ΤΟ ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΕΤΟΣ 2021 έφερε στο προσκήνιο όχι μόνο την επανάσταση που οδήγησε στην ανεξαρτησία της Ελλάδας, αλλά και την ιστορία των πρώτων ετών του ελληνικού κράτους. Η έκθεση «1821 – Πριν και μετά» στο Μουσείο Μπενάκη παρουσίασε 100 χρόνια ελληνικής ιστορίας, από τα Ορλωφικά του 1770 έως τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α΄.
Πρόσφατη έκθεση στο Επιγραφικό Μουσείο μάς θυμίζει τον ρόλο του Κυριακού Πιττάκη, του πρώτου Έλληνα Εφόρου Αρχαιοτήτων επί βασιλείας Όθωνα. Και στη Γενεύη μια προσεγμένη έκθεση θύμισε τη στενή σύνδεση του πρώτου κυβερνήτη Καποδίστρια με την ελβετική πόλη και τον ρόλο του στη δημιουργία του καντονιού της Γενεύης ως τμήματος της ελβετικής ομοσπονδίας.
Λιγότερη και επιλεκτική προσοχή δίνεται στη Βαυαροκρατία και τη βασιλεία του Όθωνα, μια ιστορική περίοδο τριάντα ετών με καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση του ελληνικού κράτους. Η σχέση των Νεοελλήνων με αυτή την περίοδο είναι διαταραγμένη. Κοριτσάκια (και ενήλικες κυρίες) μπορεί να ντύνονται και σήμερα «Αμαλίες», την ίδια στιγμή που η Πλατεία Συντάγματος θυμίζει την εξέγερση κατά του Όθωνα το 1843. Λίγοι προσέχουν την τοιχογραφία στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών που δοξάζει τον Όθωνα ως πάτρωνα των γραμμάτων και των τεχνών και πολύ περισσότεροι θυμούνται τη δίκη του Κολοκοτρώνη, το άδοξο τέλος της βασιλείας του και την εξορία του τον Οκτώβριο του 1862.
Επειδή φέτος συμπληρώνονται 190 χρόνια από την ανάρρηση του Όθωνα στον θρόνο, αξίζει να θυμηθούμε όχι μόνο την άδοξη βασιλεία του αλλά και τα χαμένα εμβλήματα της βασιλικής του εξουσίας: το στέμμα, το σκήπτρο και το ξίφος του.
«Τι απέγιναν το στέμμα και το σκήπτρο του Όθωνα;» ρωτούσε ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος την 17-7-2016 με άρθρο του στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Και πιο πρόσφατα («Καθημερινή» 28-11-2021) απαντούσε: «Δεν υπήρξε η παραμικρή απάντηση ή άλλη αντίδραση – π.χ. από το αρμόδιο υπουργείο Πολιτισμού. Ούτε κιχ!». Ας δούμε αυτή την περίεργη υπόθεση, που δεν αφορά κάποια κλινοσκεπάσματα στο Τατόι, αλλά κειμήλια του ελληνικού κράτους.
Αν όντως βρίσκονται στην κατοχή των Γκλύξμπουργκ, έχουν τουλάχιστον την ηθική (αν όχι και τη νομική) υποχρέωση να τα επιστρέψουν εκεί που πραγματικά ανήκουν: στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Το χρυσό στέμμα, το σκήπτρο και το ξίφος, δηλαδή τα σύμβολα της εξουσίας του ελληνικού βασιλείου, παραγγέλθηκαν το 1835 στον παρισινό οίκο Fossin et Fills, για να χρησιμοποιηθούν στη στέψη του νεαρού βασιλιά, κατά την ενηλικίωσή του την 1η Ιουνίου 1835. Δεν έφτασαν όμως εγκαίρως για την τελετή που έγινε στα ανάκτορα – λόγω της άρνησης του επισκόπου Αθηνών να στέψει τον καθολικό βασιλιά στην Αγία Ειρήνη.
Ο Όθων δεν παραιτήθηκε ποτέ από τον θρόνο του και τα σύμβολα της εξουσίας τον συνόδεψαν στην εξορία του στη Βαυαρία, όπου πέρασαν στην κατοχή του οίκου των Βίττελσμπαχ. Σύμφωνα με άρθρο της Φωτεινής Τομαή («Βήμα», 8-11-2009), τις αρχές τις δεκαετίας του 1950 ο ερευνητής Νύσσης Μεταξάς Μεσσηνέζης τα εντόπισε στον πύργο Hohenschwangau. Λόγω του ενδιαφέροντος του βασιλιά Παύλου να επιστραφούν στην Ελλάδα, και μετά από διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τον οίκο των Βίττελσμπαχ, συμφωνήθηκε τα regalia να έρθουν στην Ελλάδα, όχι βέβαια ως ιδιοκτησία της νέας δυναστείας των Γκλύξμπουργκ, αλλά ως κειμήλια του ελληνικού κράτους.
Έτσι, τον Δεκέμβριο του 1959 ο Μαξ Εμάνουελ φον Βίττελσμπαχ, τότε νεαρός πρίγκηπας, σήμερα δούκας της Βαυαρίας και κεφαλή του οίκου, παρέδωσε το στέμμα, το σκήπτρο και το ξίφος στον βασιλιά Παύλο σε επίσημη τελετή στα ανάκτορα, παρουσία της κυβέρνησης Καραμανλή.
Το ιστορικό της παράδοσης παρουσίασε η εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου» (7-3-2017). Στην ιστοσελίδα της εκπομπής επισημαίνεται ότι «θεωρητικά το στέμμα ανήκει στο ελληνικό δημόσιο. Αν δεν βρίσκεται στην κατοχή της πρώην βασιλικής οικογένειας, τότε σίγουρα θα είναι κάπου "θαμμένο", καθώς ακόμη η ελληνική πολιτεία δεν έχει συμβιβαστεί με τη σύγχρονη ιστορία της». Ωστόσο, σύμφωνα με τη Φωτεινή Τομαή, τα κειμήλια αυτά τα «οικειοποιήθηκε» ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος και «με τον διακανονισμό που έγινε για τη βασιλική περιουσία, τα μετέφερε εκτός Ελλάδος».
Υπήρξε τέτοιος διακανονισμός, και πάνω σε ποια νομική βάση; Τα σύμβολα εξουσίας συνδέονται με το αξίωμα του αρχηγού του κράτους και δεν αποτελούν ιδιωτική περιουσία. Το στέμμα και το σκήπτρο του Όθωνα δεν καλύπτονται από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (2000), με την οποία αναγνωρίστηκε στην έκπτωτη βασιλική οικογένεια δικαίωμα στην ιδιωτική της περιουσία.
Το στέμμα του Όθωνα ούτε ιδιωτική περιουσία του οίκου των Γκλύξμπουργκ υπήρξε ποτέ ούτε έχει συναισθηματική αξία για τα μέλη του – επιχείρημα που επικαλέστηκε ο τέως βασιλιάς για τη διεκδίκηση κινητής περιουσίας. Είναι ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους και μνημείο της ελληνικής ιστορίας.
Ελπίζω να μη χρειαστεί να περιμένουμε ως τη 200ή επέτειο της ανάρρησης του Όθωνα στον θρόνο για να πάρουμε μια υπεύθυνη απάντηση για την τύχη αυτών των κειμηλίων της ελληνικής ιστορίας. Αν όντως βρίσκονται στην κατοχή των Γκλύξμπουργκ, έχουν τουλάχιστον την ηθική (αν όχι και τη νομική) υποχρέωση να τα επιστρέψουν εκεί που πραγματικά ανήκουν: στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.