Θα μας κάνει ο ιός πιο ανθρώπινους; Ίσως. Όπως όλες οι δυσκολίες, έτσι κι αυτή μάς δείχνει ότι έχουμε όρια. Δεν είμαστε άτρωτοι. Τελικά, κανένας δεν είναι νησί, ένας να πέσει, πέφτουν μαζί του κι άλλοι. Δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε και να ελέγξουμε τα πάντα. Να εξασφαλίσουμε μια περίκλειστη ζωή, κουκουλωμένοι στο σύμπαν μας. Οι ζωές μας συνδέονται με τις ζωές των άλλων. Η συμπαράσταση, το νοιάξιμο για τον άλλον, έχουν νόημα.
Τέτοιες απλές συνειδητοποιήσεις κάνουμε όλοι μιλώντας στο σαλόνι-γυμναστήριο-γραφείο-καφετέρια-μπαρ τις ώρες του εγκλεισμού μας με τους δικούς μας. Πιο χωμένοι από ποτέ στον πλέον ιδιωτικό απ' τους ιδιωτικούς χώρους, στο σπίτι, βιώνουμε κάτι μεγάλο που μας υπερβαίνει, κάτι κοινό, «δημόσιο». Αντιμετωπίζεται με αλληλεγγύη.
Όταν είσαι υγιής νομίζεις ότι όλοι είναι υγιείς. Περπατάς έξω και όλα σκάνε από υγεία. Οι δρόμοι «βρομάνε» υγεία. Τα πρόσωπα αστράφτουν υγεία. Δεν σκοτίζεσαι με τις σκοτούρες των άλλων. Δεν κάθεσαι ν' ασχοληθείς με τα «κοινά». Δεν καταπιάνεσαι με προβλήματα που σου φαίνονται ξένα, μακρινά. Όταν τα πράγματα σού πάνε καλά, μόνο με κόπο και άλματα της σκέψης μπορείς να ξεπεράσεις την ιδέα ότι όσοι κακοπέσανε «μάλλον κάτι κάνανε λάθος».
Όλα αυτά μέχρι την κατάρρευση των ψευδαισθήσεων. Μέχρι κάτι να πάει στραβά, επειδή έτσι. Όταν το πέπλο παντοδυναμίας σκίζεται, πέφτουν τα τείχη που χωρίζουν τον σπουδαίο, πολύτιμο εαυτό μας απ' τους άλλους, η κοινή ανθρώπινη μοίρα φανερώνεται ξεκάθαρη και η αλληλεγγύη φαντάζει λογική αντίδραση. Τώρα είναι μια τέτοια στιγμή.
Μήπως να αναλογιστούμε τι σημαίνει «σπίτι» γι' αυτούς που έχασαν το σπίτι τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους; Πώς να είναι, άραγε, ο εγκλεισμός σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης εγκληματικά παραμελημένο, αφημένο στο έλεος του Θεού; Σε μια σκηνή κολλημένη πάνω σε άλλες, όπου δεν μπορείς να μείνεις μισό δευτερόλεπτο μόνος, να πλυθείς, να φας, να προσευχηθείς;
Ξεκαθαρίζουμε τις προτεραιότητές μας και ακούμε, ευτυχώς, από επίσημα στόματα ότι η ζωή έχει αξία no matter what και ότι δεν σταθμίζεται με βάση ωφελιμιστικούς υπολογισμούς. Κάπως λύθηκαν τα μάγια και είπαμε φωναχτά ότι οι ντελιβεράδες και οι καθαριστές είναι τόσο κακοπληρωμένοι και μόνιμα έκθετοι σε κακομεταχείριση όσο και πολύτιμοι. Καταλάβαμε ότι τα οικονομικά βοηθήματα δεν είναι επιδότηση της τεμπελιάς αλλά τρόπος να μην ανατραπούν πλήρως οι ζωές μας σε καταστάσεις κρίσης.
