Ξανανεβάζω αυτό το ποστ, με αφορμή την επαναλειτουργία της ΕΡΤ, με την ελπίδα η νέα ΕΡΤ να βρει χώρο για πρωτότυπες παραγωγές παιδικών προγραμμάτων.
Όποιος με παρακολουθεί καιρό θα ξέρει το κόλλημά μου με τη δεκαετία του '80. Θα ξέρει όμως πως πάντα αυτοϋπονομεύω τη νοσταλγία μου, εξηγώντας υπομονετικά πώς, όχι, δεν ήταν καλύτερα τα πράγματα τότε - απλώς έτυχε να είμαι παιδί στα '80ς και να γνωρίζω τον κόσμο για πρώτη φορά. (Βρίσκω εκνευριστικούς αυτούς που λένε "δε γράφονται τέτοια τραγούδια σήμερα", "εμείς παλιά διασκεδάζαμε πραγματικά" κλπ. Είναι χαρακτηριστικό της κάθε γενιάς να θεωρεί την εποχή της δική της νεότητας την καλύτερη, μόνο που το ίδιο έκανε και η προηγούμενη απ' αυτήν γενιά, και η πρόπροηγούμενη κ.ο.κ. Ακόμα και στην Χρυσή Εποχή του Περικλή γραφόταν συχνά από ηλικιωμένους σοφούς ότι πάνω-κάτω η Χρυσή Εποχή ήταν χάλια σε σχέση με τότε που μεγάλωναν αυτοί.)
Όμως κάτι που ήταν όντως καλύτερο στα '80ς ήταν οι ελληνικές παιδικές τηλεοπτικές παραγωγές. Στο μεγαλύτερο μέρος των '80ς πιάναμε μόνο δύο κανάλια (που το Σαββατοκύριακο ξεκινούσαν μεσημέρι, και τις καθημερινές έκλειναν για μεσημέρι και έβαζαν το ρολόι), και οι διαθέσιμες τηλεοπτικές ώρες ήταν ελάχιστες σε σχέση με σήμερα. Κι όμως, προγράμματα ειδικά για παιδιά -ελληνικές παραγωγές!- χωρούσαν μια χαρά.
Η ΕΡΤ έκανε δικές της παραγωγές, και μετέφερε καλά βιβλία στη μικρή οθόνη πχ. τον Θησαυρό της Βαγίας, τον Κήπο με τα Αγάλματα κλπ. Υπήρχαν προγράμματα για όλες τις ηλικίες. Με τηλεπαιχνίδια όπως το Με το Άλβα και το Βήτα με το Νι και με το Σίγμα γνωρίζαμε μέρη της Ελλάδας. Με την αβάν γκαρντ εκπομπή Τα Παραμύθια Της Κούκλας (με τη φωνή της Όλιας Λαζαρίδου) βλέπαμε πώς με ελάχιστα χρήματα και μπόλικη φαντασία φτιαχνόταν ένα παιδικό, εικαστικό αριστούργημα - το ίδιο και με τον Παραμυθά και αργότερα τη Φρουτοπία.
Κανονικά, αν η ελληνική τηλεόραση συνέχιζε με τον ίδιο ρυθμό, σήμερα θα υπήρχαν τόσο φανταστικές εκπομπές, τόσο έξυπνα καρτούν, τόσο μοναδικά κόνσεπτ που οι σειρές των '80ς θα έμοιαζαν με ξεπερασμένα, ξεθωριασμένα απομεινάρια.
Επίσης πολλά απ' τα κινούμενα σχέδια ήταν ευρωπαϊκά κι όχι απαραίτητα αμερικάνικα και οπτικώς ομογενοποιημένα, πχ. τα Στρουμφάκια, ο Νιλς Χόλγκερσόν (άλλο ένα παιδικό βασισμένο σε αριστουργηματικό βιβλίο, του 1907 μάλιστα!), τα Κινέζικα Παραμύθια, το Σάγκμα, ο Γύρος του Κόσμου σε 80 ημέρες, το Τάο Τάο.
