Πριν από μερικές μέρες εταιρεία λογισμικού μου δώρισε ένα νέο στατιστικό πακέτο, από εκείνα που πολύ θα ήθελα να είχα όταν ήμουν νεαρός φοιτητής και πάσχιζα να γράφω εκ του μηδενός δικά μου προγράμματα (μια και δεν υπήρχαν «έτοιμα»). Όταν βρέθηκα την επομένη «εγκλωβισμένος» δεκατέσσερις ώρες σ’ ένα αεροπλάνο (Λος Άντζελες-Σίδνεϋ), σκέφτηκα να «παίξω» με το δώρο μου. Καθώς δεν είχα στον υπολογιστή μου πρόχειρα πληθώρα στοιχείων, αναγκάστηκα να χρησιμοποιήσω ό,τι βρήκα για να δω πόσο φιλικό προς τον χρήστη ήταν το
λογισμικό που μου χάρισαν. Τότε θυμήθηκα το σπουδαίο ρητό του Βιτγκενστάιν: οι περιορισμοί απελευθερώνουν!
Πράγματι, τα μόνα στοιχεία που βρήκα καταχωνιασμένα στον υπολογιστή μου μού επέβαλαν να παρατηρήσω έναν ενδιαφέροντα συσχετισμό, που διαφορετικά θα μου διέφευγε. Καθώς οι μόνες χρονοσειρές που είχα αφορούσαν (α) τα spreads των ομολόγων των διάφορων κρατών-μελών της ευρωζώνης και (β) τον αριθμό επισκεπτών στην προσωπική μου ιστοσελίδα, αναγκάστηκα να «τρέξω» απλές στατιστικές ελέγχου του βαθμού που το (α) συσχετίζεται με το (β). Και τι νομίζετε ότι βρήκα; Ότι το 98% των διακυμάνσεων στον αριθμό επισκέψεων στην ιστοσελίδα μου «εξηγείται» από τις διακυμάνσεις των spreads της Ισπανίας!
Προσέξτε τα εισαγωγικά στο ρήμα «εξηγείται». Οφείλονται στο ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν ερμηνεύουμε τα αποτελέσματα της οποιασδήποτε στατιστικής μεθόδου. Έστω, για παράδειγμα, ότι η μεταβλητή Χ αλλάζει πριν από την Υ και οι αλλαγές της Υ είναι ανάλογες των μεταβολών της Χ. Είναι πολύ εύκολο να συμπεράνουμε ότι η μεταβλητή Χ εξηγεί τις μεταβολές της Υ. Κάτι τέτοιο ισχύει στην περίπτωση που Χ είναι το πόσο πατά ο οδηγός το γκάζι του αυτοκινήτου και το Υ η ταχύτητα του τελευταίου. Όμως, αν κάνουμε το λάθος να θεωρήσουμε κάτι τέτοιο Γενικό Κανόνα, μπορεί να την πατήσουμε άσχημα. Π.χ. να πιστέψουμε
ότι η αύξηση στη ζήτηση των παιχνιδιών προκαλεί... τα Χριστούγεννα.
Στη δική μου, όμως, περίπτωση τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Είναι αδύνατον να φανταστώ ότι το αυξημένο ενδιαφέρον στα κείμενά μου προκαλεί αυξήσεις των ισπανικών spreads (αν και, κρίνοντας από κάποια σχόλια στα άρθρα μου, κάποιοι δεν θα δίσταζαν να σκεφτούν ακόμα και κάτι τέτοιο). Προφανώς, η «κατεύθυνση» της σχέσης αίτιου-αιτιατού ξεκινά από τα ισπανικά spreads και οδηγεί στην επισκεψιμότητα της ιστοσελίδας μου. Δεν θέλει πολλή σκέψη: το ενδιαφέρον του πολύ κόσμου για τα λεγόμενα ημών των οικονομολόγων αντανακλά πόσο βαθιά είναι η Κρίση. Σε νορμάλ εποχές ο κόσμος έβλεπε οικονομολόγο στο γυαλί κι έκανε (πολύ σωστά) κατευθείαν ζάπινγκ σε άλλη εκπομπή.
