Σε 191 υποθέσεις που έχουν φτάσει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο η Ελλάδα είναι κατηγορούμενη για τις συνθήκες που επικρατούν στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας.
Ο υπουργός Δικαιοσύνης Ν. Παρασκευόπουλος είπε πρόσφατα ότι η Ελλάδα έχει πληρώσει 2 εκατ. ευρώ για καταδίκες της από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με βάση το άρθρο 3 για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.
Στην Ελλάδα λειτουργούν 34 σωφρονιστικά ιδρύματα, στα οποία απασχολούνται 1.800 φύλακες.
Σε αυτά περιλαμβάνονται και 4 αγροτικές φυλακές, της Κασσαβέτειας, της Κασσάνδρας, της Τίρυνθας και της Αγιάς.
Το σύνολο των κρατουμένων σε όλες τις φυλακές της Ελλάδας υπολογίζεται σε 12.000 περίπου.
Σύμφωνα με τον νόμο του Αθανασίου, οι φυλακές χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη, τύπου Α', κρατούνται υπόδικοι και κατάδικοι με ποινές φυλάκισης έως πέντε χρόνια. Στην τύπου Β' κρατούνται κρατούμενοι με «μεσαίας» ποινικής αξιολόγησης παραβατική συμπεριφορά, κακουργήματα που επισύρουν κάθειρξη, όχι όμως και ισόβια. Στις φυλακές τύπου Γ' κρατούνται κρατούμενοι υψηλής επικινδυνότητας, οι οποίοι δεν λαμβάνουν άδειες.
Ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης καταργεί τις φυλακές τύπου Γ'. Θα δημιουργηθούν τμήματα υψίστης ασφαλείας σε συγκεκριμένα καταστήματα κράτησης.
Το πρόγραμμα με τα ειδικά βραχιολάκια θα ξεκινήσει αρχικά για 200 άτομα.
Το νέο νομοσχέδιο έχει ευνοϊκές διατάξεις για τους κρατουμένους με αναπηρία άνω του 67%, ακόμα και 50% σε ειδικές περιπτώσεις. Επίσης, θα έχουν τη δυνατότητα να αποφυλακιστούν όσοι εκτίουν ποινή κάθειρξης έως 10 έτη και έχουν εκτίσει τα δύο πέμπτα της ποινής τους. Οι κρατούμενοι με ποινές πάνω από 10 έτη θα μπορούν να αποφυλακιστούν όταν εκτίσουν το ένα τρίτο της ποινής τους. Το νομοσχέδιο προβλέπει επίσης ευνοϊκές ρυθμίσεις για τους ανήλικους, τους υπερήλικες και τους τοξικοεξαρτημένους.
Την ίδια στιγμή, οι επίσημες θέσεις στα ιδρύματα φτάνουν τις 9.886.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε διαπιστώσει το 2011 ότι στις ευρωπαϊκές φυλακές κρατούνται 99,5 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις. Σε 100.000 κατοίκους αντιστοιχούν 149 έως 154 κρατούμενοι.
Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις ελληνικές φυλακές φαίνεται να είναι διαχρονικό. Το 1999 η χωρητικότητα των φυλακών έφτανε τα 4.502 άτομα, ενώ οι κρατούμενοι τους 7.280. Αντίστοιχα, το 2000 σε επίπεδο χωρητικότητας 4.700 αντιστοιχούσαν 7.625 κρατούμενοι, το 2001 σε 4.825, 8.295 κρατούμενοι και το 2002 σε 5.284, 8.507 κρατούμενοι.
Ειδικοί εγκληματολόγοι συνδέουν το πρόβλημα του υπερπληθυσμού με τις αυτοκτονίες κρατουμένων. Τη δεκαετία 1981-1990 πέθαναν 191 κρατούμενοι στις φυλακές, ενώ την επόμενη 306.
Ο δείκτης αυτοκτονιών στα ελληνικά καταστήματα κράτησης είναι 110 ανά 100.000 έγκλειστους, τη στιγμή που ο αντίστοιχος στον γενικό πληθυσμό είναι 3,68%. Εντός των φυλακών σημειώνονται 27 φορές περισσότερες αυτοκτονίες συγκριτικά με το τι συμβαίνει στην υπόλοιπη κοινωνία.
Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτοκτονιών, το 64,6%, υλοποιείται στο συγκρότημα του Κορυδαλλού (Δικαστική Φυλακή, Ψυχιατρείο, Νοσοκομείο), το πλέον προβληματικό σωφρονιστικό ίδρυμα της χώρας.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης υπολογίζει ότι περίπου 1.500 άτομα θα κάνουν χρήση των διατάξεων του καινούργιου νόμου και θα αποφυλακιστούν.
Η χωρητικότητα του Κορυδαλλού είναι 1.070 άτομα, όμως φιλοξενεί υπερδιπλάσιους κρατούμενους. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι που εργάζονται εκεί είναι 475.
Στο νοσοκομείο των φυλακών προβλέπονται 60 θέσεις, όμως διαβιούν σε τραγικές συνθήκες πάνω από 170 άτομα. Ανάλογες συνθήκες επικρατούν και στο ψυχιατρείο, με 160 προβλεπόμενες θέσεις και 267 νοσηλευόμενους.
Οι γυναίκες κρατούμενες υπολογίζονται σε 588 και οι ανήλικοι σε 380.
Οι ισοβίτες κρατούμενοι είναι 979. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους αριθμούς σε όλη την Ευρώπη.
Η Ολλανδία, με πληθυσμό 17 εκατ., έχει 90 ισοβίτες και η Γερμανία 140. Η Ιταλία έχει 1.600 ισοβίτες, με πενταπλάσιο όμως πληθυσμό από της Ελλάδας.
Ποινές από 5 έως 10 έτη εκτίουν 3.000 κρατούμενοι. Από 10 έως 15 έτη 1.870 κρατούμενοι, ενώ με ποινές κάθειρξης 15 ετών και πάνω βαρύνονται 2.200 κρατούμενοι.
Πιο ελαφρές ποινές, 2-5 έτη, εκτίουν 470 κρατούμενοι, 1-2 έτη 200 κρατούμενοι, από 6 μήνες έως 1 έτος 126 κρατούμενοι και έως 6 μήνες 83.
Η πολυπληθέστερη ομάδα κρατουμένων βρίσκεται στη φυλακή για αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας (κλοπή, ληστεία κ.λπ.).
Υπάρχουν επίσης 73 κρατούμενοι για προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας (δηλαδή στάση, απόδραση κ.ά.), 58 παραχαράκτες και 6 αρχαιοκάπηλοι.
Από το σύνολο των κρατουμένων, το 63% περίπου είναι αλλοδαποί.