«Δεν υπάρχει κομψός τρόπος να ειπωθεί αυτό, αλλά αυτοί οι άνθρωποι με φυσικό τρόπο θα φύγουν από το σύστημα. Είναι οι παλιοί συνταξιούχοι. Προσπαθώ να βρω έναν όμορφο τρόπο να το πω, αλλά βασικά θα βγουν από το σύστημα. Μέχρι το 2030-2040 δεν θα είναι εκεί. Άρα δεν υπάρχει αντίκτυπος στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του δημοσιονομικού συστήματος».
Το παραπάνω απόσπασμα από ομιλία του υπουργού Οικονομικών Ευκλείδη Τσακαλώτου στο Λονδίνο έτυχε πολλών σχολίων και καυστικής κριτικής την περασμένη εβδομάδα. Αυτό που κυρίως καυτηριάστηκε είναι η περίεργη, για μια κυβέρνηση, ρητορική, που έστω και αμήχανα βρίσκει ως λύση για το μεγάλο πρόβλημα του ασφαλιστικού συστήματος τη φυσική πορεία των πραγμάτων, δηλαδή τον θάνατο των ηλικιωμένων που επιβαρύνουν τη δημοσιονομική πολιτική της χώρας.
Η προσπάθεια για ευγενικό ρεαλισμό που καταβάλλει ο υπουργός στο συγκεκριμένο απόσπασμα (το ίδιο περίπου είπε και ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ) δεν εμποδίζει την εύλογη πρόσληψη του ως ενός παραδείγματος ενός μακάβριου κυνισμού.
Ο ριζοσπαστικός οίστρος τότε πρότεινε, μεταξύ αστείου και σοβαρού, το κλείδωμα των παππούδων σε σπίτια και ντουλάπες για να μην ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα με βάση τα παλιά τους πολιτικά αντανακλαστικά (που δεν υποστήριζαν τα «νέα» κόμματα).
Δεν είναι, όμως, η μοναδική φορά που τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται στη δημόσια σφαίρα ένας λόγος εμμέσως πλην σαφώς επιθετικός απέναντι στην τρίτη ηλικία. Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά για να βρούμε πολλές εξυπνακίστικες ατάκες στον χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με τους ηλικιωμένους.
Στην εκλογική αναμέτρηση του 2015 είχε ειπωθεί πώς καλό θα ήταν να μην ψηφίσουν λόγω των συντηρητικών τους αντιλήψεων. Ο ριζοσπαστικός οίστρος τότε πρότεινε, μεταξύ αστείου και σοβαρού, το κλείδωμα των παππούδων σε σπίτια και ντουλάπες για να μην ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα με βάση τα παλιά τους πολιτικά αντανακλαστικά (που δεν υποστήριζαν τα «νέα» κόμματα).
Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς σε ποιον βαθμό η μεταβολή των επιλογών της τρίτης ηλικίας που σημειώθηκε στις εκλογές του 2015 οφείλεται στην ενδοοικογενειακή πίεση που ίσως δέχτηκαν από τα νεότερα μέλη. Πάντως, σίγουρα υπήρξε. Άλλωστε, την ίδια χρονιά ο «πανικός» που κατέλαβε μεγάλο αριθμό συνταξιούχων που στήθηκαν έξω από τις τράπεζες με την έλευση των capital controls επίσης θεωρήθηκε ένα παράδειγμα δραματοποίησης της επικαιρότητας από τα ΜΜΕ της διαπλοκής, μια fake είδηση που ήθελε να υποσκάψει τη θεωρία των παιγνίων που εφάρμοζε η κυβέρνηση στην υποτιθέμενα γενναία διαπραγματευτική τακτική της.
Είναι γνωστό ότι οι σύγχρονες κοινωνίες, από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα, προσανατολίζονται στη νεότητα. Δημογραφικοί λόγοι, πολιτικά γεγονότα, κοινωνικά κινήματα καθώς και εμπορικές σκοπιμότητες έκαναν πρωταγωνιστές του δημόσιου λόγου τους νέους και τη νεότητα αξία αδιαπραγμάτευτη. Κατ' αυτή την έννοια, η βαρύτητα που δίνει η Ελλάδα στον κόσμο των νέων δεν είναι κάτι περίεργο.
Αυτό που ξενίζει όμως την περίοδο της κρίσης είναι ότι συχνά η τρίτη ηλικία ταυτίζεται με τον συντηρητισμό, το μεταπολιτευτικό παρελθόν, τον κακό δικομματισμό ΠΑΣΟΚ-ΝΔ, τα αίτια της χρεοκοπίας. Αντίθετα, ανιχνεύεται μια εικονική εξιδανίκευση της νεότητας, αφού η υπερ-προστατευτικότητα της οικογένειας απέναντι στα παιδιά εκφράζεται από κυβερνητικά χείλη και υποτιθέμενες κρατικές πρόνοιες που ανησυχούν για το ατελέσφορο των ερωτικών σχέσεων των νέων, τη συχνότητα της διασκέδασής τους σε μπαρ και την ανάγκη να ξυπνάνε όλο και αργότερα το πρωί...
Με άλλα λόγια, εδώ και καιρό γίνεται μια προσπάθεια θεσμικής κατοχύρωσης ενός γενεακού χάσματος, το οποίο στο παρελθόν θα ήταν κάτι αδιανόητο, αφού οι πολιτικές πρακτικές έτειναν στην άμβλυνση και όχι στη μεγέθυνση αυτής της διαφοράς. Έτσι, το δύσκολο ζήτημα του ασφαλιστικού γίνεται πολιτικά αντιμετωπίσιμο όχι με προσέλκυση των νέων ανθρώπων που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό και την αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών αλλά με την ελπίδα η φυσική πορεία των πραγμάτων να μας απαλλάξει από τα άλλοτε «τιμημένα γηρατειά». Αντί για brain drain μιλάμε πια body drain. Η τρίτη ηλικία, αν δεν στοχοποιείται, σίγουρα θεωρείται διαχειριστικά αναλώσιμη, όχι μέρος της ζωής αλλά του θανάτου.
Μια βόλτα από τα δημοτικά σχολεία της χώρας την ώρα που σχολάνε τα παιδιά θα έδινε σε πολλούς να καταλάβουν ότι το «νέο» δύσκολα θα υπήρχε χωρίς το «παλιό». Ο ρόλος που έχει αναλάβει η τρίτη ηλικία στη σημερινή συγκυρία είναι πολυσύνθετος, αφού ουσιαστικά έχει επωμιστεί μεγάλο μέρος της καθημερινής ανατροφής των παιδιών.
Ακόμη και όταν δεν συνδράμει οικονομικά τους νεότερους, προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες όχι μόνο στα παιδιά (φύλαξη, διατροφή) αλλά και στους ενήλικες, τόσο για να ασκήσουν τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις όσο και για να κυνηγήσουν τους προσωπικούς τους στόχους. «Δεν υπάρχει κομψός τρόπος να ειπωθεί αυτό», όπως θα έλεγε και ο φλεγματικός υπουργός μας, αλλά η υποτίμηση, ο παραγκωνισμός και εν τέλει ο στιγματισμός της τρίτης ηλικίας στη σημερινή Ελλάδα είναι ο νέος θεσμικός ρατσισμός.