Σήμερα στις 7:15 στο αμφιθέατρο του «Αθήνα 9,84» στο Γκάζι γίνεται η παρουσίαση της Β' έκδοσης του κοινωνικού, πολιτικού και πολιτισμικού λεξικού «Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80». Το βιβλίο το πήρα στα χέρια μου πριν λίγες μέρες για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι επειδή οι επιμελητές του βιβλίου, οι Βασίλης Βαμβακάς και Παναγής Παναγιωτόπουλος, είναι παλιοί συμφοιτητές μου οι οποίοι από τα χρόνια εκείνα ξεχώριζαν για το μυαλό και τον χαρακτήρα τους. Σήμερα διδάσκουν και οι δύο στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Αθηνών αντίστοιχα και εξακολουθούν να ξεχωρίζουν για το έργο και το δημόσιο λόγο τους. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ως παιδί των '80ς ο ίδιος, το είδα ως μια κάπως ψυχαναλυτική διαδικασία. Σαν ένα ταξίδι στο παρελθόν μέσα από λήμματα και ξεχασμένα γεγονότα που διαμόρφωσαν όχι μόνο τη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά και ειδικότερα τη δική μου γενιά, των σημερινών 45άρηδων.
Ως εγχείρημα ένα τέτοιο έργο είναι κάτι πραγματικά ασυνήθιστο, καθότι στην Ελλάδα δεν έχουμε λεξικογραφική παράδοση (πέραν των λεξικών που σχετίζονται με τη γλώσσα). Σε άλλες χώρες η ιστορική αποτύπωση μια σημαντικής θεματικής μέσα από λεξικά είναι καθιερωμένη εδώ και πολύ καιρό.
Μέσα από το Λεξικό διαβάζεις τα γεγονότα, χωρίς αυτά να ιεραρχούνται από τους συγγραφείς ή τους επιμελητές τους. Και αυτό είναι μια βασική επιδίωξή τους. Να μπουν όλα αυτά τα ζητήματα ως ισότιμα, δίπλα στην κεντρική πολιτική και τα βασικά κοινωνικά μεγέθη.
Τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας μεθόδου είναι σημαντικά.
Καταρχάς είναι ένας τρόπος να μην καταταγούν ιεραρχικά τα φαινόμενα, τα πρόσωπα, τα γεγονότα και οι ιδέες που αφορούν μια θεματική, εν προκειμένω μια συγκεκριμένης εποχής. Πολλώ δε μάλλον όταν αυτή αποτέλεσε την απαρχή του τέλους των συμβατικών ιεραρχήσεων και προκάλεσε συγκρούσεις και κοινωνικές ανακατατάξεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα. Μέσα από το Λεξικό διαβάζεις τα γεγονότα, χωρίς αυτά να ιεραρχούνται από τους συγγραφείς ή τους επιμελητές τους. Και αυτό είναι μια βασική επιδίωξή τους. Να μπουν όλα αυτά τα ζητήματα ως ισότιμα, δίπλα στην κεντρική πολιτική και τα βασικά κοινωνικά μεγέθη. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα και έναν διπλό αποχαρακτηρισμό της δεκαετίας του 80. Ούτε «χαμένο παράδεισο» στον οποίον μπορούμε ή πρέπει να επιστρέψουμε, ούτε η κόλαση που χάλασε κάποια φανταστική και ενάρετη Ελλάδα που υπήρχε πριν.
Η μεθοδολογία αυτή επιτρέπει επίσης μια καταγραφή τεράστιου όγκου δεδομένων και διευκολύνει στο να παρατεθούν από κοινού φαινόμενα που δεν θα ήταν εύκολο να συνδυαστούν με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα στο γράμμα Σ, βρίσκει κανείς τα λήμματα: Σαπουνόπερα, Σαρτζετάκης, Σεισμός του 1981, City of Poros, Σκάνδαλο Κοσκωτά, Σκυλάδικα, Σούπερ μαρκετ. Από την μαζική κουλτούρα, στα πολιτικοοικονομικά σκάνδαλα και από την τρομοκρατία στις μορφές της λαϊκότητας. Όλα γεγονότα-ψηφίδες για ένα μωσαϊκό της κοινωνικής πολιτισμικής και πολιτικής ζωής μιας 10ετάς.
Το κάθε λήμμα είναι ένα μικρό δοκίμιο, που εμπεριέχει μέσα όλα τα απαραίτητα στοιχεία και πληροφορίες. Το καθένα διέπεται από την ερμηνευτική γραμμή του συγγραφέα του, όλα ωστόσο έχουν προσεγγιστεί με μια λογική ερμηνευτικών κρίσεων.
Οι επιμελητές διακρίνουν τρία μεγάλα πεδία (πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό) και αξιολογούν την δυναμική κάθε πεδίου στη δεκαετία του 80. Στο πολιτικό πεδίο διαπιστώνεται ότι διατηρήθηκε ο ιδιότυπος ελληνικός αρχαϊσμός, έστω και με διαφορετικές εκφάνσεις. Θεμελιακός πολιτικός εκσυγχρονισμός δεν υπήρξε, αλλαγή έκφρασης της υστέρησης μόνο. Στο κοινωνικό πεδίο, αντιθέτως, φαίνονται πολλά στοιχεία αλλαγών, κινητικότητας, θεσμικού εκσυγχρονισμού, αλλά ταυτοχρόνως και λαϊκιστικής έκρηξης. Στο πολιτισμικό καταγράφεται η είσοδος στο πλουραλιστικό παράδειγμα. Στον πολλαπλασιασμό των πηγών εικόνας και ήχου, στην ενίσχυση της πολυφωνίας (με αποκορύφωμα την κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στην ενημέρωση), τα πρώτα life style έντυπα, την αύξηση της σημασίας της εικόνας αλλά και της επιθυμίας κατανάλωσης ψυχαγωγικών και καλλιτεχνικών προτύπων που δεν υπακούουν στις κατευθύνσεις ενός κεντρικού πομπού.
Αυτός ο συνδυασμός πολιτικού αρχαϊσμού, κοινωνικής κινητικότητας και πλουραλιστικής έκρηξης είναι που κάνει την 10ετία του '80 ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ερευνητικά. Όχι μόνο για τη δική μου γενιά που ενηλικιώθηκε κατά τη διάρκεια αυτού του μετασχηματισμού, αλλά και για όσους αναζητούν εκεί ερμηνείες όσων βιώνουμε ως κοινωνία σήμερα. Και χωρίς αμφιβολία, το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό «Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80», είναι από τα χρησιμότερα έργα που μπορεί να μελετήσει όποιος ενδιαφέρεται για την εποχή εκείνη.
Ιnfo:
«Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80»
Eπιμέλεια: Βασίλης Βαμβακάς, Παναγής Παναγιωτόπουλος
Το Πέρασμα, 2010
727 σελ.