Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες συζητήσεις σχετικά με το γκράφιτι και τη street art είναι η καταστροφή που υφίσταται μια τοιχογραφία κυρίως εξαιτίας του εφήμερου χαρακτήρα της, κάτι που ισχύει απαρέγκλιτα στη συγκεκριμένη κουλτούρα.
Μάλιστα, η συζήτηση έχει ξανάρθει στην επικαιρότητα τελευταία, δεδομένου ότι αρκετά γκράφιτι στους δρόμους της Αθήνας βανδαλίζονται.
Δεν αναφερόμαστε στην πρακτική του να ζωγραφίζει κάποιος κάτι άλλο πάνω από ένα γκράφιτι, όπως συμβαίνει συχνά και είναι εντελώς φυσιολογικό στον συγκεκριμένο χώρο, αλλά στην κυριολεκτική καταστροφή του, επειδή προσβάλλει την αισθητική κάποιου ή τα πιστεύω του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συνεχούς βανδαλισμού είναι αυτό του έργου του same84 για τον Αντετοκούνμπο.
Η πιο πρόσφατη viral περίπτωση είναι αυτή του γκράφιτι που φιλοτέχνησε ο Yiakou στο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, στην οποία έτυχε να είναι μάρτυρας ο αντιδήμαρχος Αθηναίων, Ανδρέας Βαρελάς. Είναι η δεύτερη φορά σε λίγους μήνες που καταστρέφεται το συγκεκριμένο γκράφιτι.
Η τέχνη, δυστυχώς, πληγώνεται από το κυνήγι των ανθρώπων που ποτέ δεν επικοινώνησαν μαζί της.
Πριν από τα πολύχρωμα ελάφια, υπήρχε εκεί η ζωγραφιά ενός πανέμορφου κοριτσιού. Ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και γνωστά γκράφιτι του κέντρου και την τελευταία φορά που πέρασα από την Αθηνάς μου έκανε εντύπωση που είδα ότι είχε αντικατασταθεί. Δεν ήξερα ότι το κατέστρεψε ένας φανατικός χριστιανός που δεν του άρεσε.
Ποια είναι η θέση των δημιουργών όμως σε σχέση με όλα αυτά; Ζητήσαμε από τους dreyk the pirate, The Κrah και Billy Gee να μας πουν πώς αισθάνονται όταν καταστρέφεται ένα έργο τους αλλά και από τον Yiakou να μας πει την ιστορία της συγκεκριμένης τοιχογραφίας που καταστράφηκε.
Σχετικά με την τοιχογραφία στην εκκλησία της Αγίας Κυριακής
Το 2011 με κάλεσαν σε ένα κατάστημα με σπρέι, λέγοντάς μου πως με θέλουν για κάτι πολύ συγκεκριμένο. Ο τότε ιδιοκτήτης του καταστήματος, χωρίς να μου πει τίποτα περισσότερο, με οδήγησε στην οδό Αθηνάς, εκεί όπου υπάρχει ένας μικρός, αθέατος ναός, λέγοντάς μου πως ο ιερέας με έψαχνε. Στην αρχή παραξενεύτηκα, επειδή το γκράφιτι και η εκκλησία ήταν για εμένα δύο αρκετά διαφορετικά πράγματα.
Στη συζήτησή μου με τον 70χρονο ιερέα ένιωσα μια ταύτιση, σε κάθε περίπτωση δεν περίμενα να υπάρχει αυτή η επικοινωνία μεταξύ μας. Μου είπε ότι ήθελε να βάλει αυτήν τη μοντέρνα τέχνη στον ναό του, όχι εντός, αλλά εκεί που της αρμόζει, σε μια επιφάνεια-σύνορο του κτίσματος, για να αποτρέψει τους «συνθηματίες» από τον πειρασμό του βανδαλισμού.
Μου έδωσε την ευλογία του και το έργο διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 2018. Λίγο πριν φύγει ο χρόνος, ένα μεσημέρι πέρασε ένας παθιασμένος και θυμωμένος θρησκευόμενος που άρχισε να βανδαλίζει την επιφάνεια με μπλε χρώμα, φωνάζοντας «έξω οι π**τάνες από την εκκλησία».
Οι γείτονες, ακόμα και η αστυνομία που έφτασε στον χώρο, προσπάθησαν να τον σταματήσουν, αλλά ήταν πλέον αργά. Το έμαθα μετά από λίγες μέρες και πήγα να δω τον ιερέα.
