Από τα κενά της πρόσφατης έκθεσης για τη δεκαετία του 1980, ξεχωρίζω ένα: τον απότομο θάνατο της αξιοκρατίας. Mort subite, όπως ονομάζεται και μία γευστικότατη βελγική μπίρα. Θα μου πείτε, δεν είναι θέμα που μπορεί να παρασταθεί με μη αλληγορικές φωτογραφίες ή άλλες εικόνες. Και όμως, με λίγη φαντασία και επαρκή εξοικείωση με τις τότε αλλαγές θα μπορούσε κάποιος να βρει ή να αναπαραστήσει (να «στήσει») εικόνες.
Μία θα ήταν το «Ψυγείο». Αυτή η γραφική, αλλά συνάμα ανατριχιαστική έκφραση (αφού σε ψυγεία υπάρχουν μόνο πτώματα) επινοήθηκε για να περιγράψει την κατάσταση διοικητικού στελέχους που τοποθετούσαν, από κομματική εμπάθεια, σε νεκρή θέση χωρίς αντικείμενο, επειδή δεν μπορούσαν να το απολύσουν.
Θυμάμαι σαν χθες την εικόνα που αντίκρισα, όταν έκανα επιστημονική έρευνα στην Εθνική Τράπεζα (ΕΤΕ) το 1995 και ζήτησα αφελώς να συναντήσω εκπρόσωπο της ΔΑΚΕ, αφού είχα μιλήσει με συνδικαλιστές όλων των άλλων παρατάξεων. Με στείλανε σε ένα ανώνυμο κτίριο γραφείων. Σε κάποιον όροφο, βρήκα έναν πελώριο κενό χώρο, εντελώς γυμνό από ράφια, αρχειοθήκες κ.λπ. Υπήρχε μόνο ένα φτηνό μεταλλικό γραφείο, χωρίς ούτε ένα χαρτί πάνω του, και δύο φτηνές καρέκλες. Σ' αυτές κάθονταν αντικριστά δύο μεσόκοποι κύριοι που πίνανε καφέ. Ήσαν διευθυντικά στελέχη της ΕΤΕ, αλλά ανήκαν στη ΔΑΚΕ. Τους είχαν αφήσει, λοιπόν, εκεί άεργους να περιμένουν τη σύνταξη – ή τον θάνατο. Κάτι σαν το «Περιμένοντας τον Γκοντό»...
Την πεθαμένη αξιοκρατία δεν επιχείρησε να αναστήσει η ΝΔ. Αντιγράφοντας σε όλα τις μεθόδους του ΠΑΣΟΚ, επιδόθηκε μόνο σε έναν αχαλίνωτο ρεβανσισμό και γενικότερο μιμητισμό. Ύστερα ήρθε ξανά το ΠΑΣΟΚ και φτου κι απ' την αρχή...
Την ίδια εποχή, ο τότε αρχηγός της ΠΑΣΚΕ στην ΕΤΕ (τώρα πρόεδρος της ΓΣΕΕ από το 2006) μου παραπονιόταν ότι στον τελευταίο γύρο προαγωγών δεν υπήρχαν αρκετοί δικοί του με προσόντα για να καλύψουν όλες τις θέσεις, με αποτέλεσμα –άκουσον, άκουσον!– να αναγκαστούν να δώσουν μερικές στις άλλες παρατάξεις.
Μία άλλη εικόνα από τον ίδιο χώρο θα ήταν ένα ψηφοδέλτιο της ΠΑΣΚΕ για τις εκλογές διοικητικού συμβουλίου στον Σύλλογο Υπαλλήλων της ΕΤΕ (ΣΥΕΤΕ). Ενώ το Δ.Σ. είχε μόνο 25 μέλη, το ψηφοδέλτιο της ΠΑΣΚΕ εμφανίστηκε κάποτε σαν σεντόνι με 1.500 ονόματα! Όλοι αυτοί ήθελαν να πιάσουν σειρά για τις επόμενες υπηρεσιακές προαγωγές και τοποθετήσεις, διαλαλώντας την κομματική τους αφοσίωση και παραβιάζοντας βάναυσα τη μυστικότητα της ψηφοφορίας. (Εκτός, βέβαια, αν, κατά το πρότυπο του κ. Φώτη Κουβέλη, δεν ψήφιζαν το ψηφοδέλτιό τους).
