«Τι λες, φτιάχνουμε έναν εκδοτικό οίκο;» ρώτησε ένα φθινοπωρινό πρωινό του 1943 ο 31χρονος τότε Αλέκος Πατσιφάς τον 24χρονο Μάριο Πλωρίτη στο βιβλιοπωλείο Κακουλίδη της οδού Ομήρου. Στην ιδρυτική ομάδα αυτού του αβέβαιoυ αρχικά εγχειρήματος εντάχθηκε και ο 26χρονος ποιητής Νίκος Καρύδης.
Τελικά, εξαιτίας της έλλειψης οικονομικών πόρων, ο ένας πούλησε τη γραφομηχανή του, ο άλλος το τάβλι του, κάποιος άλλος τους δάνεισε χρήματα, και έχοντας θέληση, τόλμη, πείσμα και επιμονή ξεκίνησαν σιγά σιγά να υλοποιούν τη φιλόδοξη ιδέα τους. Ωστόσο, από τους τρεις, αυτός που παρέμεινε τελικά στο τιμόνι του Ίκαρου ήταν ο Νίκος Καρύδης.
Από το 1944 στεγάζεται στην οδό Βουλής 4, στο Σύνταγμα, με την ίδια επωνυμία, που σκέφτηκε ο Νίκος Γκάτσος. Η συνέχεια είναι γνωστή: δύο Νόμπελ, η πρώτη έκδοση των ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη στην Ελλάδα. Το βιβλιοπωλείο αποτέλεσε σημείο αναφοράς ως λογοτεχνικό και πνευματικό στέκι, είχε πολλές επιτυχίες αλλά και κάμποσες δυσκολίες.
«Το ανεξίτηλο αποτύπωμα ανήκει στις δύο προηγούμενες γενιές. Εμείς οι δύο εξελίσσουμε κάτι πολύτιμο που πήραμε στα χέρια μας, με μεγάλο σεβασμό στο παρελθόν του και την ιστορία του. Προσαρμοζόμαστε και ωριμάζουμε μαζί με τον Ίκαρο».
Σημασία έχει ότι το στοίχημα κερδήθηκε: οι εκδόσεις Ίκαρος έχουν διανύσει μια αξιοσημείωτη διαδρομή στα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας. Από τον Δεκέμβριο του 1943 έως σήμερα συνεχίζει αδιατάρακτα την επιτυχημένη και δημιουργική του πορεία, προσφέροντας στους αναγνώστες ενδιαφέροντες τίτλους. Τη σκυτάλη στη διεύθυνση του εκδοτικού οίκου έχουν πάρει τα εγγόνια του Νίκου Καρύδη, Μαριλένα Πανουργιά και Νίκος Αργύρης.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ξεδιπλώνουν τις αναμνήσεις τους, μιλούν για τη γοητεία της ανάγνωσης και το όνειρό τους «να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα, παρακαταθήκη για την τέταρτη γενιά».
— Πώς ξεκίνησαν όλα πριν από ογδόντα χρόνια;
Ο Ίκαρος ιδρύθηκε το 1943 από τον Μάριο Πλωρίτη, τον Αλέκο Πατσιφά και τον Νίκο Καρύδη. Τους συνέδεε μια βαθιά φιλία και η αγάπη τους για τη λογοτεχνία, τη μουσική, την τέχνη, την ίδια τη ζωή. Οι δύο πρώτοι σύντομα επέλεξαν άλλες διαδρομές, έτσι ο Νίκος Καρύδης παρέμεινε ο εκδότης του Ίκαρου.
— Τι είναι αυτό που αγαπάτε στα βιβλία;
Είχαμε την τύχη να γεννηθούμε σε σπίτια ξέχειλα από βιβλία και να μεγαλώσουμε ανάμεσα σε εκδόσεις και συγγραφείς. Όταν ήμασταν μικρά η Χρυσή και η Κατερίνα μας έπαιρναν τακτικά στο βιβλιοπωλείο, τα βιβλία ήταν παντού γύρω μας, συνέθεταν τον κόσμο μας. Έτσι τα αγαπήσαμε καταρχάς ως αναγνώστες, αλλά μας μάγεψε και η διαδικασία της δημιουργίας τους, που τη ζούσαμε από μικροί.
