97' με τον Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ

«Φαντάσου ένα τραπέζι με ένα τεράστιο τάλι, αυτό το πολύχρωμο ινδικό φαγητό στο οποίο ο καθένας συνεισφέρει τη δική του γεύση. Κάπως έτσι φανταζόμαστε τον διάλογο για το Reactivate Athens. Ένα τάλι στο οποίο ο καθένας, από αρχιτέκτονες μέχρι ερευνητές, κυβερνητικούς φορείς και πολίτες, καλείται να προσθέσει το δικό του μερίδιο, έχοντας ως πρώτη ύλη τις δημιουργικές ιδέες. Αυτό είναι ακριβώς που χρειαζόμαστε σήμερα για την Αθήνα» μου λέει ενθουσιασμένος ο αρχιτέκτονας Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ σχεδιάζοντας το δικό του τάλι στον τεράστιο μαυροπίνακα που έχει αναρτηθεί στα γραφεία του Reactivate Athens (Επανενεργοποιήστε την Αθήνα – 101 ιδέες), δηλαδή του νέου σχεδίου έρευνας και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού που εκπονείται σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση. Δεν τον νοιάζει να δώσει άλλη μια συνέντευξη, αλλά να πείσει τον εκάστοτε συνομιλητή του ότι συνιστά κομμάτι της πόλης όπου ζει, αναπνέει, και ονειρεύεται την πόλη όπως συνέβαινε κάποτε με όσους στοχάζονταν την Αθήνα ως την απόλυτη φαντασίωση.

#quote#

«Η Αθήνα είναι ο γενέθλιος τόπος της δημοκρατίας και της δυτικής κουλτούρας και ανέκαθεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στις φαντασιώσεις του κάθε πολίτη σε κάθε γωνιά του κόσμου» επιμένει ο Μπρίλεμπουργκ. «Στην περίπτωση του Καράκας, απ' όπου κατάγομαι, η Αθήνα διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο ως σύμβολο δημοκρατίας κατά την περίοδο των μεγάλων κατακτήσεων – ας μην ξεχνάμε ότι η πόλη μου ήταν κάποτε κοιλάδα, όπως η Αθήνα. Επίσης, έχει υποστεί μοιραίες καταστροφές, ενώ πρόσφατες ήταν οι εξεγέρσεις –μόλις λίγα χρόνια πριν– λόγω της οικονομικής κρίσης, όπως και στην Αθήνα. Ανάμεσα σε τέτοιου είδους περιπέτειες άνθισε, λοιπόν, η αρχιτεκτονική μου καριέρα, όταν αναλογίστηκα τον σπουδαίο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει ο αρχιτέκτονας εν μέσω τέτοιων συγκρούσεων και μεταβολών στο αστικό τοπίο. Είναι, άλλωστε, κι αυτός μέρος των όσων πραγματοποιούνται στην πόλη και στον γενικότερο κοινωνικοπολιτικό καμβά. Οι πόλεις δεν υπήρξαν ποτέ τίποτε άλλο από πεδίο ευρύτερων και διαρκών αλλαγών και η Αθήνα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ακόμα, όμως, κι αν ανατρέξουμε στο παρελθόν της και φτάσουμε έως τον Πλάτωνα, θα δούμε ότι η πόλη ήταν ταξικά διαρθρωμένη, με τους τότε μετανάστες (επήλυδες) αλλά και με γενικότερη πληθυσμιακή ποικιλία. Υπήρξε, δηλαδή, τότε, όπως και τώρα, μια πόλη που είχε ανάγκη την πολύχρωμη συνύπαρξη όλων των τάσεων και τάξεων με καθολική απεύθυνση. Σε αυτό το σημείο είναι, λοιπόν, που παρεμβαίνει ο αρχιτέκτονας ως ο ιδανικός μεσάζων – ο «συνεκτικός κρίκος» που θα ενώσει τον ρεαλισμό του μηχανικού με τα ιδανικά της κουλτούρας και θα τα μεταφέρει στην καρδιά της πόλης. Το παράδειγμα της Αθήνας είναι ενδεικτικό για το πώς μια πόλη μπορεί να ξαναγίνει το φαντασιακό πρόταγμα, όπως συνέβη στην αρχαιότητα και τον 19ο αιώνα. Η Αθήνα μπορεί να καταστεί η παραδειγματική πόλη του 21ου αιώνα και να διαδραματίσει και πάλι έναν ηγεμονικό ρόλο, πέρα από ουτοπικές φαντασιώσεις, αλλά με την πλέον σύγχρονη εικόνα της και έκφανση» εξομολογείται, πεπεισμένος ότι αν αξιοποιήσει τις κρυμμένες δυνάμεις, η Αθήνα μπορεί να γίνει η γεμάτη «ποικιλία και διαφοροποίηση» πόλη του σήμερα.

