Όποιος εφησυχάζει, θεωρώντας τον φασισμό νεκρή υπόθεση της μεσοπολεμικής Ευρώπης, κάνει λάθος. Αυτό τονίζει στο βιβλίο του ο Jason Stanley.
Ο φασισμός δεν πέρασε οριστικά στην Ιστορία. Η φασιστική πολιτική δεν είναι υπόθεση μόνο των φασιστικών κρατών. Υπερβαίνει και τον ίδιο τον φασισμό και τους ευρωπαϊκούς αυταρχισμούς του Μεσοπολέμου.
Φασιστική πολιτική είναι εκείνες οι τακτικές και οι μηχανισμοί για την απόκτηση της εξουσίας που μπορεί να μην οδηγούν οπωσδήποτε σε ένα καθαρά φασιστικό κράτος αλλά αρκούν για να υφάνουν ένα μοτίβο σκληρής διάκρισης που οδηγεί τελικά στον διχασμό ανάμεσα σ' «εμάς» και «αυτούς».
Και σήμερα είναι ισχυρή η απειλή κανονικοποίησης του φασιστικού μύθου. Ο ακροδεξιός εθνικισμός εξαπλώνεται από τη Ρωσία, την Ουγγαρία την Πολωνία και την Τουρκία ως τις ΗΠΑ, την Ινδία και τη Βραζιλία.
Στην Ελλάδα πληρώνουμε την κατάχρηση του όρου «φασισμός/φασιστικός» τα προηγούμενα χρόνια: τώρα έχουμε το θηρίο μπροστά μας και δυσκολευόμαστε να το αποδώσουμε με λέξεις.
Ο Stanley, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Γέιλ, αναγνωρίζει πως είναι οριακό να γενικεύουμε συμπεράσματα από επιμέρους περιπτώσεις εθνικισμών. Επισημαίνει όμως ένα πολύ πειστικό κοινό πλαίσιο που διέπει τη φασιστική πολιτική και τις στρατηγικές της. Και το κάνει με τρόπο απλό και ταυτόχρονα συναρπαστικό.
Μιλάει για τη βάση του φασισμού, τη νοσταλγία για το χαμένο μυθικό παρελθόν. Τονίζει τη λατρεία της πατριαρχικής οικογένειας και κατ' αναλογία του πατέρα-ηγέτη του έθνους.
Όσο πληθαίνουν οι παράλληλες πραγματικότητες, τόσο αρπαζόμαστε από τον ισχυρό ηγέτη που θα δείξει πυγμή. Και βέβαια, παραμένει ακλόνητη η έννοια της φυσικής ιεραρχίας με κριτήριο την αξία, αντίβαρο στην αρχή της ισότητας.
Δείτε τον Θεμελιώδη Νόμο της Ουγγαρίας, το σύνταγμα του Όρμπαν: έθνος, οικογένεια, χριστιανισμός, τεκνοποίηση και απαγόρευση εκτρώσεων. Η πατριαρχία απειλείται από τον φιλελευθερισμό και πρέπει να την υπερασπιστούμε. Και μαζί με αυτήν θα υπερασπιστούμε όλο το παρελθόν μας.
Δείτε και την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD). Διαμαρτύρεται γιατί «σε κανέναν άλλο λαό δεν έχει συμβεί να του παρουσιάζουν τόσο ξεκάθαρα ένα ψεύτικο παρελθόν όσο στους Γερμανούς» και ζητά «να επιστραφεί το παρελθόν στον λαό της Γερμανίας, τότε που μπορούσαμε να είμαστε περήφανοι για τα επιτεύγματα των στρατιωτών μας και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους».
Οι εθνικιστές επικαλούνται την ελευθερία του λόγου για να επιτεθούν στη δημοκρατία, επικαλούνται την ελεύθερη διακίνηση ιδεών για να ξεδιπλώσουν μια προπαγάνδα κατά των θεσμών.
Ο Stanley στέκεται ακόμα στον αντιδιανοουμενισμό ως τυπικό γνώρισμα της φασιστικής πολιτικής: επιθέσεις Τραμπ κατά της πολιτικής ορθότητας, συντηρητικά ιδρύματα που μάχονται τα πανεπιστήμια ως προπύργια φιλελευθερισμού, κλείσιμο του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης από τις ρωσικές αρχές επειδή διδάσκονταν σπουδές φύλου (κλάδος-κόκκινο πανί σε πολλές χώρες), εκδίωξη του Κεντρικού Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου από τη Βουδαπέστη.
Δείτε και τις ακροδεξιές επιθέσεις κατά Ελλήνων διανοουμένων και πανεπιστημιακών, όποτε διατυπώνουν απόψεις έξω από τον κανόνα του «εθνικώς ορθού», θα προσθέταμε εμείς. Την πάση θυσία διαιώνιση των εθνικών μας μύθων.
