σύμφωνοι, η σύνθεση του κοινοβουλίου δεν αντανακλά ακόμα την αναλογία στον πληθυσμό. Η τάση ωστόσο δείχνει ότι στο ορατό μέλλον θα πετύχουμε το 50/50.
Αλλού είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι πως η παρουσία των Ελληνίδων στον δημόσιο βίο στέκεται μάλλον κάτω από τις προσδοκίες μας. Ότι εκείνο το διαφορετικό που περιμένουμε – η ρηξικέλευθη ματιά στα πράγματα, η άλλη ευαισθησία- δεν επαληθεύεται.
«Δεν κοιτάς» θα μου πείτε «τους άνδρες πολιτικούς; Τους μπαρμπάδες που περνιούνται για σοφοί Νέστορες; Τους φλώρους που ποζάρουν σαν νέο αίμα; Τους κάφρους που παριστάνουν τους επαναστάτες; Τους κλαρινογαμπρούς που θεωρούν πως οι επιμελώς γκριζαρισμένοι κρόταφοι συνδυαζόμενοι με ένα μπλέηζερ με χρυσά κουμπιά σού ανοίγουν τον δρόμο προς την πρωθυπουργία;»
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκείνοι που μονίμως εγκαλούν την Ζωή Κωνσταντοπούλου για υστερικά ξεσπάσματα θεωρούν τα δικά τους ανάλογα ξεσπάσματα εκδηλώσεις μαγκιάς. Πως οι επικριτές αλλά και οι υμνητές των ενδυματολογικών επιλογών της Όλγας Κεφαλογιάννη είναι συχνά σκέτα λιγούρια – καρφώνονται στα ντεκολτέ και τους τρέχουν τα σάλια. Ότι όσοι κοροϊδεύουν την Ουρανία Μιχαλολιάκου επειδή φόρεσε κόκκινες γόβες ρέπουν προς τον ρατσισμό περισσότερο κι απ'την ίδια.
Από πού κι ως πού, εν τέλει, θα έπρεπε να ξεχωρίζουν οι γυναίκες ως προς την πολιτική τους συμπεριφορά;
Μήπως η Ρένα Δούρου δεν μυήθηκε εξ απαλών ονύχων στις κομματικές διαδρομές; Δεν συμφιλιώθηκε με τους ελιγμούς και με τις αβαρίες που απαιτεί ο στόχος της εξουσίας όσο και οι άρρενες συνάδελφοί της;
Σάμπως η Ντόρα Μπακογιάννη δεν αποφοίτησε από την αρχαιότερη εν Ελλάδι πολιτική σχολή, τη σχολή Μητσοτάκη;
Γιατί να μην αποτελεί το πολιτεύεσθαι γυναικεία μιαν ακόμα αφελή φαντασίωση, από εκείνες που τις τρέφουμε και που μας τρέφουν; Όπως τα τσιγάρα που δεν βλάπτουν και οι σοκολάτες που δεν παχαίνουν...
Σε αυτό το συμπέρασμα θα κατέληγα, εάν δεν είχα τρία παραδείγματα γυναικών, οι οποίες πράγματι έκαναν πολιτική με τους δικούς τους όρους. Με τον δικό τους, καθαρά θηλυκό, τρόπο.