Και η αλήθεια είναι ότι ο Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ το έχει δει ήδη να συμβαίνει με άλλες «χαλασμένες πόλεις» στις οποίες έχει παρέμβει δυναμικά με την επιστημονική του ομάδα, την Urban-Think Tank, αποσπώντας τον Χρυσό Λέοντα στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2012 για τις λύσεις που πρότειναν στο Καράκας, ενώ καινοτόμες λύσεις έχουν εφαρμόσει στο Σάο Πάολο και σε άλλες πόλεις. Στην περίπτωση της Αθήνας, έχουν ήδη σχηματίσει έναν χάρτη με τις προβληματικές περιοχές, από την πλατεία Βάθη έως την Ομόνοια και τα πέριξ της Πανεπιστημίου, ανοίγοντας ταυτόχρονο διάλογο με όλους τους φορείς. Δείχνοντάς μου τον χάρτη, μου εξηγεί ότι «ο σχεδιασμός μοιάζει με ένα υβρίδιο ανοιχτό, με ενέργεια και δυναμική – θα τολμούσαμε να τον πούμε έκκεντρο. Εδώ εντάσσονται όχι μία αλλά πέντε πόλεις ταυτόχρονα, στοχεύοντας σε ένα συνεκτικό σύνολο, και αυτές πρέπει να τονωθούν ώστε να αποκτήσει η πόλη πνοή. Δεν θέλουμε να επιστρέψει η Αθήνα στην πρότερη κατάσταση, με ένα εξωραϊσμένο κέντρο, αλλά να δει τις ετερόκλητες δυναμικές της και να τις τονώσει, να τις "ξανασκεφτεί", όπως είναι το τωρινό μας σύνθημα».

