Το τελευταίο αντίο της Σιλβί Γκιλέμ στην Αθήνα

Είναι μια από τις μεγαλύτερες χορεύτριες όλων των εποχών. Η μεγαλύτερη της εποχής μας. Αντισυμβατική και ασυμβίβαστη η Σιλβί Γκιλέμ, δεν έπαψε ποτέ να εξελίσσεται. Είναι ίσως η μοναδική χορεύτρια κλασικού μπαλέτου που μεταπήδησε στο σύγχρονο χορό και υπηρετεί το είδος με τόση ένταση, πυκνότητα, ποιότητα και επιτυχία.

Για τη Σιλβί Γκιλέμ, πριν από κάθε εμφάνισή της, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, γράφονται χιλιάδες σελίδες. Στην πραγματικότητα πέραν της εκρηκτικής εξόδου της από την Όπερα του Παρισιού και τις ηχηρές αρνήσεις της στην αρχή της καριέρας της, γνωρίζουμε πολύ λίγα για την ισχυρή προσωπικότητά της.

Τα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε μέχρι σήμερα τα έχει περάσει μέσα σε ένα πυκνό πρόγραμμα σκληρής δουλειάς. Πότε-πότε αφήνει μια χαραμάδα για να μιλήσει για την Ιαπωνία, την αγγειοπλαστική, την κηπουρική, αυτά που θέλει να καταφέρει να κάνει όταν κάποια στιγμή αποσυρθεί.

Μπορεί να λέει όχι όποτε θέλει, να καθορίζει μόνη της τις εμφανίσεις και το πρόγραμμά της, να έχει απόλυτες απόψεις, αλλά είναι η πρώτη τη γυναίκα στο χορό που κατόρθωσε να αρθρώσει τις απαιτήσεις της. «Σε ολόκληρη την ιστορία του χορού οι χορεύτριες επιτρεπόταν να έχουν τα καπρίτσια τους, ενώ οι χορευτές είχαν τις πραγματικές απαιτήσεις. Από την άλλη, όταν μία γυναίκα εμφανίζεται ν' απαιτεί, της κολλάνε αμέσως ταμπέλες» δηλώνει συχνά.

Η Σιλβί Γκιλέμ θεωρεί τον κλασικό χορό μεγαλειώδη. Όμως, το ανήσυχο πνεύμα της δε μπορεί να περιοριστεί στο περιορισμένο ρεπερτόριό του. Ψάχνει πάντα για τον τέλειο ρόλο και στην περιπέτεια του σύγχρονου χορού προχωρεί με εφόδιο την πείρα και τα προσόντα της για να εκφράσει με μεγαλύτερη ελευθερία τα συναισθήματά της.

Γεννήθηκε το 1965 στο 11ο Διαμέρισμα, μία εργατική περιοχή στο Παρίσι, από πατέρα μηχανικό σε γκαράζ και μητέρα γυμνάστρια. Το 1976 το όνομά της είχε συμπεριληφθεί στη λίστα της εθνικής ομάδας ενόργανης γυμναστικής της Γαλλίας για τους Ολυμπιακούς του Μόντρεαλ.

«Όταν ήμουν παιδί, και έγινα 11 ήξερα ότι όλα θα τελείωναν με τη γυμναστική. Επιπλέον ήξερα ότι η καριέρα μου στη γυμναστική θα τελείωνε μετά την εφηβεία. Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με το χορό που θα διαρκούσε περισσότερο, αν και δεν είχα το σκέρτσο που έχουν όλα τα μικρά κορίτσια όταν θέλουν να γίνουν μπαλαρίνες. Από τη γυμναστική είχα έτοιμο σώμα για μπαλέτο. Άρχισα να χορεύω πολύ σύντομα. Είχα δυνατά χέρια από τη γυμναστική και έτσι ανέπτυξα μια τεχνική για να κρατήσω λεπτά τα χέρια μου και να αναπτύξω την τέλεια σιλουέτα. Μακριά πόδια, ευελιξία, δύναμη, μαλακά χέρια, έκφραση. Αρμονία».

Μπαίνει στην Οπερα του Παρισιού και στα 19 της ανακηρύσσεται etoile από τον Νουρέγιεφ, μετά την ερμηνεία της στη «Λίμνη των Κύκνων». Το δίδυμο Νουρέγιεφ - Γκιλέμ φέρνει την Όπερα του Παρισιού στο προσκήνιο. Δυο ντίβες του χορού, εξίσου ταλαντούχες, συνεπαρμένες, επίμονες, απαιτητικές.

