Από τους ισχυρισμούς ότι η σειρά κινουμένων σχεδίων The Simpsons προέβλεψε την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ ήδη από το 2000, μέχρι ιστορίες όπως αυτή με το κάστανο του Παΐσιου, ή ότι η Βασίλισσα της Αγγλίας έχει αστειευθεί σχετικά με το ενδεχόμενο να αναθέσει να δολοφονήσουν τον νυν πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, τα χρονολόγια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης βρίθουν ψεμμάτων, παρανοήσεων και κατασκευασμένων ειδήσεων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το περιστατικό με τους πυροβολισμούς που έλαβε χώρα πέρυσι τον Ιανουάριο σε τζαμί στο Κεμπέκ του Καναδά, όπου ο δράστης ήταν ο Alexandre Bissonnette, ένας μη Μουσουλμάνος Καναδός. Μέσα σε ελάχιστες μόνο ώρες άρχισαν να πολλαπλασιάζονται οι θεωρίες συνωμοσίας σύμφωνα με τις οποίες η αστυνομία είχε στήσει επιχείρηση συγκάλυψης ώστε να προστατεύσει τον δήθεν Μουσουλμάνο συνένοχο του.
Όπως λέει και ο David Mikkelson, συνιδρυτής του site Snopes, το οποίο έχει ως σκοπό να αποδομεί τέτοιες ψευδείς ειδήσεις και φήμες, «η λάσπη ανεβαίνει πιο γρήγορα απ' ότι μπορείς να την απαντλήσεις». Ενδεικτικό είναι πως η επισκεψιμότητα του Snopes σχεδόν διπλασιάστηκε τον Οκτώβριο του '16 αγγίζοντας τα 13,6 εκ. μηνιαίους επισκέπτες καθώς ο κόσμος προσπαθούσε να καταλάβει τι πραγματικά συμβαίνει όσο πλησίαζαν οι αμερικανικές εκλογές.
Προσπαθήστε να συνομιλείτε με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις από εσάς και εξερευνήστε ειδησεογραφικές πηγές που συνήθως δεν διαβάζετε. Θα εκπλαγείτε αλλά είναι σχεδόν βέβαιο πως θα βρείτε πληροφορίες που αμφισβητούν τα γεγονότα που θεωρείτε αυταπόδεικτα.
Ευτυχώς οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να κατανοούν γιατί αποδεχόμαστε αμφιλεγόμενους ισχυρισμούς που στηρίζουν τις δικές μας απόψεις ενώ έχουμε την τάση να απορρίπτουμε γεγονότα που αποδεικνύουν ψευδείς τις γνώμες μας.
Εδώ επιλέγουμε να σας παραθέσουμε έξι στρατηγικές που μπορείτε να υιοθετήσετε ώστε να αποφύγετε να σας κοροϊδέψουν οι πηγές πληροφόρησης που επιλέγετε με ψεύτικο περιεχόμενο:
Μην σας θέλγει η απλότητα
Σειρά μελετών έχουν καταδείξει πως είναι εντυπωσιακά εύκολο να καλύψει κάποιος ένα ψέμα μέσα σε ένα πέπλο αξιοπιστίας με το να το κάνει να ακούγεται τόσο προφανές ώστε να πρέπει να είναι αληθινό. Συχνά αυτό στηρίζεται στην αρχή της «γνωσιακής ευγλωττίας», δηλαδή το αν η προτεινόμενη θέση είναι κάτι που ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται εύκολα. Ακόμα και το να τυπωθεί η είδηση με την χρήση μιας εύκολης στην ανάγνωση γραμματοσειράς αρκεί.
Για τον ίδιο λόγο τείνουμε να πιστεύουμε περισσότερο κάποιον αν μοιάζει οικείος, αν για παράδειγμα είναι ένα πρόσωπο που βλέπουμε συχνά στην τηλεόραση. Αυτό ισχύει ακόμα κι αν το εν λόγω πρόσωπο δεν έχει καμία ειδίκευση στον τομέα για τον οποίο εκφράζει μία άποψη. Καλό είναι λοιπόν να αμφισβητείτε τις πηγές σας και να εξετάζετε τις ειδήσεις και να μην αρκείστε απλά στην άμεμπτη παρουσίαση τους.
Φανείτε έξυπνοι και αναγνωρίστε ποιες εικόνες έχουν παραποιηθεί
Η εικόνα όπως λένε αξίζει χίλιες λέξεις ενώ επιπλέον αυξάνει και την γνωσιακή ευγλωττία μιας είδησης, όμως χάρη στο σύγχρονο λογισμικό επεξεργασίας εικόνας μπορεί να παραποιηθεί πολύ εύκολα. Δεν διανοείστε πόσο βοηθάει αυτό στο να χειραγωγηθεί η ανάμνηση σας.
