Οι κρίσιμες πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών έχουν προκαλέσει στο ελληνικό κοινό ένα άνευ προηγουμένου μαζικό ενδιαφέρον για την πολιτική επικαιρότητα, το οποίο μεταφράζεται σε αυξημένα νούμερα τηλεθέασης, «χτυπήματα» στα ενημερωτικά sites και χιλιάδες αναφορές στα social media. Πάμε να το δούμε λίγο πιο αναλυτικά:
Σύμφωνα με τα στοιχεία συνολικής τηλεθέασης της Nielsen για το διάστημα 26/1-11/2, η τηλεθέαση μετά τις εκλογές παρουσιάστηκε αυξημένη κατά περίπου 15 λεπτά σε σύγκριση με το αμέσως προηγούμενο διάστημα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τις προγραμματικές δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα παρακολούθησαν σε ταυτόχρονη τηλεοπτική μετάδοση περισσότεροι από 2.625.000 τηλεθεατές.
Λέξεις όπως "σοκ", "μακελειό", "τραγωδία" και όλες οι σχετικές που μεταχειρίζονται τα μέσα για να τραβήξουν την προσοχή, ακόμα κι αν το περιεχόμενο τω
ν ειδήσεων δεν είναι πραγματικά τόσο σημαντικό, χρησιμοποιούνται για να διακινήσουν συναισθήματα: ενδιαφέρον, αγωνία, φόβο για το μέλλον.
Όσον αφορά το ελληνικό Ίντερνετ, πολλά αμιγώς ενημερωτικά sites έσπασαν ρεκόρ μοναδικών επισκεπτών και επισκέψεων χάρη στην ανεξάντλητη δεξαμενή από οικονομικές και πολιτικές ειδήσεις. Παρόμοια αυξητική τάση παρουσίασαν και τα πολυθεματικά sites ποικίλης ύλης. Ας πάρουμε για παράδειγμα το δικό μας LiFO.gr. Για το διάστημα από 25/1 ως 16/2 (η ημέρα των εκλογών και η σύντομη μετεκλογική περίοδος) οι πολιτικές ειδήσεις κατείχαν σταθερά την πρώτη θέση μεταξύ των αναρτήσεων, με συνολικά 6.999.695 page views, ενώ στη δεύτερη θέση βρέθηκαν οι οικονομικές ειδήσεις, με 1.540.944 views αντίστοιχα. Η διαφορά σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο διάστημα, μεταξύ 1 και 23/1 (το οποίο περιλαμβάνει όλη την προεκλογική περίοδο αλλά και τη «νεκρή» περίοδο των γιορτών), είναι πολύ μεγάλη, αφού οι οικονομικές ειδήσεις έφτασαν τα 134.768 views, ενώ οι πολιτικές ειδήσεις τα 1.124.321.
Και στα social media, όμως, η πολιτική επικαιρότητα είναι το κυρίαρχο θέμα των τελευταίων εβδομάδων. Όπως αναφέρει σε σχετικά πρόσφατη δημοσίευση το monitor.sidebar.gr το κρίσιμο Eurogroup της Παρασκευής ήταν ένα από τα κορυφαία trending topics στο Τwitter, με περισσότερες από 70.000 αναφορές, ενώ η σύσκεψη της Δευτέρας αναδείχτηκε Νο 1 θέμα συζήτησης. Το ενδιαφέρον των χρηστών στράφηκε κυρίως σε συγκεκριμένους πρωταγωνιστές της πολιτικής επικαιρότητας, όπως ο Βαρουφάκης, ο Τσίπρας, ο Ντάισελμπλουμ και η Λαγκάρντ, ενώ ιδιαίτερη θέση κατέχουν και οι λέξεις «Σύνταγμα» και «συγκεντρώσεις», που αφορούν τις συγκεντρώσεις που διοργανώθηκαν στην πλατεία Συντάγματος καθώς και σε άλλες ελληνικές και ευρωπαϊκές πόλεις σε ένδειξη συμπαράστασης στις προσπάθειες που καταβάλλει η ελληνική κυβέρνηση.
Αν και άξιο προσοχής και ανάλυσης, το φαινόμενο αυτό έχει ωστόσο δύο διαφορετικές αναγνώσεις. Από τη μια, υπάρχει πράγματι αυξημένο και απολύτως δικαιολογημένο ενδιαφέρον για την πολιτική επικαιρότητα λόγω της κρισιμότητας της περιόδου, από την άλλη, όμως, αυτή ακριβώς ήταν και η αιτία που οδήγησε τον ηλεκτρονικό Τύπο και τα social media στο να παράγουν ακόμη περισσότερες ειδήσεις και να χρησιμοποιούν πομπώδεις τίτλους για να προσελκύσουν ένα κοινό που μοιάζει να «τρέφεται» από την αγωνία για το μέλλον του.
Το γεγονός ότι όλα τα media, ακόμα και αυτά που δεν έχουν αμιγώς πολιτικό περιεχόμενο, ασχολούνται το τελευταίο διάστημα πρωτίστως με τις πολιτικές εξελίξεις εντείνει τον φόβο.