Τον Οκτώβριο του 1986 χορογραφεί ξανά την Cinderella. Μόνο για εκείνη. Την σκηνοθέτησε και ουσιαστικά έγινε ο Πυγμαλίωνάς της. Εκείνη όμως ήξερε ότι δε μπορούσε να είναι υπάκουη και πειθήνια. Ο Νουρέγιεφ λάτρευε τον ατίθασο τρόπο της, έναν τρόπο που του έμοιαζε.

Στη ζωή της ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ ήταν τα πάντα: μέντορας, πατέρας. Δεν υπάρχει συνέντευξη να μην αναφέρεται σε αυτόν. Για την πίστη που της έδειξε, για τα μαθήματα που πήρε από αυτόν στην ζωή και τη σκηνή. Πάντοτε τον αποκαλεί «τελευταίο Θεό του χορού». 

Η πόρτα για την ελευθερία της άνοιξε από δυο πρωτοπόρους καλλιτέχνες: τον Ουίλιαμ Φορσάϊθ και τον Μπομπ Ουίλσον, οι οποίοι δεν ήξεραν εκείνη τη στιγμή το δρόμο που της ανοίγουν. Με αυτές τις συνεργασίες συνειδητοποίησε τι θα μπορούσαν να προσφέρουν οι χωρίς όρια ευκαιρίες στο κλασικό μπαλέτο. Η μπαλαρίνα με την τιάρα μεταμορφώνεται σε μυστηριώδες πρόσωπο στο Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού, ενώ δίνει ζωή σε μια από τις ριζοσπαστικές χορογραφίες του Φορσάϊθ, το In the Middle somewhat elevated.

Νουρέγιεφ, Ουίλσον, Φορσάϊθ της δίδαξαν ότι δεν ανήκει σε κανέναν άλλο παρά στον εαυτό της. Το 1989 απλώς αποχώρησε από την Όπερα του Παρισιού. Έπρεπε να καθορίσει τη μοίρα και το πεπρωμένο της. «Είχα φτάσει σε τέτοιο σημείο ασυνεννοησίας με τους ανθρώπους της Οπερας, που δεν υπήρχε γυρισμός. Θα ήταν αυτοκτονικό. Για να επιβιώσω και να ανοιχτώ στον κόσμο θα έπρεπε να σπάσω τον τοίχο της ανοησίας που στεκόταν στο δρόμο μου και ποτέ να μην κοιτάξω πίσω».

Όταν μεταπήδησε στο London Royal Ballet της έδωσαν ό,τι ζήτησε. 25 παραστάσεις τον χρόνο. Η μετακίνησή της αυτή έγινε αιτία να ζητηθούν ευθύνες από τον Ζακ Λανγκ, τότε υπουργό Πολιτισμού. Η Σιλβί Γκιλέμ, 24 μόλις ετών, έγινε πολιτικό θέμα στη γαλλική βουλή. Όμως γίνεται και πρώτο θέμα στις αγγλικές εφημερίδες.

Οι Άγγλοι άρχισαν να την αποκαλούν «Miss No». Είναι το παρατσούκλι που της έδωσε ο διευθυντής του Royal Βallet Άντονι Ντόουελ, όταν αρνήθηκε να κάνει σχεδόν τα πάντα από όσα της πρότεινε.

Κλείνεται στον εαυτό της και για πολλά χρόνια δεν είναι προσβάσιμη. Της πήρε πολλά χρόνια να συνηθίσει να δίνει συνεντεύξεις.

Η Γκιλέμ είναι πολύ μακριά από κάθε σύγκριση. Το ότι είναι ξεχωριστή αποτελεί ένα απλό γεγονός. Μόλις πατάει το πόδι της στη σκηνή, ό, τι κιτς και συναφές έχει να κάνει με το κλασικό μπαλέτο εξαφανίζεται σαν από θαύμα. Αυτό έχει να κάνει με την απόφαση να υιοθετήσει τη δική της προσωπικότητα, αντίθετη από την «κλασική» εικόνα των χορευτών του 19ου αιώνα.

Σε πολύ νεαρή ηλικία είχε δει τον Νουρέγιεφ να διασκευάζει μπαλέτα, να δέχεται σκληρή κριτική για τους νεωτερισμούς του στις παραδοσιακές χορογραφίες. Ο Νουρέγιεφ δεν έδινε δεκάρα για όλα αυτά. Η Γκιλέμ αποφάσισε να ακολουθήσει το παράδειγμά του.

Θέλει να είναι δημοφιλής αλλά με την πιο ευγενική έννοια του όρου. Κάθε φορά δηλώνει ότι δε θέλει να έχει σχέση με τη λέξη σταρ. Την ενδιαφέρει μόνο η σκληρή δουλειά.