Το μεγάλο ερώτημα, ωστόσο, παραμένει κατά πόσο η σημερινή κατάσταση στο κέντρο είναι όχι μόνο λειτουργική αλλά και ελπιδοφόρα. Υπάρχει ελπίδα ή η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη; «Μπορεί η κατάσταση να φαντάζει "επείγουσα", αλλά μπορεί να ανατραπεί, αν δεις το πρόβλημα. Η αρχιτεκτονική της Αθήνας είναι πρόκληση για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, ακριβώς γιατί μπορείς να παρέμβεις σε αυτήν – γιατί τι παρέμβαση μπορεί να κάνει ένας αρχιτέκτονας στο Μανχάταν; Γι' αυτό πρέπει ο καθένας που ζει, κατοικεί και έχει ιδιοκτησία στο κέντρο να έρθει να καταθέσει τις απόψεις του στο σχέδιο που εκπονούμε». Και ποια είναι η στρατηγική αυτή που θα ανατρέψει την κατάσταση εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό; «Οι ίδιοι οι άνθρωποι. Όλα ξεκινάνε από τον καθημερινό κόσμο, όχι από ένα ουτοπικό κέντρο που φανταζόμαστε να κατοικείται από ιδανικούς πολίτες. Δες έξω τους πωλητές που έχουν απλώσει τη φτηνή πραμάτεια τους στη μέση της Αθηνάς» μου λέει, δείχνοντας έξω από την τζαμαρία στην Αθηνάς. «Αυτοί είναι που δημιουργούν ένα modus vivendi που δίνει πνοή στην πόλη. Αυτό το δούναι και λαβείν ανάμεσα σε αυτόν που πουλάει την πραμάτεια του και αυτόν που την αγοράζει είναι που κάνει την πόλη να φαντάζει σχεδόν φυσιολογική, κι αυτό επειδή διαπνέεται από κάποιους κανόνες. Αυτό, όμως, δεν είναι απόλυτα λειτουργικό, παρά μόνο αποσπασματικά, καθώς κατά βάση πρόκειται για μια γεωγραφία κατακερματισμένη. Εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα. Κατ' ουσίαν, πρόκειται για μια "παγωμένη" πολιτική και μια "ρημαγμένη" πόλη εξαιτίας μιας γενικότερης αδιαφορίας που την έφτασε σε αυτό το σημείο. Αυτή την πόλη καλούνται τώρα να επανοριοθετήσουν οι πολίτες. Πώς ακριβώς; Αναδιαμορφώνοντας τις παραγωγικές σχέσεις στο κέντρο της Αθήνας. Ας μην ξεχνάμε ότι η αγορά και οι πολιτικές της είναι που καθορίζουν τις παραγωγικές της δυνάμεις και όχι το αντίθετο. Αυτή είναι που ορίζει την εικόνα της έλλειψης και του πλούτου. Αντίστοιχα, λοιπόν, μετατοπίζοντας το παράδειγμα στο κέντρο της πόλης, καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να τονωθεί η αγορά, γιατί αυτή θα ξαναδημιουργήσει τους χώρους επικοινωνίας, κοινωνικής δράσης και επαφής, με τον ίδιο τρόπο που η αρχαία αγορά καθόριζε το μορφολογικό πλαίσιο της αρχαίας Αθήνας. Η αγορά πρέπει, επομένως, να γίνει ο τόπος παραγωγής και όχι ένα απλό σημείο απ' όπου θα περνάμε για να απολαύσουμε τον καπουτσίνο μας. Γι' αυτό και στο επίκεντρο της έρευνάς μας βρίσκονται οι πλατείες και οι δημόσιοι χώροι εν γένει, οι οποίοι πρέπει και να αναμορφωθούν.  Το πρόβλημα είναι δηλαδή κατ' αρχάς μεθοδολογικό κι εδώ επικεντρώνεται η δική μας έρευνα, στο να βρει την "εργαλειοθήκη" από την οποία μπορούν να αντληθούν οι νέες ιδέες».

Γι' αυτό και το εργαστήριο του Reactivate Athens στην Αθηνάς και Λυκούργου είναι ανοιχτό όλες τις ώρες ως το κέντρο συναντήσεων, εκδηλώσεων και συζητήσεων, αλλά και ως ο τόπος όπου μπορεί κανείς να συναντήσει τον ίδιο τον Αλφρέντο Μπρίλεμπουργκ και τους συνεργάτες του. «Η πόλη σού μιλάει από μόνη της, αρκεί να θες να ακούσεις την ιστορία της» συμφωνούν όλοι από κοινού. «Είναι ένα πολυεπίπεδο παράδειγμα, όπου το κάθε κομμάτι διαδραματίζει τον δικό του ρόλο: στο κέντρο μπορεί να δεσπόζει η Ακρόπολη ως το πανέμορφο, επιβλητικό και πανταχού παρόν μνημείο, αλλά γύρω του υπάρχουν τόσοι δρόμοι που σχεδόν μαρτυρούν το αντίθετο. Η Πειραιώς είναι μια άλλη αφήγηση, κάθετη, ίσως και αντιθετική προς την "ωραιοποίηση" του Ιερού Βράχου. Αυτό το περίπλοκο κοινωνικό, ενίοτε και αντιφατικό, παιχνίδι που στήνεται σαν ιστός γύρω από μια πόλη είναι που μας ενδιαφέρει και αυτό το συνδυαστικό στοιχείο είναι που καλούμαστε να αναδείξουμε ως αιτούμενο. Η ομορφιά επιβάλλεται στην καθημερινότητα του πολίτη, αλλά οι βαθιές του ανάγκες είναι άλλες, κι αυτές θέλουμε να συζητήσουμε, να δούμε και να εξετάσουμε. Το παν είναι να μην είμαστε μόνοι στην προσπάθεια αυτή. Και να πιστέψουμε ότι η Αθήνα είναι οι ίδιοι οι πολίτες της».