Το site Slate έκανε κάποτε ένα πείραμα αναρτώντας κάποιες φωτογραφίες σπουδαίων πολιτικών γεγονότων, εκ των οποίων μόνο κάποιες ήταν αληθινές. Όταν στη συνέχεια ερωτήθηκαν σχετικά με αυτές οι αναγνώστες τους, ισχυρίστηκαν πως πράγματι θυμόντουσαν ακόμα και τα ψευδή γεγονότα που δεν είχαν λάβει ποτέ χώρα. Μια τέτοια μέθοδος συγκαλυμμένης υπόδειξης μπορεί να προσδώσει αξιοπιστία σε ένα ψέμα. Προσπαθήστε λοιπόν να στρέφεστε σε πολλαπλές πηγές πληροφόρησης και μη στηρίζεστε στα πρώτα «στοιχεία» που βρίσκονται μπροστά σας.
Αποδεχθείτε την άγνοια σας
Πολλοί άνθρωποι πάσχουν από υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Πιστεύουν πως γνωρίζουν περισσότερα από τον μέσο άνθρωπο. Τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα που μας έχουν προσφέρει την δυνατότητα πρόσβασης σε άπειρες πληροφορίες έχουν οξύνει την εντύπωση αυτή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να στεκόμαστε λιγότερο κριτικά απέναντι στις πληροφορίες που ενισχύουν τα δικά μας συμπεράσματα, ενώ ταυτόχρονα απορρίπτουμε όσα διαφωνούν με τις εδραιωμένες απόψεις μας.
Κοιτάξτε πέρα από τον μικρόκοσμό σας
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να συγκλίνουν με τις απόψεις εκείνων που τους περιστοιχίζουν τόσο στο φυσικό, όσο και στο ψηφιακό πλέον περιβάλλον τους. Προσπαθήστε λοιπόν να συνομιλείτε με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις από εσάς και εξερευνήστε ειδησεογραφικές πηγές που συνήθως δεν διαβάζετε. Θα εκπλαγείτε αλλά είναι σχεδόν βέβαιο πως θα βρείτε πληροφορίες που αμφισβητούν τα γεγονότα που θεωρείτε αυταπόδεικτα.
Φανείτε περίεργοι
Ο ψυχολόγος Tom Stafford πιστεύει ακράδαντα πως θα μας ωφελούσε όλους το να είμαστε περίεργοι. Η εκπαίδευση από μόνη της δεν αποτρέπει την πόλωση στον τρόπο σκέψης αλλά οι άνθρωποι που επιδεικνύουν μεγαλύτερη περιέργεια φαίνεται πως εκτιμούν τις επιστημονικές αποδείξεις με πιο ισορροπημένο τρόπο κι έτσι δεν τυφλώνονται από την προϋπάρχουσα ιδεολογία τους.
Αναλογιστείτε το αντίθετο
Μπορείτε επίσης να επωφεληθείτε αν ακολουθήσετε την ακόλουθη στρατηγική που προτείνεται σε μια παλιά επιστημονική δημοσίευση άρθρου περί ψυχολογίας. Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες σε ένα ψυχολογικό πείραμα να διαβάσουν άρθρα σχετικά με την θανατική ποινή ακολουθώντας τις εξής οδηγίες: «Σε κάθε βήμα αναρωτηθείτε αν θα κάνατε τις ίδιες υψηλές ή χαμηλές αξιολογήσεις αν η ίδια ακριβώς μελέτη είχε παράξει αποτελέσματα που να επιβεβαιώνουν την αντίθετη άποψη».
Έτσι λοιπόν, αν για παράδειγμα τους παρουσίαζαν δεδομένα που υποδείκνυαν πως η θανατική ποινή μείωνε τα ποσοστά δολοφονιών, οι συμμετέχοντες καλούνταν να αναλύσουν την μεθοδολογία της έρευνας και να φανταστούν πως τα αποτελέσματα αποδεικνύουν το αντίθετο. Η χρήση της τεχνικής αυτής αποδείχθηκε πως βοήθησε να μειωθεί η μεροληψία επιβεβαίωσης των συμμετεχόντων, ενώ τους κατέστησε πιο κριτικούς απέναντι σε στοιχεία που υποστηρίζουν τα δικά τους συμπεράσματα. Το αποτέλεσμα ήταν να σχηματίσουν συνολικά μια πιο ισορροπημένη άποψη.
Πηγή: BBC