Υπάρχει ένα μυστηριώδες παράδοξο στη ζωή της Γκιλέμ. Είχε ανεπτυγμένη την έκτη αίσθηση προκειμένου να επιβιώνει σε εχθρικά περιβάλλοντα. Παρόλα αυτά ήταν πάντα ντροπαλή και σιωπηλή. Η θέλησή της όμως πανίσχυρη. Δεν είναι εύκολο να είσαι η Σιλβί Γκιλέμ. Δεν είναι εύκολο να είσαι μια γυναίκα που λέει όχι σε καθετί ακόμα και στο χορό, όταν αισθάνεται ότι μια κατάσταση πηγαίνει ενάντια στην εσώτερή της φύση.

«Οι άνθρωποι ίσως πιστεύουν ότι είμαι εγωπαθής». Αλλά δεν είναι αυτό για το οποίο φοβάται. Τα πράγματα εξελίσσονται γρήγορα γύρω της. Και είναι πολύ μοναχικά εκεί ψηλά. Δωμάτια ξενοδοχείων, αεροδρόμια, βαλίτσες. Φτιάχνει μόνη της το πρόγραμμα χορού της για να έχει την ελευθερία της επιλογής. Δεν έχει καμία σημασία αν δουλεύει στην Ιαπωνία, την Ιταλία, το Παρίσι, τη Νέα Υόρκη. Αυτό για το οποίο ενδιαφέρεται είναι να είναι σε τέλεια φυσική κατάσταση. Η ανατομία της είναι το πεπρωμένο της.

Μέχρι σήμερα ο προσωπικός διάλογος με το σώμα της μοιάζει με μάχη. «Αν θέλεις το τέρας να διαρκέσει θα πρέπει να το αφήσεις να ξεκουραστεί» λέει. «Είμαι εδώ για να επιβεβαιώσω ότι η μηχανή θα αποδώσει τα μέγιστα και όχι για να το παίξω πριμαντόνα». Το ίδιο το σώμα της την υποστηρίζει, αλλά όπως λέει, θα ήταν τελείως παράλογο να σκεφθεί ότι μια πενηντάχρονη θα εξακολουθούσε να είναι καλή στη «Λίμνη των κύκνων". Υπάρχουν πράγματα που πρέπει να σκέπτεσαι και να προετοιμάζεσαι γι' αυτά.

Η Σιλβί Γκιλέμ φοβίζει τους χορογράφους. Όλοι όσοι έχουν έρθει σε επαφή μαζί της γνωρίζουν ότι η δύναμη της γοητείας της προέρχεται από την ικανότητά της να χορεύει το ρόλο της εύθραυστης ηρωίδας με τη δύναμη ενός αγοριού και την διανοητική δύναμη ενός ατόμου που εξουσιάζει απολύτως το σώμα και το πνεύμα της.

Οι μεγάλοι χορογράφοι τη λάτρεψαν. Περισσότερο από όλους ο Μορίς Μπεζάρ ο οποίος έμοιαζε με την Γκιλέμ. Και αυτός αναζήτησε την ελευθερία του μακριά από τη Γαλλία πρώτα στις Βρυξέλλες και μετά στη Λωζάνη. Και οι δυο ανήκουν στην τέχνη του χορού περισσότερο από όσο σε μια χώρα ή μια σχολή. Οι συνεργασίες τους έμειναν στην ιστορία.

Ο χορός στην ωριμότητα; Γιατί δεν δημιουργεί μια ομάδα; Μια σχολή; Ακριβώς όπως οι δάσκαλοι του Καμπούκι, η Γκιλέμ υποστηρίζει ότι η αντίληψη του θανάτου είναι πολύ πιο σημαντική από τον πραγματικό θάνατο.

«Αυτοί οι δάσκαλοι καταλαβαίνουν τη δύναμη των λουλουδιών που βρίσκονται μέσα σε μια μπαλαρίνα. Λένε ότι τα πέταλα της κερασιάς πέφτουν απαλά, ενώ τα πέταλα της παιώνιας πέφτουν θαρραλέα και ξαφνικά».

Απόψε μηδενίζει και ξεκινά από την αρχή. Στη σκηνή με την εκπληκτική της τεχνική, τη χάρη, την εξωπραγματική ταχύτητα και ισορροπία της. Με την ισχυρή της προσωπικότητα.

Και είναι ίσως η μοναδική χορεύτρια του βεληνεκούς της που μπορεί να φορέσει σανδάλια, χωρίς να ντρέπεται για τα δάχτυλά της.