Κάποιος που φτάνει τώρα στην Τουρκία και ειδικά στην Κωνσταντινούπολη, ένας φρέσκος, πρωτάρης επισκέπτης, ίσως απλά αναστατωθεί. Κάποιος, όμως, που ξέρει τα κατατόπια, ένας παλιός γνώριμος, θα απογοητευθεί, θα θυμώσει και σύντομα θα διαπιστώσει τις αλλαγές και τις ανακατατάξεις που καθιστούν πλέον την Κωνσταντινούπολη αναγκαιότητα και όχι προτεραιότητα ως προορισμό, ένα μέρος που πρέπει να επισκεφθείς για την ιστορία του και όχι για το ζοφερό του «τώρα».
Δεν είναι απλώς ότι η Τουρκία άλλαξε. Αλλάζει εδώ και χρόνια, αλλά μετά το πραξικόπημα και την ψευτοδημοκρατία του Ερντογάν, έχει μετατραπεί σε κάτι βαρύ, δυσκίνητο και τρομαγμένο, που ανασαίνει μαζί με την πιο διάσημη πόλη της, ένα καθεστώς που δεν μπορεί να περιγραφεί μέσα από τους τουριστικούς οδηγούς. Δεν εξηγούν το πώς και το γιατί η «πρώτη πόλη», η αγαπημένη όλων (τουριστών και μη) Κωνσταντινούπολη, η πόλη της Αγιά-Σοφιάς και των μύθων έγινε ένα αφιλόξενο άστυ, πνιγμένο στον ζόφο των τρομοκρατικών επιθέσεων, της ακρίβειας σε όλα τα αγαθά, του κυκλοφοριακού χάους, των παράλογων απαγορεύσεων (για οτιδήποτε), της αμφιβολίας και της αντίθεσης.
Εδώ πλέον οι μαντίλες είναι περισσότερες από όσες αντέχουν τα μάτια. Κάποιοι συγκρίνουν αυτό που ζει σήμερα η πόλη με τη θεοκρατία του Ιράν. Όχι σορτς, όχι ντεκολτέ, όχι γυναίκες να καπνίζουν στον δρόμο, όχι ξενύχτια, όχι αλκοόλ. Δεν είναι ότι υπάρχει κάποια ρητή απαγόρευση. Υπάρχει, ωστόσο, μία σιωπηρή πλην αυστηρότατη υπενθύμιση για τα όσα επιτρέπεται να κάνεις και όσα όχι. Μια απλή, παλιά χορταστική βόλτα, στο κέντρο της πόλης, μπορεί να μετατραπεί σε ένα σερί ελέγχων (διαβατήριο και ταυτότητα δεν τα αποχωρίζεται πλέον κανείς είτε για να πάει στη δουλειά είτε για να περιπλανηθεί), από οπλισμένους ένστολους ή από αστυνομικούς με πολιτικά. Η ζωή εδώ πονάει.
Στη Σμύρνη ο Ερντογάν δεν είναι ευπρόσδεκτος και ο ίδιος το γνωρίζει καλά αυτό. Πατάει εκεί μια φορά τον χρόνο μετά βίας και το πολύ για μια-δυο ώρες. Άλλωστε, τον εκνευρίζει και η λατρεία των κατοίκων για τον Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά και τι να κάνει...
