Η ποίηση ως δώρο και έμπνευση για αποφθέγματα έρωτα και ζωής

Δώρο. Η ποίηση ήταν ανέκαθεν ένα δώρο, ένα πότλατς (potlatch). Δώρο άδολο, αλλά όχι άδωρο, ένα δώρο που προκαλεί τον αποδέκτη του να υψωθεί σε άλλα επίπεδα από εκείνα στα οποία βρισκόταν, ή λίμναζε, και να δραστηριοποιηθεί, να προβεί κι αυτός σε δωρεές, να προχωρήσει σε πράξεις. Το πότλατς ήταν μια απολύτως αντιεμπορευματική πρακτική, είχε να κάνει με το γόητρο μάλλον παρά με μια ανταλλαγή προϊόντων, εμφορούμενη από το οικονομικό κέρδος. Διόλου τυχαίο ότι ο Guy Debord ονόμασε Potlatch το έντυπο που εξέδιδε επί τρία χρόνια ως όργανο της Λετριστικής Διεθνούς (Internationale Lettriste), το οποίο έστελνε δωρεάν σε γνωστούς και επιλεγμένους αναγνώστες αλλά και, για λόγους χιούμορ και πρόκλησης, σε ανθρώπους που απλώς έβρισκε τυχαία τα ονόματα και τις διευθύνσεις τους στον τηλεφωνικό κατάλογο. Με παρόμοιο τρόπο, έξι δεκαετίες μετά, ο νεαρός ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής Στέφανος Σκιαλίβας τυπώνει και δωρίζει το λίαν κομψό βιβλίο (με τη φροντίδα των κλασικών εκδόσεων Ίκαρος, άλλωστε) Γυναίκα ζωγραφισμένη με χείλη. Ο ίδιος σημειώνει: «Πρόκειται για έκδοση εκτός εμπορίου, σε 140 αριθμημένα αντίτυπα. Μπορεί ωστόσο κανείς να βρει μερικά απ' αυτά στο βιβλιοπωλείο Τέλειος Κύκλος, στην οδό Ανδρ. Μεταξά 12, στα Εξάρχεια, έναντι μηδενικού αντιτίμου, πέραν φυσικά του ότι θα πρέπει να διανύσει την απαιτούμενη απόσταση και να το ζητήσει». Η Γυναίκα είναι μια ευφυής ποιητική σύνθεση όπου ένας αναποδογυρισμένος λυρισμός ανταλλάσσει χειραψίες με την έννοια του αρχείου και την τέχνη του μοντάζ, όπως τις συναντάμε τόσο στον Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη όσο και στον Βάλτερ Μπένγιαμιν. Επίσης, συναντάμε θραύσματα ερωτικού λόγου που θα γοήτευαν τον Ρολάν Μπαρτ και έναν αποφθεγματικό τρόπο σαν αυτό που επεξεργάστηκε ο εξόχως καλλιεργημένος Κολομβιανός μετρ του είδους, ο Nicolàs Gόmez Dàvila (1913-1994).

2.

Ψαλίδια. Ο εν λόγω Κολομβιανός παίκτης/ρέκτης παρέμενε άγνωστος στην Ελλάδα, αλλά τώρα διαθέτουμε έναν ωραίο τόμο με επιλογές από το έργο του. Πρόκειται για τα Αποφθέγματα (εισαγωγή-μετάφραση: Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, εκδόσεις Περισπωμένη), όπου ο αναγνώστης σφυροκοπείται από τον σοφό λόγο του αποφθεγματοποιού, οι βεβαιότητές του κλονίζονται από την αιχμηρή και πυκνή σκέψη του και ο νους του ωθείται να επανεξετάσει πρόσωπα και πράγματα της Ιστορίας. Ο Dàvila, ένας εξόριστος κι αυτός, όπως ο Σαρτρ και ο Nαμπόκοφ, από την παιδική ηλικία και τους ανέμελους λειμώνες της ασκεί ισχυρή, θυμωμένη και σοφή κριτική στην ισοπέδωση των συναισθημάτων και των συγκινήσεων που επιφέρει η λεγόμενη «πρόοδος». Έζησε ανάμεσα στους τριάντα χιλιάδες (30.000!) τόμους της βιβλιοθήκης του, περιφρονώντας θέσεις και αξιώματα, δωρίζοντας ως πότλατς τις ρήσεις του. «Ο συνομιλητής του μοναχικού είναι όλο το παρελθόν», αποφαίνεται. Και λίγο μετά, στο απόφθεγμα 68, τυχαία αλλά τόσο σημαδιακά για όσους ξέρουν τι παγκόσμιο γλέντι, τι γιορτή της ποίησης και των αισθήσεων ήταν το '68, διατείνεται ορθά: «Όλα στην Ιστορία αρχίζουν πριν από το χρονικό σημείο στο οποίο πιστεύουμε πως άρχισαν και τελειώνουν αργότερα απ' ό,τι πιστεύουμε πως έχουν αρχίσει». Ο Dàvila θα εκθειάσει τα χειροποίητα αντικείμενα («Μόνο ένα αντικείμενο φτιαγμένο με το χέρι αποκτά ψυχή») και σαν απόηχος ο Σκιαλίβας επιμένει: «Ένα ψαλίδι, το αρχαιότερο απ' τα αντικείμενα του μέλλοντος».

3.

Ιστορίες. Ξέρουμε ότι ο άλλος επικριτής του παρόντος και οραματιστής του μέλλοντος, ο Γουίλιαμ Σ. Μπάροουζ, θεωρούσε το ψαλίδι, αυτό το τρομερό αντικείμενο που θα ανήκει πάντα στο μέλλον και συνάμα στην αρχαιολογία της γνώσης, σημαντικό εργαλείο σύνθεσης των κειμένων του, μαζί με τη γραφομηχανή και το μαγνητόφωνο. Με ψαλίδι κομμάτιαζε σελίδες, τις έριχνε στο καπέλο και έφτιαχνε καινούργια ποιήματα τυχαιότητας ο ιδρυτής του κινήματος Dada, ο Tristan Tzara. Με το ψαλίδι εργαζόταν και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, με το ψαλίδι εργάζονται ακόμη όλοι οι συγγραφείς που επιμένουν στην αρχειοθέτηση, στην ταξινόμηση, στην ανακατασκευή του παρελθόντος, στη μεθοδική διαίσθηση για το μέλλον. Καίτοι εντοπίζουμε ψαλίδια στην αρχαία Αίγυπτο, ήδη από το 1500 π.Χ., το ψαλίδι, όπως το ξέρουμε σήμερα, επινοήθηκε από τον Εγγλέζο βιοτέχνη Robert Hinchliffe το 1761. «Το ψαλίδι αρχίζει να ανοιγοκλείνει. Το δύο γίνεται 2. Ο "άλλος" γίνεται άλλος», γράφει ο Σκιαλίβας. «Οι τρεις εχθροί του ανθρώπου: ο διάβολος, το κράτος και η τεχνολογία» γράφει αφοριστικά ο Dàvila. «Διαιρέσεις που κυβερνούν τους ποιητές, τους ανθρώπους της εξουσίας και τους τυχοδιώκτες, όλους όσοι χαρακτηρίζονται απ' την παροιμιώδη εμμονή στα τέσσερα σημεία του ορίζοντας, μήτρα κάθε επικείμενου διαχωρισμού», θα μας πει ο Σκιαλίβας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO