Χιλιάδες μετανάστες που ζουν στη χώρα μας περιμένουν μήνες μέχρι να πάρουν τις άδειες διαμονής τους από τις υπηρεσίες των αποκεντρωμένων διοικήσεων και όταν τις πάρουν, αυτές συχνά είναι ήδη ληγμένες ή έχουν πολύ μικρή χρονική ισχύ.
Στην Ελλάδα η αναμονή για την έκδοση αδειών διαμονής των πολιτών τρίτων χωρών μπορεί να διαρκέσει ακόμα και χρόνια. Οι μεγάλες καθυστερήσεις για τις οποίες υπάρχουν πολλές διαμαρτυρίες οφείλονται κυρίως στο πάγωμα της κατάθεσης αιτήσεων την περίοδο της πανδημίας και των lockdowns σε συνδυασμό με τον μικρό αριθμό των υπαλλήλων που εργάζονται στις υπηρεσίες μετανάστευσης της αποκεντρωμένης διοίκησης, η οποία παραμένει υποστελεχωμένη από τότε που δημιουργήθηκε και σήμερα κρατά χιλιάδες πολίτες τρίτων χωρών σε ομηρία.
Οι επτά αποκεντρωμένες διοικήσεις που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα είναι δημιούργημα του Καλλικράτη που άλλαξε τη διοικητική διαίρεση της χώρας το 2011. Με τον Καλλικράτη οι νέοι δήμοι και οι περιφέρειες απέκτησαν διοικητική και οικονομική αυτονομία στη λογική της αποκέντρωσης, αφαιρώντας αρμοδιότητες από τις παλιές κρατικές περιφέρειες και τις νομαρχίες. Και ενώ θεωρητικά έγιναν για να υπηρετήσουν την αποκέντρωση, στην πράξη αποτελούν το μάτι του κεντρικού κράτους στην αυτοδιοίκηση, καθώς στις βασικές τους αρμοδιότητες περιλαμβάνεται ο έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων και των αποφάσεων δήμων και περιφερειών.
Αυτή την περίοδο εξετάζονται οι αιτήσεις του 2021. Κάποιες, όταν εκδοθούν, θα είναι ήδη ληγμένες ή θα λήγουν σύντομα, καθώς οι περισσότερες είναι διετούς διάρκειας, εκτός αν πρόκειται για τις άδειες πενταετίας.
Οι καθυστερήσεις στις εγκρίσεις νομιμότητας πράξεων και αποφάσεων των δήμων είναι τεράστιες. Ο πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων, Δημήτρης Παπαστεργίου, λέει στη LiFO ότι αρκετές αρμοδιότητες των αποκεντρωμένων «είναι αναπαραγωγή αχρείαστης γραφειοκρατίας», καθώς «εκατοντάδες ελεγκτικές αρμοδιότητές της είναι εντελώς περιττές».
Δεν τους σηκώνουν ούτε τα τηλέφωνα
Οι υπηρεσίες των αποκεντρωμένων διοικήσεων που διαχειρίζονται τα ζητήματα της νόμιμης εισόδου, διαμονής και εργασίας για το 60% των πολιτών τρίτων χωρών είναι οι διευθύνσεις Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, «οι οποίες εξετάζουν γύρω στις 600.000 άδειες διαμονής». Στην Αττική λειτουργούν τέσσερις. «Το προσωπικό είναι 120 υπάλληλοι και 65 συμβασιούχοι» για τους οποίους, όπως μας λέει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συλλόγων Εργαζομένων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, Γαβριήλ Ιωαννίδης, «δώσαμε μάχη για να ανανεωθούν οι συμβάσεις τους».
Ηλεκτρονικά μηνύματα και τηλεφωνικές κλήσεις μεταναστών και πολιτών τρίτων χωρών που αφορούν τη διαδικασία έκδοσης ή ανανέωσης διαμονής δεν απαντώνται ποτέ: «Υπάρχουν φορές που οι διευθύνσεις μας έχουν παραλάβει 10.000 αιτήσεις σε μία ημέρα. Πώς να σηκώσουμε τηλέφωνα;» λέει ο κ. Ιωαννίδης. Κάθε αίτηση συνοδεύεται από πάρα πολλά δικαιολογητικά, των οποίων η νομιμότητα και η γνησιότητα πρέπει να εξεταστούν.