Χωρίς να θέλω να ακουστώ σαν τον παππού μου, στη δεκαετία του '80 -πριν μπουν τα κανάλια στον αυτόματο αμερικάνικο πιλότο αγοράζοντας απλώς ό,τι πουλούσε στην Αμερική- τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να μάθουν πράγματα. Να γνωρίσουν τον κόσμο, να έρθουν σε επαφή με αριστουργήματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας (απ' τον Δον Κιχώτη στους Τρεις Σωματοφύλακες και τον 'Νταρτακάν'), να ταξιδέψουν με τη φαντασία τους, να πληροφορηθούν για την ιστορία της Γης, να συναντήσουν άγνωστες σε αυτά κουλτούρες.
Δεν ήταν κανένας παράδεισος ποιότητας το παιδικό πρόγραμμα της ΕΡΤ στη δεκαετία του '80, αλλά υπήρχαν ένα σωρό εσωτερικές παραγωγές (η Χιλιοποδαρούσα, Το Στούντιο Φούσκοι, ακόμα και το Γύρω Γύρω Όλοι με το Ζουγανέλη που τραγουδούσε στο τέλος «Γεια σας παιδιά, γεια σας παιδιά, και να 'σαστε καλά»), που πέρα από διασκεδαστικές ήταν και εκπαιδευτικές. Ποιο κανάλι θα ξόδευε έστω και ένα ευρώ σήμερα για να κάνει ένα τηλεπαιχνίδι κυκλοφοριακής αγωγής για παιδιά; Κι όμως, τότε είχαμε το "Ο Φίλος μας ο ΚΟΚ" με τον Τσιβιλίκα και τη Μαριάννα Τόλη.
Παρατηρούσα πέρσι ένα 8χρονο κορίτσι που συνάντησα στις διακοπές. Το πιο λάιτ, το πιο παιδικό πρόγραμμα που έβλεπε ήταν το Παρά Πέντε – που κι αυτό παιζόταν γύρω στα μεσάνυχτα. Κατά τα άλλα, Πολυκατοικία, Μίλα Μου Βρώμικα, Πενήντα Πενήντα, Παπακαλιάτη, μερικά θρίλερ κτλ.
Ενώ η δεκαετία του '80 ήταν καταστροφική από χίλιες δυο απόψεις, υπήρχε κάτι το οποίο δεν υπάρχει καθόλου πια: η έγνοια για τη διαμόρφωση του παιδικού χαρακτήρα – και ο απαραίτητος ανθρωπισμός για να επιτευχθεί αυτό. Ένας βαθύς ανθρωπισμός, αν σκεφτούμε τι παιζόταν, τι γυριζόταν τότε. ΟΚ, υπήρχε η σαπουνόπερα της Κάντυ Κάντυ ή τα πολεμικά των Τρανσφόρμερς, ή η απίθανη αγγλίδα Σούπερ Γιαγιά που πετούσε και νικούσε τους κακούς - υπήρχε θέλω να πω και η διασκέδαση, πήγαινε χέρι χέρι όμως με το νοιάξιμο για το παιδί και την ανάπτυξή του χαρακτήρα του.
Πράγματα τότε δεδομένα, που σήμερα, κοιτώντας πίσω, μας κάνουν εντύπωση ακριβώς γιατί μοιάζουν να έχουν χαθεί εντελώς.
Κανονικά, αν η ελληνική τηλεόραση συνέχιζε με τον ίδιο ρυθμό, σήμερα θα υπήρχαν τόσο φανταστικές εκπομπές, τόσο έξυπνα καρτούν, τόσο μοναδικά κόνσεπτ που οι σειρές των '80ς θα έμοιαζαν με ξεπερασμένα, ξεθωριασμένα απομεινάρια. Το ότι διατηρούν μεγάλο μέρος της ποιότητας και της λάμψης τους δεν οφείλεται τόσο σ' αυτές, όσο στις σειρές που ακολούθησαν και παίζονται (αν παίζονται) σήμερα...