Ξεκίνησαν κουβέντες για τα νοσοκομεία και τη στελέχωσή τους, τους μισθούς όσων δουλεύουν εκεί, τις συνθήκες εργασίας τους. Ξαναείδαμε τις νοσοκόμες και τις φροντίστριες αρρώστων και υπερηλίκων ‒ τόσο κακοπληρωμένες που σε πιάνει ντροπή. Είδαμε τους τραυματιοφορείς, τους διασώστες, τους καθαριστές των νοσοκομείων. Σκληρές και βαριές δουλειές. Πλέον τα αιτήματά τους δεν μας ηχούν αδιάφορα. Γιατροί που χρόνια τώρα ζητούν γάντια, εξοπλισμό, χρήματα για την υγεία τώρα είναι φωνές που ακούγονται και λένε το λογικό. Το ίδιο και οι ερευνητές/ερευνήτριες. Ξαφνικά, τους χρειαζόμαστε και είναι οι «καλοί». Παράγουν πληροφόρηση και εξειδικευμένες γνώσεις που βάζουν σε ένα πλαίσιο αυτό που συμβαίνει, ώστε να καταφέρουμε τελικά να το υπερβούμε. Κάνουν comeback παγκοσμίως οι επιστήμονες που πριν οριακά αντιμετωπίζονταν ως τίποτε αμπελοφιλόσοφοι. Καταλάβαμε ότι η γνώση σώζει.
Παρατηρούμε τώρα ότι το σούπερ-μάρκετ της γειτονιάς στηρίζεται στις ίδιες δύο υπαλλήλους κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα. Δεν είναι λόγω ιού. Καιρό τώρα λιώνουν πάνω στη μηχανή ανάγνωσης barcode οι ίδιοι άνθρωποι, στις ίδιες ατέλειωτες βάρδιες. Έτσι και οι υπάλληλοι γραφείων. Ξαφνικά γίνεται υπερβολικά εμφανές ότι δουλεύουν σε ανήλιαγα, αποπνικτικά και προφανώς ανθυγιεινά γραφειάκια ο ένας πάνω στον άλλον. Τώρα συζητάμε στα σοβαρά την εργασία απ' το σπίτι. Πριν αυτό ήταν αδιανόητο για εργαζόμενους που το ζητούσαν επειδή το χρειάζονταν, για να δουλέψουν πιο παραγωγικά, για να θηλάσουν/προσέξουν το παιδί τους ή επειδή πάσχουν από κάτι μόνιμο.
Παράλληλα, το «Μένουμε Σπίτι» έκανε όλη την Ευρώπη να συνειδητοποιήσει πόσο άθλια και πανάκριβα είναι τα σπίτια όπου ζουν πολλοί κάτοικοί της. Στενά. Ανήλιαγα. Πνιγηρά. Και μακριά απ' το ιστορικό κέντρο. Αυτό μάλλον θα αλλάξει τον τρόπο που συζητάμε για τη στέγαση και τα ενοίκια που ανεβαίνουν ασυγκράτητα σε όλες τις ιστορικές πρωτεύουσες. Θα ξανασυζητήσουμε, για παράδειγμα, τι συμβαίνει στις γειτονιές που «εξευγενίζονται» και αποκτούν μαγαζιά για παγωτό και σανδάλια, υπηρεσίες real estate για «επενδυτές», αλλά δεν έχουν μισό παρκάκι ή κάποιο στοιχειώδες πεζοδρόμιο για τους κατοίκους. Οι πανάκριβες τρώγλες που ο ιδιοκτήτης τις βλέπει «παλάτια» θα ξαναγίνουν επίκαιρο ζήτημα. Και μάλλον θα συζητήσουμε με άλλους όρους για τους δημόσιους χώρους πρασίνου. Νομίζω, θα γυρίσουμε καλύτεροι πολίτες. Θα μας νοιάζουν οι χώροι που χρησιμοποιούμε από κοινού και η συλλογική απόλαυσή τους που τώρα τη στερούμαστε. Θα ζητήσουμε πιο επιτακτικά ασφαλή πάρκα (έχουμε βαρεθεί να τρέχουμε χωρίς ακουστικά μην τυχόν και μας επιτεθεί κανείς) και περιποιημένες πρασινάδες.
Το «Μένουμε Σπίτι» ίσως να ξύπνησε σ' εμάς και μια ελάχιστη ενσυναίσθηση αναφορικά με όσους γυρίζουν ανέστιοι, κυνηγημένοι απ' όλα τα κακά του κόσμου. Γι' αυτούς ίσως βρούμε κάποιο απόθεμα ανθρωπιάς μετά τη δοκιμασία μας. Η συνθήκη μας δεν έχει τίποτα παρόμοιο με τη δική τους, αλλά και πάλι μας ταράζει. Μήπως να αναλογιστούμε τι σημαίνει «σπίτι» γι' αυτούς που έχασαν το σπίτι τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους; Πώς να είναι, άραγε, ο εγκλεισμός σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης εγκληματικά παραμελημένο, αφημένο στο έλεος του Θεού; Σε μια σκηνή κολλημένη πάνω σε άλλες, όπου δεν μπορείς να μείνεις μισό δευτερόλεπτο μόνος, να πλυθείς, να φας, να προσευχηθείς;