Όσα μου είπε αυτήν τη φορά ήταν ακόμα πιο ενδιαφέροντα, τονίζοντάς μου πως «επίτηδες» έγινε αυτό, ώστε να παρουσιάσω κάτι πιο νέο, πιο φρέσκο στον ναό του. Στο δεύτερο έργο μου προσπάθησα να ζωγραφίσω κάτι το οποίο δεν θα προκαλούσε ή θα προσέβαλλε τους πιστούς.
Το αποτέλεσμα ήταν άλλη μία επίθεση στην επιφάνεια. Ευτυχώς, η υποστήριξη του κόσμου σε έναν ναό με street art και υπεύθυνο έναν μοντέρνο 75χρονο ιερέα ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Εγώ εννοείται πως ξαναέβαψα ‒ όσο υπάρχουν οι δημιουργοί, θα υπάρχει και η τέχνη.
Αλλά αναρωτιέμαι γιατί ένας καμβάς σε δημόσιο χώρο πρέπει να είναι εφήμερος. Γιατί το γκράφιτι ή τo street art θεωρείται εφήμερο στην Ελλάδα;
Μια ζωγραφική δημιουργία σε δημόσιο χώρο γίνεται με ειδικές μπογιές που δεν χρειάζονται βερνίκια, σε έναν χώρο για τον οποίον αρκετές φορές πλέον χορηγείται άδεια.
Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν δοθεί χρήματα για να γίνει και οι άνθρωποι που αγαπούν αυτήν την τέχνη κάθε μέρα περνάνε από αυτούς τους χώρους ανυπομονώντας να ξαναδούν τις δημιουργίες, χωρίς να υπάρχουν φύλακες πλέον, παρά ένα δίκτυο δημόσιας υποστήριξης.
Εν ολίγοις, κατοχυρώνεται πλέον η ιδιοκτησία του έργου σε αυτόν που έχει την επιφάνεια, υπάρχει υπογραφή και αναγνώριση, πνευματικά δικαιώματα, υπάρχει η τέχνη που σημαίνει πολιτισμός.
Οπότε δεν καταλαβαίνω γιατί να βανδαλιστεί μια ζωγραφιά που βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο. Με στενοχωρεί πάρα πολύ το γεγονός, επειδή δεν ζούμε στον Μεσαίωνα ή κάποιο πόλεμο.
Η τέχνη, δυστυχώς, πληγώνεται από το κυνήγι των ανθρώπων που ποτέ δεν επικοινώνησαν μαζί της. Αν δεν μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε πως υπάγεται σε μια γλώσσα χωρίς σύνορα και ανάγκες, τότε θα βρίσκει αγκαλιά σε «γλυκά σαλόνια», κοντά στους ανθρώπους που έχουν το προνόμιο της αντίληψης.
Ύστερα από τόσα χρόνια, επιτέλους, η τέχνη στον δημόσιο χώρο έχει αρχίσει να εξελίσσεται. Αφενός η ποιότητα των δημιουργιών βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο (και γι' αυτόν τον λόγο έχει κερδίσει τόσο πολύ το ενδιαφέρον του κόσμου), αφετέρου η επικοινωνία που υπάρχει δημιουργεί ένα είδος παιδείας εν εξελίξει.
Όταν άρχισα το γκράφιτι τη δεκαετία του '90 ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα στην Αθήνα, το να ζωγραφίζεις στους δρόμους ήταν εντελώς παράνομο. Τότε τα γκράφιτι δεν θεωρούνταν μορφή τέχνης και πιστεύαμε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να δείξουμε τη δουλειά μας σε γκαλερί, γι' αυτό κάναμε τους δρόμους έναν μεγάλο εκθεσιακό χώρο για όλο τον κόσμο.
Όλοι μας αρχίσαμε με τον βανδαλισμό και μετά εξελιχθήκαμε, κάνοντας πιο δημιουργικά έργα. Πέρσι το καλοκαίρι άρχισα να ζωγραφίζω μυθολογικά πλάσματα στους δρόμους του κέντρου της Αθήνας.
Από τη στιγμή που ξεκίνησα τα προσχέδια στους τοίχους οι περαστικοί ήξεραν ακριβώς ποιο μυθολογικό πλάσμα έκανα και αυτό άρεσε σε όλους, από παππούδες, γιαγιάδες, νέους και τουρίστες μέχρι τους τοξικοεξαρτημένους. Η μυθολογία είναι κάτι πολύ ελληνικό, γι' αυτό έρχονται στην Αθήνα απ' όλο τον κόσμο, για να δουν την Ιστορία μας.
