Πώς μιλάς σε ένα παιδί για θέματα που σχετίζονται με το σώμα του, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου, το ίδιο το σεξ; Υπάρχει σωστός και ενδεδειγμένος τρόπος; Σε ποια ηλικία πρέπει να ανοίγονται για πρώτη φορά τέτοιες συζητήσεις; Πώς αποφεύγονται οι στρεβλώσεις που γεννιούνται από το Διαδίκτυο και τα peer groups; Γιατί οι γονείς πρέπει να επωμίζονται αυτό το δύσκολο έργο στην Ελλάδα και όχι το εκπαιδευτικό σύστημα; Κι, εν τέλει, πώς γίνεται ζητήματα που επηρεάζουν την καθημερινότητα και την ευεξία ενός ανθρώπου σε όλη του τη ζωή να μην θίγονται καθόλου ή να αναφέρονται μόνο έμμεσα (και συχνά με αίσθημα «ντροπής») στα ελληνικά σχολεία;
Η συζήτηση γύρω από την εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής στην ελληνική εκπαίδευση δεν είναι καινούργια. Με βάση όμως την εκ νέου έκρηξη φαινομένων όπως η σεξουαλική βία, η τοξική αρρενωπότητα, η ομοφοβία και η τρανσφοβία, μοιάζει πιο επιτακτική από ποτέ. Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση καινοτομεί για ακόμα μια φορά, ξεκινώντας την κουβέντα για «τον ελέφαντα στο δωμάτιο». Μετά την επιτυχία του «I'm Positive» επιχειρεί φέτος ακόμα μια κοινωνική καινοτομία, μια μεγάλη ημερίδα για τη σεξουαλική αγωγή.
Η σεξουαλική αγωγή δεν περιορίζεται στην παροχή γνώσεων γύρω από τη σεξουαλική λειτουργία. Η βασική της αποστολή είναι η εκπαίδευση στο σχετίζεσθαι, δηλαδή, στη σχέση με τον άλλο άνθρωπο, τον συμμαθητή, τον φίλο, τον ερωτικό σύντροφο.
Πού αποσκοπεί αυτή η δράση, κατά πόσο φιλοδοξεί να γίνει ετήσιος θεσμός, μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης για την αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα; Ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, σύμβουλος Στρατηγικής και Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και συντονιστής της ημερίδας, εξηγεί:
«Στη Στέγη και στο Ίδρυμα Ωνάση θεωρούμε μέρος της αποστολής μας να παρουσιάζουμε δράσεις και να ξεκινάμε συζητήσεις για όλα εκείνα τα σημαντικά ζητήματα που αναδεικνύουν και προωθούν την ιδέα μιας κοινωνίας συμπερίληψης – ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας, θρησκεύματος, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, γεωγραφικής προέλευσης και κοινωνικοοικονομικού υποβάθρου. Η ιδεά της σεξουαλικής αγωγής προέκυψε διακρίνοντας το κενό και την ανάγκη, μέσα από διάφορες κοινωνικές ανορθογραφίες που υπογραμμίζουν την έλλειψη σεξουαλικής ενημέρωσης, εκπαίδευσης και κατ' επέκταση και υγείας. Ανοίγουμε μια μεγάλη συζήτηση για τη σεξουαλική αγωγή και αναδεικνύουμε τη σημασία ένταξής της ως αυτοτελούς μαθήματος στο σχολικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
»Παραμελώντας την ενημέρωση για τη σεξουαλική αγωγή των παιδιών, δεν ασχολούμαστε με ένα ζήτημα που συντροφεύει και απασχολεί έναν άνθρωπο σε όλη του τη ζωή. Η σεξουαλικότητα αποτελεί κεντρικό και ουσιαστικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Παρέχοντας γνώσεις για τις συναισθηματικές, κοινωνικές, διυποκειμενικές και σωματικές όψεις της σεξουαλικότητας, η σεξουαλική αγωγή ξεκινά από νωρίς στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Για να μπορούν οι άνθρωποι να απολαμβάνουν τη σεξουαλικότητά τους με υγεία,να απολαμβάνουν τη ζωή τους και να νιώθουν ασφαλείς μέσα στις σχέσεις που διαμορφώνουν».
Λίγο πριν ανοίξει το βήμα της Κεντρικής Σκηνής της Στέγης, θέσαμε σε δύο εκ των ομιλητών της ημερίδας, μερικές κομβικές ερωτήσεις.
