Πόσο Τούρκος είναι τελικά ο Καραγκιόζης μας, με το τούρκικο όνομά του;
Θα σας απαντήσω μ' ένα περιστατικό που συνέβη πριν πολλά χρόνια. Ήταν στα 1959, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών, στο Παρίσι, όπου πήγα προσκεκλημένος από τους Γάλλους, παρά τις αντιρρήσεις του Έλληνα εκεί τότε πρέσβη για το «τούρκικο θέαμα» που θα παρουσίαζα σαν ελληνικό.
Μαζεμένοι ήμαστε όλοι σε μια πρες - κόνφερανς εκπρόσωποι από τα θέατρα όλου του κόσμου, πλήθος δημοσιογράφοι, ακόλουθοι πρεσβειών και άλλοι πολλοί.
«Το Θέατρο Σκιών είναι τούρκικο και όχι δικό σας», μου επετέθη ξαφνικά μπροστά σ' όλους ο Τούρκος εκπρόσωπος. «Δεν πρόκειται να σας πω στην αρχή πως είναι δικό μας», του απάντησα.
«Μα θα ρωτήσω πώς είναι δικό σας; Πώς είναι δικό σας την στιγμή που το Κοράνι σας απαγορεύει τέτοια θεάματα. Πώς είναι δικό σας όταν ζει στην Ιάβα 750 χρόνια, στην Ταϊλάνδη και στις Ινδίες 600 και 1.250 στην Κίνα κι' εσείς το έχετε —λέτε— 200 χρόνια; Πώς είναι δικό σας όταν στα Ελευσίνια Μυστήρια οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πίσω από μπερντέ μ' αναμμένες δάδες για να φαίνονται οι σκιές τους; Πώς είναι δικό σας όταν από την Κίνα σας έφερε το θέατρο Σκιών ένας Έλληνας ταξιδευτής, ο Γιάννης ο Μαυρομμάτης (Καραγκιόζης = Μαυρομμάτης) που έχετε κιόλας θάψει στην Προύσσα, στα Μπάνια κοντά, κάτω από κάτι κυπαρίσσια;
Ο Καραγκιόζης δεν είναι μια διανοουμενίστικη υπόθεση. Είναι μια αληθινά λαϊκή παράδοση και βασίζεται σε πολλές άλλες λαϊκές παραδόσεις. Τι θα πει λαϊκή; Πολλές σελίδες ενός λεξικού μπορούσαν να καταναλωθούν για να εξηγηθεί αυτή η λέξη. Κατά βάθος όμως λαϊκό είναι κάθε τι που κάνει πολύ κόσμο να συμφωνεί μαζί του και να το κάνει δικό του.
»Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ούτε δικό σας ούτε δικό μας. Οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν. Πώς έμεινε το Θέατρο Σκιών στην Τουρκία, αφού το απαγόρευε το Κοράνι; Υιοθετήθηκε με τις βωμολοχίες του για τις ορέξεις των Σουλτάνων στον οντά. Δεν ήταν για τον κόσμο. Μετά τον θάνατο του Μαυρομμάτη - Καραγκιόζη, στα 1860 ο μπάρμπα Γιάννης Μπρόχαλης το έφερε στην Ελλάδα.
»Αλλά και πάλι ήταν Καραγκιόζης μόνο για άντρες. Όπως είπα, οι παλιότεροι προσπάθησαν να τον απαλλάξουν από τα χοντρά αστεία. Κι' ακόμα αργότερα από το κακό όνομα, που είχε λόγω της ανήθικης ζωής ορισμένων "καραγκιοζοπαιχτών". Ήταν μια εποχή, εκείνη τού πατέρα μου και των συγχρόνων του, που οι τεχνίτες τού Καραγκιόζη δεν έπαιζαν μόνο για το μεροκάματο, αλλά από αγάπη και μεράκι. Κι ο κόσμος δεν είχε άλλη διασκέδαση. Και πήγαινε και παθιαζότανε με το θέαμα και γελούσε».
(Ευγένιος Σπαθάρης, συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολη» της 23ης Ιουλίου 1978 - αναδημοσίευση από το μπλογκ του Άγγελου Σακκέτου).
«Το να είσαι γιος ενός γνωστού καλλιτέχνη συνήθως είναι μια ατυχία. Σπάνια μπορεί να είναι ένα προνόμιο. Με τον Ευγένιο Σπαθάρη δεν συμβαίνει αυτό. Θέλω να πω ήταν μια τύχη που είχε ένα πατέρα καραγκιοζοπαίχτη. Είχε την τύχη να μάθει από μικρό παιδί την πολύπλοκη κι απλή τέχνη του Καραγκιόζη. Σαν τους ηθοποιούς του κινέζικου θεάτρου και του ρωμαϊκού στην αρχαιότητα, 18 χρονών, ήδη ήξερε τέλεια ό,τι οι σημερινοί κουλτουριάρηδες αρχίζουν να μαθαίνουν στην ίδια ηλικία.
»Ο Καραγκιόζης δεν είναι μια διανοουμενίστικη υπόθεση. Είναι μια αληθινά λαϊκή παράδοση και βασίζεται σε πολλές άλλες λαϊκές παραδόσεις. Τι θα πει λαϊκή; Πολλές σελίδες ενός λεξικού μπορούσαν να καταναλωθούν για να εξηγηθεί αυτή η λέξη. Κατά βάθος όμως λαϊκό είναι κάθε τι που κάνει πολύ κόσμο να συμφωνεί μαζί του και να το κάνει δικό του.
»Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός που είναι τέλειος κλασικός καραγκιοζοπαίχτης, είναι κι' ένας τέλειος λαϊκός ζωγράφος. Η ζωγραφική του, παρ' όλο που έχει τα γνωρίσματα της ζωγραφικής, που συνδέεται με τον Καραγκιόζη, είναι μια ζωγραφική τελείως δική του με ωραίο χρώμα και ρυθμό».
(Ο Γιάννης Τσαρούχης για τον Ευγένιο Σπαθάρη - από το μπλογκ Του Άγγελου Σακκέτου).