Την ίδια στιγμή, κάτι που θυμίζει τους παλιούς ρυθμούς της Κωνσταντινούπολης, ανθίζει στην πάντα αειθαλή και αναγεννημένη Σμύρνη. Αν η Άγκυρα είναι η έδρα του Ερντογάν και του καθεστώτος που έχει επιβάλει κι αν η Κωνσταντινούπολη ένα σπουδαίο φαινόμενο πλέον σε αποδρομή, η Σμύρνη ανθίζει περίεργα από κάθε άποψη: η αρχιτεκτονική, η εκπαίδευση, οι αγορές, οι τιμές, η gay κοινότητα, η κοινωνία ολόκληρη ανασαίνει αλλιώς εδώ. Όχι ότι εδώ τα μέτρα ασφαλείας ατονούν: σε κάθε εμπορικό κέντρο, σε κάθε μουσείο και αρχαιολογικό προορισμό, σε κάθε θέρετρο της εισόδου του κάθε επισκέπτη προηγείται έλεγχος από ειδικά μηχανήματα. Όμως, η ποιότητα ζωής εδώ είναι καλύτερη. Τα νυχτερινά κέντρα, τα κλαμπ και οι καφετέριες λειτουργούν ως αργά, παίζοντας δυνατά μουσική. Σερβίρεται αλκοόλ και ό,τι τραβά η ψυχή του επισκέπτη, οι άνθρωποι είναι ακόμη ευγενείς και θυμούνται να χαμογελούν, μια γυναίκα μπορεί να κυκλοφορήσει ασφαλής ως αργά, κανείς δεν θα την κρίνει γι’ αυτό που φοράει. Θρησκευτική πίστη και καθημερινότητα βαδίζουν πλάι – πλάι. Δεν είναι ότι δεν θα δεις μαντίλες. Όμως, το ναμάζι –η προσευχή- δεν προϋποθέτει αποχή από τις χαρές μιας κανονικής, ομαλής καθημερινότητας.
Στη Σμύρνη ο Ερντογάν δεν είναι ευπρόσδεκτος και ο ίδιος το γνωρίζει καλά αυτό. Πατάει εκεί μια φορά τον χρόνο μετά βίας και το πολύ για μια-δυο ώρες. Άλλωστε, τον εκνευρίζει και η λατρεία των κατοίκων για τον Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά και τι να κάνει...
Σε όλη την Τουρκία υπάρχουν φωτογραφίες, προτομές και αγάλματα του «Πατέρα των Τούρκων», όμως, εδώ η ανάμνηση του είναι πιο έντονη απ’ οποιαδήποτε άλλη πόλη, έντονα, υπογραμμισμένα, σαν για «σπάσιμο», η εκδήλωση μιας αγάπης προς ένα πολιτικό –που παρά τις κτηνωδίες, τα πολιτικά λάθη και τους κακούς χειρισμούς- για τους Τούρκους θα είναι πάντα ο «ανανεωτής», ο άνθρωπος που έβαλε τη χώρα σε νέα τροχιά. Η σύγκριση ξεπερνά τις δυνατότητες του Ερντογάν να καταπνίξει μια τέτοια λατρεία.
Στα καφέ κατά μήκος του προβλήτα, εκεί που στο τέλος του δεσπόζει το πρώτο σκαφάκι με το όνομα «Ζουμπεϊντέ» (σ.σ.: το όνομα της μητέρας του Ατατούρκ), αν και οι πολιτικές συζητήσεις σπανίζουν, το γυμνασμένο αυτί στα «γαλλικά της Ανατολής» μπορεί να πιάσει αναφορές στον «εντεψίζ», τον «πεζεβέγκ», που η γυναίκα του –η δαιμόνια Εμινέ- είναι μεγαλομέτοχος σε 10 μεγάλα νοσοκομεία της χώρας και τη μεγαλύτερη εταιρεία κινητής τηλεφωνίας.
Φυσικά, και εδώ στο ΜΕΤΡΟ και τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο της πόλης θα δει κανείς αφίσες που στάζουν υποκρισία για τους νεκρούς του πραξικοπήματος του περσινού Ιουλίου. Όμως, αυτή την καμπάνια φαίνεται να την χλευάζει το πρώτο βαγόνι της σιδηροδρομικής γραμμής της Σμύρνης που στέκει εν είδη μικρού μουσείου στον σταθμό του Καρσιγιακά, φυσικά με το πρόσωπο του Κεμάλ να ξεπροβάλει από ένα παράθυρο.