Μαργαρίτα Γερούκη
Πρώην σχολική σύμβουλος, συγγραφέας εκπαιδευτικού υλικού για τη σεξουαλική αγωγή, κάτοχος βραβείου Αριστείας και Καινοτομίας στη Σεξουαλική Αγωγή (2019), από τον Παγκόσμιο Οργανισμό για τη Σεξουαλική Υγεία, για την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού
Η διεθνής έρευνα δείχνει ότι στις χώρες που η σεξουαλική αγωγή συζητείται συστηματικά και οργανωμένα, παρατηρείται βελτίωση στους δείκτες σεξουαλικής υγείας των νέων, όσον αφορά συμπεριφορές που εμπεριέχουν ρίσκο, πρώιμη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας, εναλλαγές συντρόφων, μείωση ΣΜΝ και αύξηση αντισύλληψης, επίσης αύξηση των γνώσεων γύρω από τα θέματα αυτά.
— Από την εμπειρία σας ως σχολικού συμβούλου, ποιες είναι οι βασικότερες στρεβλώσεις στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τη σεξουαλικότητα τα παιδιά και οι έφηβοι;
Ίσως τα παιδιά, επηρεασμένα και από την πορνογραφία, αντιλαμβάνονται τη σεξουαλικότητα περισσότερο ως τεχνικές, στάσεις και «διαστάσεις» και λιγότερο ως τη σχέση και το συναισθηματικό δέσιμο που συμβαίνει στους ανθρώπους.
— Με την έκρηξη του γρήγορου Ίντερνετ και τη δωρεάν πρόσβαση σε υλικό όλων των ειδών, από εκπαιδευτικό μέχρι πορνογραφικό, πώς έχει αλλάξει η κατάσταση στον τρόπο που ενημερώνονται για το σεξ και τα ζητήματα φύλου και σώματος οι νέοι;
Το Διαδίκτυο παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και στο είδος της πληροφορίας και στον τρόπο διάχυσης αυτής. Τα παιδιά όταν εκτίθενται σε τόση παραπληροφόρηση, πραγματικά είναι εύκολο να σχηματίσουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα τόσο για το ανθρώπινο σώμα, όσο και για τον έρωτα, με αποτέλεσμα να νιώθουν όλο και πιο μόνα, ενώ αντίστοιχα να αυξάνονται φαινόμενα αποκλεισμού και εκφοβισμού, λόγω σεξουαλικής διαφορετικότητας και έκφρασης του φύλου. Χρειάζονται δεξιότητες κριτικής επεξεργασίας της πληροφορίας για τα θέματα σεξουαλικότητας και αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει στο σχολείο.
— Με μια σύντομη περιγραφή, ποια θέματα, κατά τη γνώμη σας, θα έπρεπε να καλύπτει η ύλη του μαθήματος σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα και ποιες ειδικότητες διδασκόντων θα έπρεπε να το αναλάβουν;
Στο Ρέθυμνο, εδώ και 4 χρόνια, εφαρμόζεται πιλοτικά ένα πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής στα παιδιά της Γ' Γυμνασίου του Πειραματικού Γυμνασίου. Η εμπειρία δείχνει ότι, πέρα από τα θέματα βιολογίας (αντισύλληψης, ΣΜΝ, κύησης και αναπαραγωγής), τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν για τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική διαφορετικότητα, για την έννοια της ταυτότητας, του φύλου και της έκφρασης του φύλου, επίσης για ζητήματα που αφορούν τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως η σεξουαλική κακοποίηση, η έμφυλη βία, καθώς και για την επικοινωνία, όπως η συναίνεση στις σχέσεις. Τέλος χρειάζεται να δουλέψουμε με βάση τις ανθρώπινες αξίες και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
— Μπορείτε να αναφέρετε παραδείγματα χωρών που έχουν εντάξει με επιτυχημένο και ενδεχομένως πρωτότυπο τρόπο τη σεξουαλική αγωγή στο εκπαιδευτικό τους σύστημα;
Η Φινλανδία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Τα στοιχεία από τη χώρα αυτή δείχνουν ξεκάθαρα τη βελτίωση στους δείκτες υγείας που ανέφερα προηγουμένως.