***
[+] Τέσσερα απ’ τα δεκάδες καλά παιδικά προγράμματα των ‘80ς
1) Παρ’ ό,τι η εικόνα μοιάζει τελείως ξεπερασμένη, ο Θησαυρός της Βαγίας (βασισμένος στο βιβλίο της Ζωρζ Σαρή) είναι μια σειρά που βλέπεται και σήμερα και από μεγάλους.
Εξαιρετικό σενάριο, καλές ερμηνείες, περιπέτεια, αγωνία, όμορφα γυρίσματα, μουσική που με έχει στοιχειώσει. Καλύτερο σήριαλ απ’ όλα όσα παίζονται σήμερα κάθε βράδυ στην τηλεόραση, κι όμως, το 1984 παιζόταν για τα παιδιά, στις πέντε το απόγευμα (τώρα έχει τις διάφορες σαπουνόπερες).
Ακόμα θυμάμαι κάθε καρέ απ’ τους τίτλους αρχής:
2) Μια φορά κι έναν Καιρό ήταν ο Άνθρωπος, και μέσα απ’ αυτόν μάθαινες με τρόπο διασκεδαστικό την ιστορία του κόσμου.
Το ότι δείχνει πώς η ζωή ξεκίνησε από μικροοργανισμούς που έγιναν ψάρια, που έγιναν άλλα ζώα, που έγιναν πίθηκοι και στο τέλος γίναμε εμείς, οι άνθρωποι, σήμερα μπορεί να ήταν και αμφιλεγόμενο σε πολλές χώρες.
Οι τίτλοι αρχής είναι ένα μικρό έργο τέχνης:
3) Ο Νιλς Χόλγκερσον της Σουηδέζας Σέλμα Λαγκερλοφ, γράφτηκε σαν σχολικό εγχειρίδιο Γεωγραφίας το 1907. Είναι η ζωντανή απόδειξη πως μπορείς να συνδυάσεις τη μάθηση με μια συναρπαστική, αστεία (και στο τέλος πολύ συγκινητική) ιστορία. Η μουσική των τίτλων της αρχής θα έπρεπε να καταχωρηθεί στην κατηγορία «Κλασική Μουσική».
4) Για την Φρουτοπία στήθηκε ένα ολόκληρο σύμπαν, γεμάτο φαντασία και γέλιο και έξυπνα κείμενα.
Ένα σύμπαν που έκτοτε, ακόμα και στις πιο πλούσιες στιγμές των ιδιωτικών καναλιών (όταν μπορούσαν να δίνουν εκατομμύρια στο Μικρούτσικο και τη Ρούλα και τη Μενεγάκη) δεν βρήκε ούτε ένα μιμητή. Σήμερα μοιάζει τρελό το ότι πριν από 25 χρόνια ένα κανάλι ξόδεψε χρήματα και χρόνο φτιάχνοντας μια υπερπαραγωγή, προσλαμβάνοντας γνωστούς ηθοποιούς για τις φωνές, παραγγέλνοντας καλά τραγούδια, και παρουσιάζοντας ένα τέτοιο θέαμα – με μοναδικούς αποδέκτες τα παιδιά.
Ναι, η παλιά ΕΡΤ ξόδευε τότε χρήματα και για τα παιδιά, ενώ οι παιδικές διαφημίσεις απαγορευόταν πριν το βράδυ! Δεν τους ένοιαζαν ούτε τα χρήματα, ούτε βέβαια οι θεαματικότητες – δυο κανάλια ήταν όλα κι όλα, του ίδιου «αφεντικού». Ποιος θα νοιαζόταν σήμερα για τα παιδιά – ποιος θα ξόδευε λεφτά για να αγοράσει ή να φτιάξει ένα καλό παιδικό πρόγραμμα, με ανιδιοτέλεια, χωρίς οικονομικό ή ανταγωνιστικό συμφέρον;