Η περίπτωση της ΕΤΕ είναι εμβληματική, επειδή πρόκειται για τον αρχαιότερο ίσως γραφειοκρατικό οργανισμό δυτικού (ή «βεμπεριανού») τύπου στη χώρα μας. Πρόκειται επίσης για οργανισμό κερδοσκοπικό, όπου τα προσόντα και η συνακόλουθη αποδοτικότητα των υπαλλήλων δεν μπορούν καταρχήν να αγνοούνται, ούτε να παρακάμπτονται χωρίς ζημιά για την κερδοφορία. Έτσι, λοιπόν, στην ΕΤΕ προκαλούν μεγαλύτερη εντύπωση ή και κατάπληξη όσα ίσχυσαν γενικότερα στον δημόσιο τομέα μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
Για τον θάνατο της αξιοκρατίας στο εσωτερικό της ΕΤΕ ίσχυσε κατεξοχήν η λαϊκή ρήση «σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι»! Υποδιευθυντής Προσωπικού ανέλαβε επί ΠΑΣΟΚ (1982-89 και ξανά από το 1993) κάποιος που είχε προσληφθεί αρχικά από την Τράπεζα ως «εργάτης» – όχι ως υπάλληλος. Αυτός πλέον είχε στα χέρια του τις τύχες των ανωτέρων του σε προσόντα και επαγγελματική εμπειρία, συνεργαζόμενος μόνο με τους επικεφαλής της ΠΑΣΚΕ στον ΣΥΕΤΕ και την ΟΤΟΕ (που σχεδόν νομοτελειακά προάγονταν αργότερα σε προέδρους της ΓΣΕΕ).
Την πεθαμένη αξιοκρατία δεν επιχείρησε να αναστήσει η ΝΔ. Αντιγράφοντας σε όλα τις μεθόδους του ΠΑΣΟΚ, επιδόθηκε μόνο σε έναν αχαλίνωτο ρεβανσισμό και γενικότερο μιμητισμό. Ύστερα ήρθε ξανά το ΠΑΣΟΚ και φτου κι απ' την αρχή... Μόνο με την ίδρυση του ΑΣΕΠ το 1994 μπήκαν οι βάσεις για αξιοκρατικές προσλήψεις στο μέλλον.
Αλλά τι ίσχυε πριν από το 1981; Αυτό ενδιαφέρει περισσότερο. Το ΠΑΣΟΚ και οι μιμητές του μέχρι σήμερα ισχυρίζονται ότι τάχα «έτσι ήταν πάντα». Πρόκειται για χοντρό ψέμα, αλλά βολικό μύθο και προπαντός για άλλοθι. Για άκρα συντομία, αρκούν ελάχιστα στοιχεία, πάλι από την εμβληματική περίπτωση της ΕΤΕ.
Μέχρι το 1983, αξιόπιστοι διαγωνισμοί διασφάλιζαν την αξιοκρατία στις προσλήψεις μόνιμων υπαλλήλων. Οι πελατειακές σχέσεις και γενικότερα η ευνοιοκρατία είχαν ελεύθερο πεδίο μόνο στο έκτακτο και στο βοηθητικό προσωπικό. Το 1983, λοιπόν, έγινε ο τελευταίος διαγωνισμός της ΕΤΕ για μία δεκαετία. Ο επόμενος έγινε μόλις το 1994. Το ενδιάμεσο διάστημα 1983-89 οι μόνιμοι υπάλληλοι αυξήθηκαν κατά 40% περίπου, χωρίς διαγωνισμό. Όπερ έδει δείξαι.
_________
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. Ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι Iστορικός, τέως καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του ευπώλητου βιβλίου «Ο Εθνικός Διχασμός» (εκδ. Πατάκης)