Όταν είδα τα έργα μου μουντζουρωμένα, κατάλαβα κατευθείαν ότι δεν ήταν από άλλον street artist με σπρέι κακής ποιότητας. Φαινόταν ότι έγινε από κάποιον που δεν είχε εμπειρία με σπρέι.
Άρχισα να σκέφτομαι ότι ήταν κάποιος πολύ θρήσκος που έβλεπε τα έργα μου ως παγανιστικά. Μετά μάθαμε ότι όντως ήταν ένα πωρωμένος χριστιανός που βγήκε οργισμένος στους δρόμους για να καταστρέψει τη δουλειά μας.
Η ειρωνεία είναι ότι ο Yiakoo είχε πάρει άδεια από το εκκλησάκι στο Μοναστηράκι και μετά τον βανδαλισμό του γκράφιτι ο ιερέας τού ζήτησε να το ξαναζωγραφίσει. Πρόκειται για έναν πολύ ανοιχτόμυαλο άνθρωπο που του αρέσουν οι τοιχογραφίες.
Όταν είδα τις μυθολογικές ζωγραφιές μου μουντζουρωμένες θυμήθηκα την τρομοκρατική ομάδα ISIS και όσα έκανε πρόσφατα στο Μουσείο Mosul στο Ιράκ. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα αγάλματα θεών καταστράφηκαν από χριστιανούς και μουσουλμάνους στην αρχαιότητα.
Πιστεύω ότι είναι μεγάλη ηλιθιότητα να καταστρέφουμε λόγω θρησκείας ζωγραφιές που απεικονίζουν στοιχεία της Ιστορίας μας.
Προσωπικά, η ενασχόλησή μου με τη «λόγια» και πολύ πιο απαιτητική πλευρά του γκράφιτι, δηλαδή τη street art, ήταν μια απόλυτα συνειδητή επιλογή. Η πόλη, από ένας τεράστιος τόπος παιχνιδιού και πειραματισμού μεταβλήθηκε σε έναν χώρο που με προκαλούσε να επέμβω, να αναμετρηθώ μαζί του, να τον αγαπήσω και να ελπίσω ότι θα μπορούσα να τον ομορφύνω και να του δώσω χαρά.
Η πρόθεσή μου δεν είναι απλώς να δαμάσω μια υπάρχουσα επιφάνεια της πόλης, ενός κτιρίου, ενός εσωτερικού τοίχου, καλύπτοντάς τη ζωγραφικά. Αυτό που επιθυμώ είναι να ανοίξω έναν διάλογο με το φυσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται οι ζωγραφικές επιφάνειες που αντιμετωπίζω.
Σήμερα, το να γράφεις στον τοίχο με οποιονδήποτε τρόπο έχει γίνει μόδα με στοιχεία καταναλωτισμού, σε αντίθεση με το ξεκίνημα αυτής της ιστορίας, οπότε κυριαρχούσε ένας έντονος ερωτισμός.
Όπως και να έχει, το σημαντικό για μένα είναι ότι μέσα στον γενικό χαμό ανακαλύπτεις εικαστικά μαργαριτάρια. Ο βανδαλισμός υπήρχε και πάντα θα υπάρχει, ο δρόμος είναι τα πάντα. Good vibes only.
Σίγουρα νιώθω στενόχωρα και μια πίκρα, αλλά το ξεπερνώ γρήγορα, επειδή είναι κάτι που με τα χρόνια το έχω συνηθίσει. Όλοι μας ξέρουμε πως ο δρόμος έχει το καλό ότι αυτό που θα φτιάξουμε είναι εκτεθειμένο 24/7, αλλά αυτό, δυστυχώς, έχει και ένα τίμημα.
Αν και ξεκίνησα να κάνω γκράφιτι για άλλους λόγους, στην πορεία άλλαξε και ο τρόπος που βλέπω τα πράγματα. Είναι περίεργο συναίσθημα για να το αποτυπώσω σε λίγες γραμμές, αλλά ας πούμε ότι με τα χρόνια είναι η μόνη επιφάνεια/μέσο που ικανοποιεί επαρκώς την ανάγκη μου για έκφραση.
Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρει ιδιαιτέρα οι εικόνες που φτιάχνω να κρύβουν κάποιο μήνυμα. Η δουλειά μου χαρακτηρίζεται αισιόδοξη, ελπιδοφόρα και με χιούμορ, αλλά πολλές φορές απλώς αποτυπώνω τον εσωτερικό μου κόσμο. Από κει και πέρα, υπάρχουν άνθρωποι που ταυτίζονται μαζί της ή τους κάνει κλικ, υπάρχουν κι αυτοί που τους είναι αδιάφορη. Καλοδεχούμενα όλα!