Ποιος θα αμφισβητήσει ότι η Μελίνα Μερκούρη στάθηκε το πιο ακτινοβόλο πρόσωπο του αντιδικτατορικού αγώνα, εκείνο συνεπώς που συνέβαλε περισσότερο στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης εναντίον της Χούντας
Η πρώτη ήταν η Μελίνα Μερκούρη. Όποιες ενστάσεις κι αν δικαιολογημένα έχει κανείς, η Μελίνα Μερκούρη πετύχαινε να εφευρίσκει τον εαυτό της ξανά και ξανά και να μεταδίδει το μήνυμα –το μήνυμα που κάθε φορά επέλεγε- στη διαπασών χωρίς όμως μικροφωνισμούς και κακοφωνίες. Από ατίθαση θυγατέρα μεγαλοαστικής οικογένειας, σταρ του σινεμά με διεθνή απήχηση. Και στη συνέχεια Πασιονάρια των 70'ς. Ποιος θα αμφισβητήσει ότι η Μελίνα Μερκούρη στάθηκε το πιο ακτινοβόλο πρόσωπο του αντιδικτατορικού αγώνα, εκείνο συνεπώς που συνέβαλε περισσότερο στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης εναντίον της Χούντας; Ποιος δεν θα της αναγνωρίσει πως και τότε αλλά και αργότερα, ως υπουργός Πολιτισμού, διέθετε ένα όραμα στο οποίο επιστράτευε όλα τα γυναικεία της θέλγητρα. Γοητεύοντας η Μελίνα Μερκούρη δημοσιογράφους, πολιτικούς της αντιπάλους αλλά και ομόλογους της ξένους υπουργούς δίχως ούτε για μια στιγμή να καταντάει ευτελής, πολιτευόταν όπως κανένας άνδρας δεν θα μπορούσε ποτέ να πολιτευτεί. Για αυτό και ο μύθος της παραμένει ατόφιος, ακόμα και σε μια εποχή γενικής απομυθοποίησης σαν τη δική μας.
Η δεύτερη είναι η Αλέκα Παπαρήγα. Όταν είχε εκλεγεί στην ηγεσία του ΚΚΕ και είχε γίνει πανελλαδικά γνωστή, είχε εισπράξει σχόλια από ειρωνικά έως χυδαία. Πολύ σύντομα όλοι κατάπιαν τη γλώσσα τους. Η Αλέκα Παπαρήγα μπορούσε να επιβάλλεται και να εμπνέει. Όποτε έδινε τετ-α-τετ τηλεοπτική συνέντευξη, ενσάρκωνε την μέση εργαζόμενη Ελληνίδα που αντιμετωπίζει μαχητικά αλλά και με κάποιο σαρκασμό τη σκληρή της καθημερινότητα. Δεν ήταν ζήτημα ιδεολογίας αλλά ήθους και ύφους. Όταν μιλούσε στη Βουλή, σου έδινε την αίσθηση της μαμάς, η οποία τηγανίζει ψάρια και βγαίνει απ'την κουζίνα ίσα για να σου πει δυό σταράτες κουβέντες. Η Αλέκα Παπαρήγα είναι ένα πρόσωπο οικείο και καθαρό που διαθέτει –χωρίς να την επιδεικνύει- μια καθαρά γυναικεία σοφία και λεβεντιά.
Η τρίτη ήταν η Έλλη Παπά. Σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη και μητέρα του παιδιού του, η Έλλη Παπά θα μπορούσε να παίζει ισοβίως το ρόλο του τοτέμ της Αριστεράς – να περιφέρεται και να ψωμίζεται σαν ιερή χήρα. Μα η προσωπικότητά της υπερέβαινε τα όρια που θα της έθετε το οποιαδήποτε κομματικό ιερατείο. Πιο πολιτική από τους επαγγελματίες πολιτικούς, η Έλλη Παπά επηρέαζε με το λόγο της κι ας μην είχε θέσει ποτέ υποψηφιότητα για το οποιοδήποτε αξίωμα. Πιο ελκυστική από τις επαγγελματίες γόησσες, σε έκανε -στα ογδόντα της- να κρέμεσαι απ'τα χείλη της. Μικροσκοπική, με μαλλιά κάτασπρα και δάχτυλα κιτρινισμένα απ'το τσιγάρο μα κατά βάθος αναλλοίωτη από την εποχή που ως πιτσιρίκα είχε χυθεί στην επανάσταση...
Ποιος είναι ο γυναικείος τρόπος στην πολιτική και στη ζωή; Ποιος είναι ο αντρικός, αντίστοιχα, τρόπος;
Υπάρχουν ερωτήματα τα οποία δεν απαντώνται θεωρητικά. Υπάρχουν πρόσωπα που δεν μπαίνουν σε καλούπια. Δεν γίνεται να τα ορίσεις. Εάν όμως τα συναντήσεις, ευθύς θα τα αναγνωρίσεις.