— Όλα αυτά τα χρόνια έχετε αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμα σας στον εκδοτικό χώρο. Τι σηματοδοτεί αυτό για σας; Και τι σημαίνει να διευθύνετε έναν από τους πιο ιστορικούς εκδοτικούς οίκους της Αθήνας;
Το ανεξίτηλο αποτύπωμα ανήκει στις δύο προηγούμενες γενιές. Εμείς οι δύο εξελίσσουμε κάτι πολύτιμο που πήραμε στα χέρια μας, με μεγάλο σεβασμό στο παρελθόν του και την ιστορία του. Προσαρμοζόμαστε και ωριμάζουμε μαζί με τον Ίκαρο. Νιώθουμε ευθύνη απέναντι στους σημερινούς αναγνώστες, είτε πρόκειται για μικρά παιδιά, που θέλουμε να τους καλλιεργήσουμε ένα υψηλό κριτήριο αισθητικής, είτε για ενήλικες, που επιλέγουν τα βιβλία του Ίκαρου και αναμένουν ένα υψηλό επίπεδο.
— Ποια ήταν η καλύτερη και η δυσκολότερη στιγμή όλα αυτά τα χρόνια;
Σαφώς η βράβευση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη με το Νόμπελ αποτέλεσε ιδιαίτερη τιμή και για τον εκδότη τους Νίκο Καρύδη. Η Χρυσή και η Κατερίνα ανέλαβαν τα ηνία το 1984· σε αυτά τα σχεδόν σαράντα χρόνια από τότε, στα οποία περιλαμβάνεται και η δική μας είσοδος στην εταιρεία, υπήρξαν πολλές καλές και, ευτυχώς, λίγες κακές στιγμές. Ίσως αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι ότι ο Ίκαρος είναι μια οικογενειακή επιχείρηση και η άρρηκτη μεταξύ μας ενότητα συνετέλεσε στην πετυχημένη πορεία του.
— Υπάρχει κάποιο βιβλίο που ξεχωρίζετε;
Κάθε νέο συμβόλαιο που υπογράφουμε, όπως και κάθε ανατύπωση, που με τον τρόπο της επιβεβαιώνει την καλή μας επιλογή, μας δίνουν μεγάλη χαρά. Κάθε καινούργιο βιβλίο που μπαίνει στην παραγωγή γίνεται το αγαπημένο μας για ένα διάστημα.
— Αν γυρίζατε τον χρόνο πίσω, τι θα ήταν αυτό που θα αλλάζατε; Και γιατί;
Δεν θα αλλάζαμε κάτι σημαντικό. Είμαστε περήφανοι που ο Ίκαρος γίνεται 80 χρονών, καθώς αυτό επιβεβαιώνει τις καλές επιλογές τριών γενεών εκδοτών. Σίγουρα υπήρξαν ατυχίες και γίνανε και λάθη μέσα σε αυτά τα χρόνια. Αλλά η φετινή γιορτή επιβεβαιώνει ότι το πρόσημο είναι θετικό, ο Ίκαρος συνεχίζει να πετάει ψηλά.
— Πώς πιστεύετε ότι οι επόμενες γενιές θα συνεχίσουν να ανακαλύπτουν τη γοητεία της ανάγνωσης, ειδικά σε μια εποχή που κυριαρχούν παντού οι οθόνες και η διάσπαση προσοχής;
Η πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων και Λόγου έδειξε ότι σήμερα διαβάζουν πολύ περισσότεροι Έλληνες απ’ ό,τι πριν από είκοσι χρόνια. Γίνεται συνεχής και συστηματική διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, κυρίως του κοινού που διαβάζει λίγο και περιστασιακά, και αυξάνονται οι συστηματικοί αναγνώστες. Το κλειδί για την αύξηση των αναγνωστών βρίσκεται στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση σοβαρών προγραμμάτων φιλαναγνωσίας από μικρή ηλικία, στην καλλιέργεια της αγάπης και της επιθυμίας για ανάγνωση στα παιδιά και σίγουρα όχι στην επιβολή της. Εμείς, από την πλευρά μας, δίνουμε μεγάλη σημασία στον παιδικό μας κατάλογο.
— Πώς φαντάζεστε το μέλλον των εκδόσεων Ίκαρος;
Ο Ίκαρος έχει μεγαλώσει τα τελευταία χρόνια. Εκδίδονται περισσότερα βιβλία, έχουν αυξηθεί οι συνεργάτες μας, τόσο οι εντός εταιρείας όσο και οι εξωτερικοί, είμαστε πιο εξωστρεφείς και προσελκύουμε νέους αναγνώστες. Αυτή η αλλαγή συντελείται με μεγάλη προσοχή, με προσεκτικά βήματα και με τις ίδιες αξίες και ιδανικά με τα οποία έγινε και από τις δύο πρώτες γενιές. Αυτό θέλουμε και για το μέλλον: ωραίες συνεργασίες, καλά βιβλία, διαχρονικές εκδόσεις. Ίσως ονειρευόμαστε να αφήσουμε κι εμείς το δικό μας αποτύπωμα, παρακαταθήκη για την τέταρτη γενιά.