«Η έλλειψη διαλειτουργικότητας με τα πληροφοριακά συστήματα άλλων υπηρεσιών, με τις οποίες υπάρχει συνεργασία για τους ελέγχους των εγγράφων, και η υποστελέχωση είναι αυτά τα στοιχεία που δημιουργούν τις μεγάλες καθυστερήσεις», λέει ο πρόεδρος των εργαζομένων. «Σημαντική βοήθεια για την εκτόνωση της κατάστασης ήταν οι συμβασιούχοι που προσλήφθηκαν, οι οποίοι μας ξελάσπωσαν». Κανένας δημόσιος υπάλληλος δεν ήθελε να έρθει από άλλες υπηρεσίες μέσω της κινητικότητας, γιατί ξέρουν ότι εδώ υπάρχει «πολύ λάντζα», εξηγεί.
Γιατί οι νέες άδειες παραμονής των μεταναστών θα βγουν ληγμένες
Σήμερα «τουλάχιστον 200.000 αιτήσεις μεταναστών βρίσκονται σε εκκρεμότητα», μας λέει ο κ. Ιωαννίδης. Το πώς συμβαίνει μια άδεια, αμέσως μετά την έκδοσή της, να είναι ληγμένη είναι ένα από τα παράδοξα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης: το 2020 και σχεδόν όλο το 2021 μέχρι τον Νοέμβριο οι αιτήσεις ανανέωσης και έκδοσης παρέμειναν παγωμένες, επειδή οι αποκεντρωμένες διοικήσεις υπολειτουργούσαν λόγω πανδημίας. Οι υπηρεσίες άνοιξαν για λίγο από τον Αύγουστο έως τον Νοέμβριο του 2020, αλλά ελάχιστοι μετανάστες πήγαν να καταθέσουν τα χαρτιά τους, διότι δεν πληροφορήθηκαν ότι λειτουργούσαν.
Οι αιτήσεις για την ανανέωση των αδειών διαμονής άνοιξαν σχεδόν μετά από δύο χρόνια τον Νοέμβριο του 2021 και για πρώτη φορά μπορούσαν να κατατεθούν ηλεκτρονικά. Για την έκδοση αδειών μεταναστών που θα νομιμοποιούνταν για πρώτη φορά δημιουργήθηκε νέα πλατφόρμα τον Απρίλιο του ’21. Από αυτές τις ημερομηνίες και μετά οι αιτήσεις αρχίζουν να ξεπαγώνουν. Μέχρι τότε το υπουργείο έδινε παρατάσεις για να μη ζουν οι άνθρωποι αυτοί σε καθεστώς παρανομίας, στερώντας τους όμως το δικαίωμα της μετακίνησης εκτός Ελλάδας, αφού χωρίς άδεια δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, παρά μόνο στη χώρα καταγωγής τους, και μόνο εφόσον υπάρχει απευθείας πτήση.
Τώρα οι ανανεωμένες άδειες διαμονής θα βγουν ληγμένες, γιατί η ισχύς τους ξεκινά ακριβώς μετά την τυπική λήξη της προηγούμενης άδειας, η οποία, για την πλειοψηφία των ανθρώπων αυτών, ήταν πριν από δύο χρόνια.
Ο 49χρονος Μοχάμεντ από την Αίγυπτο περιμένει την ανανέωση της άδειας παραμονής του πάνω από έναν χρόνο. «Μίλησα με τον δικηγόρο που ετοίμασε την αίτησή μου και μου είπε ότι αργούμε ακόμη. Για τα βιομετρικά δεν έχει οριστεί ραντεβού. Με τη βεβαίωση κατάθεσης κινούμαι στη Ελλάδα και δουλεύω κανονικά, δεν γίνεται να κατέβω όμως στην πατρίδα. Οι γονείς μου είναι άρρωστοι, αλλά χωρίς να βγάλω την κανονική άδεια δεν μπορώ να πάω να τους βοηθήσω».
Ο Μίμης, όπως τον φωνάζουν στην Ελλάδα, είναι παντρεμένος με Ελληνίδα από το 2014. Για πολλά χρόνια δούλευε ως οικοδόμος και η επόμενη άδεια διαμονής, όποτε βγει, θα είναι δεκαετούς διάρκειας.
