Η μανία των ημερών με τον πατριωτισμό μού έφερε στον νου την κουβέντα για το brain drain. Και τα δύο δείχνουν την περίεργη σχέση μας με τον τόπο μας. Αν αφήσουμε λίγο στην άκρη τη μίζερη κουβέντα για το πώς θα γυρίσουν όσοι πρόσφατα φύγαν έξω, μπορούμε να πιάσουμε μια άλλη, για το πώς οι έξω Έλληνες μπορούν να βοηθήσουν τους μέσα Έλληνες να δημιουργήσουν έναν υγιή πατριωτισμό.
Αρχικά, μπορούμε με λίγα ευρώ να ταξιδέψουμε στους φίλους και συγγενείς που πρόσφατα έφυγαν και να δούμε από κοντά, όχι τουριστικά, τη χώρα όπου ζουν. Θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πράγματα στην πράξη. Να δούμε την καθημερινή ζωή ανθρώπων σε μια οικονομία που λειτουργεί, με κοινωνικό κράτος που δουλεύει και υποδομές που τις απολαμβάνουν όλοι. Μπορούμε να δούμε πώς είναι να πηγαίνει καλά ο τόπος σου και η πρόοδός του να σε περιλαμβάνει. Μπορούμε να αφεθούμε στην κατανόηση της κατάστασης, των ιδιαίτερων προβλημάτων και της αγωνίας άλλων λαών, σε άλλα μέρη, βλέποντας άλλες ζωές από κοντά.
Δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ο πατριωτισμός να αφήνεται σ' αυτούς που τον γελοιοποιούν, στους εθνικιστές και στην ακροδεξιά, να εξαντλείται σε μια συζήτηση για το πώς θα λέμε τους γείτονες μας και να περιορίζεται από τα στενά μυαλά των ανιστόρητων, των αταξίδευτων και των περίεργων με περικεφαλαία.
Έτσι, θα καταλάβουμε τα δίκια των άλλων, αλλά θα βιώσουμε και την πολυτέλεια του να ζεις κάπου χωρίς πολέμους, όπου περιφέρεσαι ελεύθερα και δουλεύεις οπουδήποτε, χωρίς μεγάλα γραφειοκρατικά εμπόδια. Μπορούμε να μάθουμε Ιστορία που δεν ξέρουμε τριγυρνώντας σε μουσεία, να πάρουμε μια σύγχρονη οπτική, όχι αυτή του κρατικού, σχολικού βιβλίου.
Όλα αυτά είναι πολύ χρήσιμα για να γίνουμε εξωστρεφείς πατριώτες, όχι κολλημένοι εθνικιστές με ψευδαισθήσεις ότι μόνο εμείς έχουμε προβλήματα, μόνο εμείς έχουμε αγωνίες, Ιστορία, γλώσσα και ότι είμαστε μόνο εμείς και κανένας άλλος. Ταυτόχρονα, βλέποντας ρεαλιστικά τη ζωή σε άλλα μέρη, γλιτώνουμε και το άλλο άκρο. Αυτή την τελείως αβάσιμη γκρίνια: «δεν είμαστε για τίποτα», «διαλυμένη χώρα», «εξαθλίωση», «κατάντια», «είμαστε πίσω», «δεν αλλάζει η Ελλάδα» κ.λπ.
Παρατηρώντας την πορεία όσων φύγανε, μπορούμε να φανταστούμε για τη χώρα μας έναν άλλον πατριωτισμό. Μερικές φορές, σε μια αξιοθαύμαστη έκφρασή του, ο πατριωτισμός έρχεται ως αποτέλεσμα: δρα κανείς ακολουθώντας το δικό του σχέδιο, αλλά τιμά την πατρίδα του, επειδή δρα σωστά.
Χωρίς την εσωστρεφή, στενόχωρη ή μελαγχολική διάθεση προηγούμενων γενεών Ελλήνων μεταναστών που έφυγαν υπό δυσκολότερες συνθήκες, με λιγότερες συνδέσεις, χωρίς πτυχίο, χωρίς αγγλικά και, υπερβολικά συχνά, χωρίς να το θέλουν, πολλοί από τους τωρινούς Έλληνες στο εξωτερικό γίνονται, ευκολότερα και συχνότερα, πηγές κατανόησης για τη χώρα μας.