Τι επίδραση έχει αυτό στην ψυχολογία μας; Πόσο επηρεάζει την καθημερινότητά μας και γιατί, παρά το άγχος και το φόβο που μας προκαλούν οι ειδήσεις που διαβάζουμε, μένουμε κολλημένοι στους δέκτες, στις οθόνες και στα κινητά μας; Η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Νάντια Τσιλιάκου επιβεβαιώνει την τρομολαγνεία των media και τον πανικό που διασπείρουν αυτές τις μέρες στη συλλογική ψυχολογία. «Το άγχος ξεκινά από τους βαρύγδουπους πηχυαίους τίτλους της ειδησεογραφίας» εξηγεί. «Λέξεις όπως "σοκ", "μακελειό", "τραγωδία" και όλες οι σχετικές που μεταχειρίζονται τα μέσα για να τραβήξουν την προσοχή, ακόμα κι αν το περιεχόμενο των ειδήσεων δεν είναι πραγματικά τόσο σημαντικό, χρησιμοποιούνται για να διακινήσουν συναισθήματα: ενδιαφέρον, αγωνία, φόβο για το μέλλον. Αυτή είναι η δουλειά των τίτλων. Τα ΜΜΕ είναι συνήθως χρωματισμένα πολιτικά, οπότε ανάλογα με το προς τα πού θέλουν να κατευθύνουν την κοινή γνώμη, επιλέγουν να μεγεθύνουν ή να κατευνάσουν τον πανικό. Ο κόσμος έχει συγκεκριμένη άποψη για την κατάσταση. Όταν βλέπει τις αρνητικές σκέψεις και τον φόβο του να παίρνουν μορφή και να επιβεβαιώνονται από έναν έγκυρο, εξωτερικό παρατηρητή, όπως τα media, όλα μεγεθύνονται στο μυαλό του».
Η κ. Τσιλιάκου εισάγει ακόμη μια σημαντική παράμετρο στο ζήτημα. Οι άνθρωποι, υποστηρίζει, χωρίζονται χονδρικά σε δύο κατηγορίες: σε εκείνους που τείνουν γενικά να θετικοποιούν τα γεγονότα στη ζωή τους και σε εκείνους που τα αρνητικοποιούν: «Έχει να κάνει με τη νοηματοδότηση του καθενός στις καταστάσεις που αντιμετωπίζει. Σε ρευστές φάσεις αλλαγών, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα, οι άνθρωποι αντιδρούν είτε με κρίση και τρόμο είτε βλέποντας την κατάσταση ως μια ευκαιρία για αλλαγή. Σε όσους αντιδρούν σπασμωδικά είναι λογικό να επέρχονται παύσεις στην καθημερινότητά τους. Οι παύσεις αυτές μπορεί να αφορούν πρακτικά τα πάντα. Μπορεί να εξωτερικεύονται ως αδυναμία λήψης σημαντικών αποφάσεων και επιλογών (από το αν θα κάνουν μια αγορά μέχρι το αν θα συνεχίσουν ή θα ολοκληρώσουν τις σπουδές τους), ως ένα είδος ανασφάλειας που έχει αντίκτυπο στις οικογενειακές και προσωπικές σχέσεις του καθενός, ενώ μπορεί να έχουν επιπτώσεις και στη σεξουαλική υγεία. Υπάρχει όμως και η δεύτερη ομάδα ανθρώπων, που βλέπουν τη μεταιχμιακή αυτή κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε ως μια ευκαιρία για αυτοβελτίωση. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε γι' αυτούς εκλαϊκευμένα τη φράση "η κρίση τούς έκανε πιο δυνατούς". Νιώθουν ότι έχουν φτάσει σε τέλμα, συνεπώς θεωρούν ότι αφού τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα, θα βελτιωθούν. Ενδεχομένως οι άνθρωποι αυτοί δεν φοβούνται την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη».
H διαρκής κατανάλωση ειδήσεων είναι πιθανό να μας προσθέτει περισσότερο άγχος και ανασφάλεια απ' όσο μπορούμε να διαχειριστούμε. Όμως οι μέρες που διανύουμε είναι έντονα και βαθιά πολιτικές. Και είναι σχεδόν αδύνατο να απέχεις από κάτι που ξέρεις ότι μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τη ζωή σου.
Το γεγονός ότι όλα τα media, ακόμα και αυτά που δεν έχουν αμιγώς πολιτικό περιεχόμενο, ασχολούνται το τελευταίο διάστημα πρωτίστως με τις πολιτικές εξελίξεις εντείνει τον φόβο, καταλήγει η ψυχολόγος. «Οι μέρες είναι έντονα πολιτικές. Ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις του καθενός, η ζωή όλων έχει επηρεαστεί. Υπάρχει διάχυτο άγχος και ανασφάλεια για το μέλλον. Ο πανικός και η κατάθλιψη –αν δεν μιλάμε για κλινικά διεγνωσμένες περιπτώσεις– είναι φυσιολογικές αντιδράσεις του οργανισμού όταν τείνουμε να αρνητικοποιούμε τα πράγματα γύρω μας».
Συμπερασματικά, η διαρκής κατανάλωση ειδήσεων είναι πιθανό να μας προσθέτει περισσότερο άγχος και ανασφάλεια απ' όσο μπορούμε να διαχειριστούμε. Όμως οι μέρες που διανύουμε είναι έντονα και βαθιά πολιτικές. Και είναι σχεδόν αδύνατο να απέχεις από κάτι που ξέρεις ότι μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τη ζωή σου. Η γνώση, η συλλογή της πληροφορίας, λειτουργεί όπως το placebo. Προσφέρει μια ψευδαίσθηση ελέγχου και αυτό πολλές φορές είναι αρκετό.