Κώστας Γκοτζαμάνης
Ψυχίατρος και διευθυντής του κέντρου «Τόπος Ψυχοθεραπείας»
Οι έφηβοι σήμερα έχουν εύκολη πρόσβαση σε οπτικοακουστικό υλικό και σε κάθε είδους δημοσιεύματα που τους κατακλύζουν με ψευδείς πληροφορίες και παραπλανητικές εικόνες. Αυτή η κατάσταση προμηνύει μια σεξουαλική ζωή που συνδέεται όλο και περισσότερο με την αγωνία της σεξουαλικής επίδοσης, όλο και λιγότερο με την προσμονή της ευχαρίστησης. Αυτή η πραγματικότητα κάνει ακόμη πιο επιτακτική την εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία.
— Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες που έχουν ψυχογενή αίτια μπορεί να σχετίζονται με τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας;
Πρακτικά όλες οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες είναι ψυχογενείς. Ο οργανικός παράγοντας, όταν υπάρχει, έχει σχέση με βαριές συστηματικές νόσους ή με τις συνέπειες χειρουργικών επεμβάσεων στη γεννητική περιοχή. Στα αίτια των δυσλειτουργιών ασφαλώς περιλαμβάνονται και ζητήματα που αφορούν στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Η αναφορά σε τραυματικές εμπειρίες είναι συχνά παρεξηγήσιμη, χρειάζεται να διευκρινίζουμε ότι δεν εννοούμε απαραίτητα συγκεκριμένα περιστατικά κακοποίησης.
— Σε ποιον βαθμό μπορεί το peer group να επηρεάσει τη σεξουαλικότητα ενός εφήβου και με ποιον τρόπο η σεξουαλική αγωγή μπορεί να λύσει ενδεχόμενες προβληματικές συμπεριφορές;
Ο έφηβος συνηθίζει να αντιλαμβάνεται τη διαφορετική αντίληψη ή στάση ως κάτι εχθρικό ή επικίνδυνο. Αντίστοιχα και οι παρέες των εφήβων χαρακτηρίζονται από μια δυσανεξία στο διαφορετικό. Από την άλλη πλευρά, η κοινωνικότητα του εφήβου, η αλληλεπίδρασή του με άλλους εφήβους και η συμμετοχή του σε παρέες που απαρτίζονται από συνομηλίκους αποτελούν το κεντρικό ζητούμενο αυτής της φάσης ζωής. Η σεξουαλική αγωγή δεν περιορίζεται στην παροχή γνώσεων γύρω από τη σεξουαλική λειτουργία. Η βασική της αποστολή είναι η εκπαίδευση στο σχετίζεσθαι, δηλαδή, στη σχέση με τον άλλο άνθρωπο, τον συμμαθητή, τον φίλο, τον ερωτικό σύντροφο.
— Βιασμός, σεξουαλική παρενόχληση, τοξική αρρενωπότητα, ομοφοβία και τρανσφοβία: Πώς πιστεύετε ότι η σεξουαλική αγωγή μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση των παραπάνω φαινομένων;
Το θέμα θα μπορούσε να είναι αντικείμενο συζήτησης σε ένα πολυήμερο συνέδριο. Αναφέρθηκε και προηγουμένως ότι η σεξουαλική αγωγή χρειάζεται να περιλαμβάνει και διαδικασίες εκπαίδευσης στη σχέση με τον άλλο άνθρωπο, στη σχέση, δηλαδή, με το διαφορετικό. Αυτό είναι το πιο απαιτητικό μέρος της σεξουαλικής αγωγής, η κατάλυση διεργασιών λειτουργικής αλληλεπίδρασης με το διαφορετικό.
Info
Onassis Sexuality Education Day
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (Συγγρού 107)
Κεντρική Σκηνή | 15 Δεκεμβρίου 2019 | 11:45 – 20:00
Διοργάνωση: Ίδρυμα Ωνάση
Συντονιστής: Δημήτρης Θεοδωρόπουλος (Culture & Strategy Advisor του Ιδρύματος Ωνάση)
Επιστημονική Συνεργάτης: Μαργαρίτα Γερούκη
11:45 – 13:00 | Σεξουαλική Αγωγή, μια παγκόσμια απαίτηση
13:00 – 14:15 | Σεξουαλική Αγωγή στην Ελλάδα
15:15 – 16:30 | Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης
17:00 – 17:50 | Απαντήσεις σε ερωτήσεις
18:00 – 20:00 | Live streaming της παράστασης Tom in Greece (Tom à la Ferme)
Είσοδος ελεύθερη
Απαραίτητη η προκράτηση θέσης στο λινκ: https://www.eventora.com/el/Events/onassis-sexuality-education-day
Για περισσότερες πληροφορίες: https://www.onassis.org/el/whats-on/onassis-sexuality-education-day