Προκαλούν τον θαυμασμό με τη δουλειά τους και διαλύουν ρατσιστικές συνδέσεις που, φυσικά, υπάρχουν παντού. Ως φοιτητές διαπρέπουν με τις γνώσεις που πήραν απ' το δημόσιο ελληνικό πανεπιστήμιο. Ως ερευνητές, καλλιτέχνες ή εργάτες, υπερέχουν και καταλαμβάνουν θέσεις ευθύνης. Σπάνε κάθε μέρα, διαρκώς, το στερεότυπο του καθυστερημένου στις συναντήσεις, ανοργάνωτου κακομοίρη που προσέρχεται απροετοίμαστος. Διαφημίζουν την Ελλάδα επειδή είναι καλοί.
Όποιος τους συναναστρέφεται δεν παίρνει για την Ελλάδα μια εικόνα ΕΟΤ. Κατανοεί τα προβλήματα. Άλλωστε, αν όλα ήταν ρόδινα, δεν θα είχαν φύγει.
Όμως, μαζί μ' αυτό μαθαίνει πώς συζητάμε και τι μας απασχολεί αληθινά, πώς βγαίνουμε, πώς τρώμε, σε τι πιστεύουμε, τι αστεία κάνουμε, πώς ζούμε και γιατί η ζωή στη Μεσόγειο είναι ωραία. Δημιουργούν γνήσια κατανόηση και ειλικρινή σεβασμό. Ακυρώνουν ρατσιστικά κολλήματα.
Στη συρρίκνωση μιας ολόκληρης προσωπικότητας στο επίπεδο της εθνικότητας, στο αστειάκι που τους συγκρίνει με τον Τσίπρα και τον Βαρουφάκη, στην αθώα δήθεν παρατήρηση για τη βρόμικη Αθήνα απαντούν χωρίς κόμπλεξ, με την προσωπικότητά τους και τη δουλειά τους. Καταρτισμένοι όσο δεν πάει, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για υποτίμηση. Δημιουργούν υγιείς σχέσεις με ανθρώπους απ' όλον τον κόσμο κι έτσι γίνονται γι' αυτούς ένα όμορφο, δικό τους κομμάτι της Ελλάδας.
Τι μπορεί να μας δώσει η νέα γενιά Ελλήνων εξωτερικού; Μπορούν να μειώσουν αποστάσεις με τον έξω κόσμο και με τους εαυτούς μας, να διώξουν και τον δικό μας ρατσισμό, στην πράξη. Κάνοντας ταξίδια για να τους δούμε, γνωρίζοντας τις παρέες τους, τις σχέσεις τους, τους συναδέλφους τους, γινόμαστε ανοιχτοί σε όλους τους λαούς, καταλαβαίνουμε ότι ο εθνικισμός είναι μια απάτη, κάτι φτιαχτό και αφύσικο.
Μπορούν να μας δώσουν τα υλικά για έναν υγιή πατριωτισμό: μια εικόνα για την Ελλάδα ισορροπημένη, όχι το μάτι του διπολικού, όπου είμαστε και σπουδαίοι και αιώνια «ηττημένοι» ή «προδομένοι» δήθεν. Μας βοηθούν να δούμε τη χώρα μας αλλιώς. Δεν έχουμε μόνο εμείς Ιστορία, πάθη, διεκδικήσεις, οράματα. Δεν είμαστε μοναδικοί, αλλά δεν είμαστε ούτε άχρηστοι, αποτυχημένοι, κλέφτες, ανίκανοι και ασυνεπείς, έχουμε πολλά να προσφέρουμε.
Δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ο πατριωτισμός να αφήνεται σ' αυτούς που τον γελοιοποιούν, στους εθνικιστές και στην ακροδεξιά, να εξαντλείται σε μια συζήτηση για το πώς θα λέμε τους γείτονες μας και να περιορίζεται από τα στενά μυαλά των ανιστόρητων, των αταξίδευτων και των περίεργων με περικεφαλαία.
Υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να μας μάθουν πώς ν' αγαπάμε την Ελλάδα, αφήνοντας ταυτόχρονα χώρο για όλα τα πιθανά ξένα μέρη και για όλα τα στυλ ζωής. Αντί να τους καλούμε συνέχεια πίσω, ας πάμε πρώτα εμείς σ' αυτούς μια εκδρομή – θα γυρίσουμε αλλιώς.