Κυρίαρχο μοτίβο και ο συνδυασμός θεωριών συνωμοσίας και fake news. Ο Ομπάμα γεννήθηκε στην Κένυα και είναι μουσουλμάνος, ο Εβραίος Σόρος πλημμυρίζει την Ευρώπη με μετανάστες (όταν δεν δολοπλοκεί για τη Συμφωνία των Πρεσπών). Χάνεται η αίσθηση μιας κοινής πραγματικότητας που θα λειτουργήσει ως υπόβαθρο για τη δημοκρατική διαβούλευση.
Όσο πληθαίνουν οι παράλληλες πραγματικότητες, τόσο αρπαζόμαστε από τον ισχυρό ηγέτη που θα δείξει πυγμή. Και βέβαια, παραμένει ακλόνητη η έννοια της φυσικής ιεραρχίας με κριτήριο την αξία, αντίβαρο στην αρχή της ισότητας.
Υπάρχουν οι εργατικοί που παράγουν, υπάρχουν και οι τεμπέληδες που ζουν σε βάρος των άλλων. Οι μειονότητες εκμεταλλεύονται τα επιδόματα και το κράτος πρόνοιας, οι μετανάστες πιάνουν κρεβάτια στα νοσοκομεία, οι άνεργοι ζουν με κουπόνια. Όλα αυτά τα πληρώνουμε εμείς. Και ακολουθεί η θυματοποίηση.
Λέει ο Όρμπαν: «Μια ομάδα από τους διανοητικούς και πολιτικούς ηγέτες της Ευρώπης θέλει να δημιουργήσει μια μεικτή κοινωνία η οποία, μέσα σε λίγες γενιές, θα μεταμορφώσει ολοκληρωτικά την πολιτισμική και εθνική σύνθεση της ηπείρου μας – και κατά συνέπεια τη χριστιανική της ταυτότητα».
Παίζοντας με το σχήμα «νόμος -τάξη», η φασιστική πολιτική είναι μια μηχανή παραγωγής φόβου. Εμβληματικός ο φόβος για τον «ανδρισμό» του έθνους, καθώς σεξουαλικοποιείται η απειλή του «άλλου».
Ο Stanley υπογραμμίζει τον κεντρικό ρόλο που παίζει η πολιτική του σεξουαλικού άγχους. Και με αυτό τον τρόπο προβάλλονται και οι αξίες της ζωτικής ενδοχώρας σε αντιδιαστολή με τη διεφθαρμένη κουλτούρα των πόλεων. Στην αγροτική αγνότητα στρέφεται το φασιστικό ιδεώδες. Από την ύπαιθρο ξεκινά ο ηγέτης για να καταλάβει τις πόλεις.
Ο Μουσολίνι κάνει την πορεία προς τη Ρώμη, ο Ερντογάν διαλέγει το Σιρτ στην τουρκική ενδοχώρα για να εκφωνήσει την αντικοσμική ομιλία που τον οδηγεί στη φυλακή το 1999. Η φασιστική πολιτική μάχεται τα Σόδομα και Γόμορρα της ανηθικότητας και διαφθοράς.
Και, τέλος, η εργασία απελευθερώνει. Οι τεμπέληδες και τα παράσιτα ζουν σε βάρος του λαού. «Παρείσακτοι από όλο τον κόσμο... θέλουν να μετατρέψουν τη Γαλλία σε μια γιγαντιαία κατάληψη» έλεγε το 2017 η Λεπέν.
Μόνο εμπόδιο στη διάκριση «εργατικών - τεμπέληδων» η ταξική αλληλεγγύη. Τα εργατικά συνδικάτα, διαχρονικός εχθρός κάθε φασιστικής πολιτικής, πρέπει να συντριβούν. Ο ηγέτης θα δώσει στους εργαζόμενους ό,τι χρειάζονται, όχι οι κοινοί εργατικοί αγώνες.
Η εχθρότητα της φασιστικής πολιτικής για τα συνδικάτα είναι τόσο κομβική που δεν θα κατανοήσουμε τον φασισμό αν δεν την καταλάβουμε, τονίζει ο Stanley.
Το βιβλίο του Stanley είναι ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για την κατανόηση του φασιστικού φαινομένου και του κοινωνικού δαρβινισμού που το συνοδεύει. Γραμμένο με απλό και συστηματικό τρόπο, αντλεί παραδείγματα από την ιστορία του 20ού αιώνα και το σκοτεινό σήμερα.
Και γίνεται ακόμα πιο χρήσιμο και επίκαιρο καθώς βαδίζουμε προς τις ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου: μπροστά στα μάτια μας συγκροτείται η Διεθνής της ακροδεξιάς που διεκδικεί να παίξει ρόλο καταλύτη.