Το 1991 είχα την τύχη να γνωριστώ και να συνομιλήσω με τον Πολ Σουίζι, τον «πατριάρχη», κατά έναν τρόπο, των Αμερικανών ριζοσπαστών οικονομολόγων, ιδίως της Νέας Υόρκης. Μου αφηγήθηκε την εξής ιστορία: κάθε χρόνο προσέφερε ένα μάθημα Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο. Επειδή δεν υπήρχε διαθέσιμη αίθουσα σεμιναρίου, του είχαν δώσει ένα τεράστιο αμφιθέατρο χωρητικότητας χιλίων ατόμων, για μια τάξη είκοσι φοιτητών. Μαζεύονταν όλοι σε μια γωνιά κι έκαναν μάθημα στην κατά τα άλλα άδεια, αχανή αίθουσα. Μια χρονιά, μου είπε ο Σουίζι, ανέβαινε τις σκάλες για να παραδώσει το πρώτο μάθημα του εξαμήνου. Οι σκάλες ήταν φίσκα από φοιτητές που συνωστίζονταν για να μπουν στο αμφιθέατρο. Στην αίθουσα ήταν στοιβαγμένοι σαν τις σαρδέλες. «Αναρωτήθηκα», συνέχισε ο Σουίζι να μου λέει, «ποιος σταρ θα ερχόταν, σε ποιον είχαν δώσει το αμφιθέατρο, ξεχνώντας να με ειδοποιήσουν. Ρωτώ μια φοιτήτρια τι περιμένουν κι έμεινα εμβρόντητος όταν μου απάντησε “τον καθηγητή Σουίζι”». Τι είχε γίνει; Απλό. Είχε αρχίσει η βίαιη στρατολόγηση φοιτητών για να σταλούν στα πεδία του πολέμου του Βιετνάμ. Η Αμερική έμπαινε σε μια βαθιά πολιτική και οικονομική Κρίση που, τελικά, άλλαξε τα πάντα. Μέσα στη σκοτοδίνη, στην ανασφάλεια που δημιουργεί μια Κρίση, το ενδιαφέρον για την Πολιτική Οικονομία ξάφνου εκτινάσσεται στον αέρα. Κι όταν αργότερα τα πράγματα ηρεμούν και η κοινωνία γαληνεύει, επιστρέφουμε στα άδεια αμφιθέατρα.
Όταν, λοιπόν, ξέσπασε το 2008 το Μεγάλο Κραχ των ημερών μας, το οποίο το 2009/10 κατέφθασε στα μέρη μας με συντριπτικά αποτελέσματα, ήμουν προετοιμασμένος (λόγω Σουίζι) για το αυξημένο ενδιαφέρον που θα περιέβαλλε τη δουλειά μας. Όμως, αυτό το νέο στοιχείο που ανακάλυψα στο αεροπλάνο δεν το περίμενα. Με ξάφνιασε. Σκεφτείτε το: πόσοι από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας μου παρακολουθούν τα spreads της Ισπανίας; Σχεδόν κανείς. Κι όμως, οι επισκέψεις τους είναι σχεδόν απόλυτα εναρμονισμένες με τα σκαμπανεβάσματα αυτών των
συγκεκριμένων spreads. Πώς γίνεται αυτό; Όσο το σκέφτομαι, το μυστήριο εξαφανίζεται. Η Ισπανία βρίσκεται στο επίκεντρο του δράματος του ευρώ. Την Ελλάδα μπορεί να τη σώσουν, αν θέλουν, ή και να την αγνοήσουν.
Την Ισπανία ούτε να τη σώσουν ούτε να την αγνοήσουν μπορούν, με τα ισχύοντα εργαλεία της Ε.Ε. Η κατάρρευσή της θα σφραγίσει το τέλος του ευρώ, το οποίο (με τη σειρά του) μας απειλεί με μια μεταμοντέρνα δεκαετία του ’30. Μπορεί το πλατύ κοινό να μην παρακολουθεί αυτά καθαυτά τα spreads της Ισπανίας. Όμως ο κόσμος αφουγκράζεται, πασχίζει να καταλάβει τι συμβαίνει, οι αντένες του είναι προτεταμένες και «πιάνουν» μηνύματα αρνητικά, τα οποία, πολύ πιθανόν, συσχετίζονται στατιστικά με τα ισπανικά spreads. Και τότε έχουν μεγαλύτερο
κίνητρο να μπουν στην ιστοσελίδα ενός περίεργου οικονομολόγου και να δουν τι λέει για τα τεκταινόμενα.
Οπότε, κλείνω με μια διπλή ευχή: η επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα μου να τείνει προς το μηδέν και ο στατιστικός συσχετισμός της με τα επιτόκια δανεισμού της Ισπανίας να εξαφανιστεί. Τότε θα ξέρουμε πως η Κρίση τελείωσε...