Με τι μοιάζει, λοιπόν, σήμερα η Σμύρνη; Τι αξίζει να δει κανείς εκεί, τι οφείλει να ξέρει, να προσέχει ή να δοκιμάσει; Ποια τα μυστικά και τα σημεία που δεν αναφέρουν οι τουριστικοί οδηγοί; Να ένα μικρό δείγμα.
• Στη Σμύρνη όλα είναι πιο φθηνά. Παραδείγματος χάριν, αν μία μικρή σαλάτα στην Κωνσταντινούπολη κοστίζει 17 λίρες, εδώ κοστίζει 1! Αν στην Πόλη ένα σπίτι το νοικιάζεις με 3.500 τουρκικές λίρες, στη Σμύρνη το ενοίκιο του ίδιου σπιτιού είναι στις 1000…Ακόμη: αξίζει να ψωνίσει κανείς εδώ στα εμπορικά κέντρα της πόλης ρούχα μεγάλων διεθνών εταιρειών ένδυσης. Η διαφορά είναι τρομακτική. Ένα μπλουζάκι από πασίγνωστο κατάστημα νεανικών ενδυμάτων στην Ερμού που κοστίζει 9,90 ευρώ, εκεί θα το βρει κανείς με μόλις 4 και πάει λέγοντας…
• Μέσα στο MaviBahce, ένα από τα ωραιότερα εμπορικά κέντρα της πόλης, αναβιώνει ένα κομμάτι της παλιάς πόλης με πάρκα με λουλούδια, ψηλά δέντρα και μπαλκόνια που θυμίζουν την παλιά Σμύρνη. Επίσης, λειτουργεί ως κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων για συναυλίες, δεξιώσεις, μεγάλα νεανικά events, κ.λπ.
• Το κέντρο της πόλης, κατά μήκος της παραλιακής, ίσως θυμίσει στον επισκέπτη τη δική μας παραλιακή με τα μαγαζιά, τις καφετέριες, το τραμ και τα νεόδμητα κτήρια με θέα στη θάλασσα. Είπαμε: λουλούδια, θέα, πράσινο και εδώ θα βρείτε πολλές παρέες νεαρών να κάνουν πικ – νικ, να έρχονται εδώ με το κατοικίδιο τους για μία καλή βόλτα και με έναν καφέ ή ένα αναψυκτικό στο χέρι να απολαύσουν τον ήλιο. Α, στη Σμύρνη το καλοκαίρι έχει αρκετή ζέστη και υγρασία, αλλά τον χειμώνα ο καιρός είναι μαλακός, εν αντιθέσει με το σκληρό τουρκικό κρύο.
• Αν επιλέξετε να πιείτε τον καφέ σας κατά μήκος του προβλήτα, φροντίστε να ενημερωθείτε για τις τιμές και να έχετε το ακριβές ποσό και αρκετά ψιλά. Υπάρχει η σιωπηρή (κακή) συνήθεια να παίρνετε τα ρέστα σας πάντα με 1-2 λίρες να λείπουν. Μικρό το κακό, αλλά αν έχετε υπολογίσει ακριβώς τα χρήματά σας, πολύ σύντομα θα βρεθείτε με έλλειμμα.
• Για μπάνιο ο κόσμος προτιμά τη Φότσα (Φωκαία) ή τον Τσεσμέ. Ειδικά, στις παραλίες του Τσεσμέ συχνάζουν οι πολύ – πολύ εύποροι, αλλά ακόμη κι εκεί, ίσως παρατηρήσετε μια ιδιαιτερότητα: λίγα μπικίνι, πολλά ολόσωμα με φούστα (!).