Ο Χασάν είναι 29 χρονών από το Πακιστάν και ζει στην Ελλάδα εδώ και 10 χρόνια. Μας λέει ότι σε έναν μήνα κλείνει δύο χρόνια από τότε που κατέθεσε τα χαρτιά του για να πάρει άδεια διαμονής. Δουλεύει στη λάντζα ενός μπαρ στα βόρεια προάστια και το χαρτί της νόμιμης διαμονής θα το πάρει για πρώτη φορά.
«Τα περισσότερα χρήματα τα στέλνω στην οικογένειά μου που τα έχει ανάγκη. Η ζωή μου στην Ελλάδα ήταν δύσκολη, δούλεψα σε χωράφια της Ηλείας για δύο χρόνια και μετά ήρθα στην Αθήνα. Ο φόβος είναι να μην πάρει και άλλο χρόνο. Μόνο με την άδεια στα χέρια μου θα αισθάνομαι ασφαλής».
Το παράδοξο της υπόθεσης αυτής μπορεί να το αντιληφθεί κανείς και από τη συγκεκριμένη περίπτωση: η άδεια μετανάστη έληξε στις 30 Σεπτεμβρίου του 2020. Το δικαίωμα για να την ανανεώσει όμως του δόθηκε τον Νοέμβριο του 2021, όταν άνοιξε η ηλεκτρονική πλατφόρμα. Η διάρκεια της άδειας διαμονής του, η οποία θα εκδοθεί με καθυστέρηση μέσα στο 2022 ή το 2023, θα αρχίσει να μετράει από την 1η Οκτωβρίου του 2020, δηλαδή όταν έληξε τυπικά η ισχύς της προηγούμενης άδειάς του.
Αυτή την περίοδο εξετάζονται οι αιτήσεις του 2021. Κάποιες, όταν εκδοθούν, θα είναι ήδη ληγμένες ή θα λήγουν σύντομα, καθώς οι περισσότερες είναι διετούς διάρκειας, εκτός αν πρόκειται για τις άδειες πενταετίας.
«Στην πλειοψηφία τους όμως είναι οι άδειες διαμονής για εξαρτημένη εργασία δίχρονης ή τρίχρονης διάρκειας. Πρόκειται για τις πιο συχνές άδειες», μας εξηγεί η Σωτηρία Χήρα, υπεύθυνη νομικής συμβουλευτικής της οργάνωσης Generation 2.0 RED. Όλοι οι μετανάστες και πολίτες τρίτων χωρών θα πρέπει δηλαδή, μόλις πάρουν τις άδειες στα χέρια τους, να ξανασπεύσουν για την ίδια γραφειοκρατική διαδικασία και να ξαναπληρώσουν παράβολα αξίας 100, 150 ή και 300 ευρώ, ανάλογα με την κατηγορία της άδειας διαμονής.
Στο μεταξύ, η διαδικασία έχει ψηφιοποιηθεί κατά ένα πολύ μικρό μέρος, αλλά έχει προβλήματα λειτουργικότητας: «Η πλατφόρμα δεν είναι καθόλου φιλική και λειτουργική προς τον χρήστη. Είναι έτσι φτιαγμένη που αν δεν ξέρει κάποιος και την τελευταία λεπτομέρεια του μεταναστευτικού κώδικα, είναι δύσκολο να καταθέσει την αίτησή του», αναφέρει η κ. Χήρα.
Οι περισσότεροι μετανάστες προσφεύγουν στη βοήθεια δικηγόρων ή λογιστών και αναγκάζονται να πληρώσουν για τη συμπλήρωση και την υποβολή της αίτησής τους. «Η ταρίφα είναι 400 ευρώ», μας λένε. Η ιδέα να υπάρχει ένα help desk στις αποκεντρωμένες διοικήσεις που να βοηθάει τους μετανάστες ακούγεται μάλλον σαν ανέκδοτο, καθώς δεν υπάρχουν καν οι κατάλληλοι χώροι και αίθουσες αναμονής για τα βιομετρικά. Τα βιομετρικά είναι η λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και τα προβλέπει ως διαδικασία από το 2017 η ευρωπαϊκή νομοθεσία, με την οποία άλλαξε η μορφή της άδειας διαμονής και γίνεται από αυτοκόλλητη ετικέτα στο διαβατήριο αυτόνομη ψηφιακή κάρτα: «Τα ραντεβού των βιομετρικών για τις ανανεώσεις είναι σχεδόν έναν χρόνο πίσω, και για τις αρχικές εκδόσεις ακόμη περισσότερο».
Το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου έδωσε απανωτές παρατάσεις για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των αδειών που οι υπηρεσίες της αποκεντρωμένης διοίκησης αδυνατούσαν να ανανεώσουν ή να εκδώσουν. Η τελευταία οριζόντια παράταση που δόθηκε ήταν στο τέλος του περασμένου Ιουνίου. Από το 2020 και μετά οι πολίτες τρίτων χωρών κυκλοφορούσαν με «βεβαίωση παράτασης» και στη συνέχεια, όταν άνοιξαν οι πλατφόρμες το 2021, με βεβαίωση «κατάθεσης». Σήμερα περιμένουν τις ληγμένες ή που θα λήγουν σε λίγο άδειες παραμονής τους.
Η πιο αδικημένη κατηγορία είναι αυτή των μεταναστών που παίρνουν άδεια διαμονής για «εξαιρετικούς λόγους», αποδεικνύοντας την παραμονή τους στη χώρα για επτά χρόνια. Η έκδοση της άδειας διαμονής γι' αυτούς σε κάποιες αποκεντρωμένες διοικήσεις μπορεί να πάρει και τρία χρόνια. «Είναι αυτοί που δούλεψαν μαύρα, που κοιμήθηκαν στα χωράφια και έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης στην Ελλάδα, επειδή δεν ήταν νόμιμοι. Σήμερα, αν πέσουν σε καλό εργοδότη, μπορεί να τους βάζει ένσημα. Κάποιοι τους εκμεταλλεύονται επειδή δεν έχουν κανονική άδεια παραμονής. Η έλλειψη προσωπικού στις αποκεντρωμένες διοικήσεις πρωτίστως θίγει τα δικαιώματα των μεταναστών», παραδέχεται ο κ. Ιωαννίδης.
Από το 2020 και μετά η βεβαίωση παράτασης έβαλε τους μετανάστες σε ένα καθεστώς θολής νομιμότητας και ομηρίας. Αρχικά δεν γινόταν δεκτή από τις ίδιες υπηρεσίες του κράτους, τα ασφαλιστικά ταμεία και τις τράπεζες. «Μέχρι να τη μάθουν οι υπηρεσίες πέρασε καιρός», λέει η κ. Χήρα. Τώρα υπάρχει η βεβαίωση κατάθεσης. Σύμφωνα με τους μετανάστες και τους νομικούς που τους βοηθούν, «πρόκειται για μια απλή εκτύπωση ενός pdf, στο οποίο δεν φαίνεται πουθενά ότι πρόκειται για κρατικό έγγραφο. Μια ξένη αστυνομία σε ένα άλλο αεροδρόμιο δεν ξέρει απαραίτητα τι εννοεί το ελληνικό κράτος μ’ αυτό το έγγραφο, δεν έχει τίποτα που να το πιστοποιεί».
Χιλιάδες μετανάστες που βρίσκονται σ' αυτό το καθεστώς δεν μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό. Μόνο στην περίπτωση που θα πρέπει να μεταβούν στην πατρίδα τους και μόνο αν υπάρχει απευθείας πτήση.
Η τελευταία εξέλιξη είναι ότι από τις 16 Νοεμβρίου θα μπορούν να κατατίθενται ηλεκτρονικά όλες οι αιτήσεις για έκδοση αδειών διαμονής των μεταναστών για τις οποίες θα έπρεπε να καταθέσουν τα χαρτιά τους στις αποκεντρωμένες διοικήσεις. Η έγκαιρη έκδοσή τους όμως και πάλι απαιτεί προσωπικό που δεν υπάρχει.
Μπορεί να διορθωθεί συνολικά η κατάσταση; Ο πρόεδρος της Νιγηριανής Κοινότητας, Donald Okhawere, λέει στη LiFO ότι η κατάσταση μπορεί να αποσυμφορηθεί μόνο εάν «το υπουργείο Μετανάστευσης κάνει κάτι για να υπάρχουν περισσότερα χέρια σ' αυτές τις υπηρεσίες. Μπορεί να το κάνει, γιατί βγαίνουν εκατομμύρια από τα παράβολα που πληρώνουν οι πολίτες τρίτων χωρών για να ανανεώσουν τις άδειές τους».