• Πέρα από τις τοπικές νοστιμιές (αρνίσια παϊδάκια σουβλάκι, μύδια με το κέλυφος τους με πιλάφι, πολύ πιπέρι και λεμόνι, γαύρος με κουρκούτι και κεφτεδάκια από τον Youssouf) και εκτός από το διάσημο αϊράνι, αυτόν τον καιρό είναι πολύ στα πάνω του το παγωμένο καραντούτ (σ.σ: χυμός από μαύρα μούρα που κάνει καλό στην καρδιά) και ένα κάπως παράξενο στη γεύση παγωμένο ρόφημα φτιαγμένο από καρότα. Αν πάλι αγαπάτε τους ψαρομεζέδες και το φρέσκο ψάρι, μπορείτε να αδιαφορήσετε για τα πολυτελή εστιατόρια του κέντρου και να αναζητήσετε τα αυτοσχέδια ψαράδικα ταβερνάκια στο Γκιουζέλ Μπαχτσέ. Και η θέα και οι γεύσεις θα σας ανταμείψουν.
• Ο μεγάλος εμπορικός δρόμος του Καρσιγιακά ίσως σας θυμίσει την Ερμού στην πιο πολύβουη, ζωηρή εκδοχή της. Εδώ θα βρείτε και αρκετά μαγαζιά συναλλάγματος για να αλλάξετε τα χρήματά σας. Ασχέτως, αν κάποια τουριστικά sites επιμένουν ότι τα καταστήματα δέχονται και ευρώ, είναι καλύτερα να έχετε μαζί σας τουρκικές λίρες. Ή πιστωτικές κάρτες.
• Μην παραλείψετε μία επίσκεψη σε κάποιο από τα μεγάλα παζάρια της πόλης. Η ποικιλία των μπαχαρικών, των φρούτων, των λαχανικών και των ιδιαίτερων εδεσμάτων (πίτες, μπουρέκια, τοπικά γλυκά που φτιάχνονται επί τόπου θα σας ενθουσιάσουν).
• Όσο πλησιάζει ο 15αύγουστος, ο πιο σημαντικός τουριστικός προσκυνηματικός προορισμός είναι το Σπίτι της Παναγίας στην Έφεσο. Αν βρεθείτε εκεί να είστε έτοιμοι για περπάτημα, γιατί πλέον η είσοδος με αυτοκίνητο ως τον περίβολο απαγορεύεται υπό τον φόβο τρομοκρατικής επίθεσης και φυσικά να θυμάστε να έχετε μαζί ταυτότητα ή διαβατήριο. Στα όρια της Εφέσου υπάρχουν στρατιώτες που διενεργούν ελέγχους. Εδώ δεν προσκυνούν μόνο χριστιανοί: τουρίστες κάθε θρησκεύματος –μουσουλμάνοι, εβραίοι, ινδουϊστές- έρχονται για να ζητήσουν κάτι από τη Μητέρα Όλων. Ακόμη και αν δεν πιστεύει κανείς, σε κανέναν θεό και καμία δύναμη, μια μικρή συγκίνηση για την αδυναμία του ανθρώπινου είδους τη νιώθει μπροστά στον τοίχο με τα αναρίθμητα τάματα, τις γραπτές ικεσίες και τις παρακλήσεις προς την Παναγία για υγεία και ό,τι άλλο μπορεί να απασχολεί τον πιστό επισκέπτη. Οι ικεσίες γράφονται σε χαρτί ή και χαρτοπετσέτα και καρφιτσώνονται ή δένονται σαν κόμπος με άλλα τάματα στον τοίχο.
• 5 φορές τη μέρα η φωνή του μουεζίνη δονεί την πόλη (όπως και όλη τη χώρα, φυσικά). Αναρίθμητα τα τζαμιά, εξοπλισμένα με την τελευταία λέξη τεχνολογίας και μικροφωνικής πλέον. Πριν την προσευχή ακούγεται ένας ήχος σαν κάποιος να πατά κουμπιά στο κινητό του και μετά… ο ψαλμός. Εκείνο που δύσκολα συνηθίζουν οι δυτικοί είναι το πρωινό ξύπνημα, εκεί κατά τις 4 το ξημέρωμα, αλλά ευτυχώς οι καλές φωνές ανταμείβουν ακόμη και τα πιο ευαίσθητα αυτιά. Για τους λάτρεις μάλιστα κυκλοφορούν και cd!