Η μεγάλη γιορτή, το ραντεβού των καλλιτεχνών, των επιμελητών και όλου του κόσμου της τέχνης, η έκθεση εκατοντάδων καλλιτεχνών, η Μπιενάλε της Βενετίας, το πιο μεγάλο γεγονός της σύγχρονης τέχνης που γίνεται κάθε δυο χρόνια και τραβάει όλα τα φώτα της δημοσιότητας, άνοιξε τις πόρτες της.
Με επιμελητή τον Βραζιλιάνο Adriano Pedrosa, καλλιτεχνικό διευθυντή του Μουσείου Τέχνης του Σάο Πάολο, η 60ή Μπιενάλε της Βενετίας 2024 περνά από τα σουρεαλιστικά όνειρα της Λεονόρα Κάρινγκτον, που το βιβλίο της «The milk of dreams» είχε δώσει τον τίτλο στην 59η Μπιενάλε, στην οποία πρωταγωνιστούσαν οι γυναίκες καλλιτέχνιδες, σε ένα «Κάλεσμα σε δράση», όπως είναι ο φετινός τίτλος της διοργάνωσης και της κεντρικής έκθεσης στο Αρσενάλε.
Στην πιο διάσημη έκθεση στον κόσμο συμμετέχουν 331 καλλιτέχνες συνολικά, στην κύρια διεθνή έκθεση με τίτλο «Foreigners Everywhere», η οποία πραγματοποιείται «σε έναν κόσμο γεμάτο κρίσεις σχετικά με τις μετακινήσεις ανθρώπων πέρα από τα σύνορα. Όπου κι αν πάτε, πάντα θα συναντάτε ξένους», είπε ο Adriano Pedrosa, «όπου κι αν βρεθείς, βαθιά μέσα σου είσαι πάντα ένας ξένος». Ο τίτλος και το περιεχόμενο της έκθεσης εκφράζει τις διαφορές και ανισότητες που εξαρτώνται από θέματα όπως η φυλή, η σεξουαλικότητα, ο πλούτος κ.λπ.
Ο τίτλος και το περιεχόμενο της έκθεσης εκφράζει τις διαφορές και ανισότητες που εξαρτώνται από θέματα όπως η φυλή, η σεξουαλικότητα, ο πλούτος.
Μέσα στους κήπους της Μπιενάλε, τα περίφημα Giardini με τα εθνικά περίπτερα, το Ξηρόμερο /Dryland που εκπροσωπεί την Ελλάδα είναι ένα διαμεσικό συλλογικό έργο σε σύλληψη των Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου, με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, τον Γιώργο Κυβερνήτη, τον Κώστα Χαϊκάλη και τον Φώτη Σαγώνα. Επιμελητής της ελληνικής συμμετοχής είναι ο Πάνος Γιαννικόπουλος.
Αποτελείται από ένα αγροτικό μηχάνημα άρδευσης το οποίο συντονίζει σε πραγματικό χρόνο τον ήχο, την κινούμενη εικόνα και το φωτιστικό περιβάλλον της εγκατάστασης. Η ελληνική εκπροσώπηση εξετάζει την εμπειρία ενός πανηγυριού, παρακολουθώντας μια διαδρομή από την πλατεία του χωριού έως τις παρυφές του γεωργικού τοπίου που το περιβάλλει. Συγκεκριμένα, αντλεί έμπνευση από τα πανηγύρια της ηπειρωτικής Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της περιοχής του Ξηρομέρου στη Δυτική Ελλάδα, που δανείζει τον τίτλο στο έργο.
Από τα περίπτερα στα Giardini με έργα και καλλιτέχνες που δημιουργούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ξεχωρίζουν:
Ηνωμένες Πολιτείες
Μετά τη Σάιμον Λι οι ΗΠΑ στέλνουν στην Μπιενάλε τον Τζέφρι Γκίμπσον, που κάλυψε όλο το περίπτερο των ΗΠΑ με ζωηρά χρωμάτα. «Ο χώρος στον οποίο θα με τοποθετήσω» είναι ο τίτλος του έργου του αυτόχθονα καλλιτέχνη.
Ο τίτλος αναφέρεται σε ένα ποίημα της συγγραφέα Oglala Lakota Nation, «Layli Long Soldier», που αναφέρεται στους περιορισμούς από τις αποικιακές δυνάμεις τις οποίες έχουν υποστεί οι αυτόχθονες κοινότητες. Ο Αμερικανός καλλιτέχνης προτείνει μια τολμηρή γιορτή των ιθαγενών και queer αφηγήσεων, αναμειγνύοντας κείμενο, μοτίβα, χρώματα και ιστορίες μέσα από το χαρακτηριστικό στυλ του.
Ο Γκίμπσον είναι μέλος της φυλής Choctaw, με καταγωγή από τους Τσερόκι και ο πρώτος ιθαγενής καλλιτέχνης της Αμερικής που κάνει σόλο παρουσίαση στο περίπτερο των ΗΠΑ. Η ταυτότητά του αποκαλύπτεται ως queer άνδρα που περιβάλλεται από διαφορετικές πολιτιστικές κοινότητες. Το έργο του αναφέρεται συχνά στο drag, τη νυχτερινή ζωή και το dancehall.
Πορτογαλία
«Greenhouse», από τους καλλιτέχνες-επιμελητές Mónica de Miranda, Sónia Vaz Borges και Vânia Gala στο Palazzo Franchetti, είναι ο τίτλος του περιπτέρου της Πορτογαλίας που παρουσιάζει έναν κρεολέζικο κήπο μέσα σε ένα μεγάλο δωμάτιο με επένδυση από ξύλο βελανιδιάς που είναι γεμάτο με πράσινα φυτά. Το θερμοκήπιο θυμίζει σκηνικό για το «Poor Things» (2023) του Γιώργου Λάνθιμου και είναι γεμάτο με ιθαγενή αφρικανική χλωρίδα που μεταφέρεται σε ένα κομψό εσωτερικό του 19ου αιώνα με μια πλούσια σουρεαλιστική ποιότητα. Μια σειρά από εγκαταστάσεις ήχου και βίντεο ενσωματωμένες σε όλο το θερμοκήπιο, καθώς και κομμάτια ερμηνείας ειδικά για τον χώρο, δίνουν στο έργο μια ισχυρή εννοιολογική εστίαση. Έχοντας την ιδέα της κηπουρικής ως πράξη συνεργασίας, χαράς, ελευθερίας και αντίστασης, η έκθεση εμπνέεται από τα ιδιωτικά οικόπεδα που καλλιεργήθηκαν ιστορικά από σκλάβους. Τρεις γυναίκες καλλιτέχνιδες, επιμελήτριες, ιστορικοί και ερευνήτριες, αντιπαραβάλλουν αυτές τις μικρές χαρισματικές βιοποικιλότητες ανάπτυξης και ελπίδας.
Αίγυπτος
Ο Wael Shawky έφερε μια τολμηρή μουσική ταινία στο αιγυπτιακό περίπτερο. Στο «Drama 1882», ο γεννημένος στην Αλεξάνδρεια καλλιτέχνης δημιουργεί μια παραβολή που αντιμετωπίζει τον έλεγχο της ιστορίας στο παρόν.
Με φόντο την κατοχή στην Αίγυπτο, η ταινία εμβαθύνει στην εθνικιστική ζέση της Επανάστασης των Ουραμπί του 1879–82. Η βίαιη εξέγερση των αγροτών ενάντια στον Αιγύπτιο μονάρχη απέτυχε και έγινε καταλύτης για τη βρετανική κυριαρχία, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1956.
Η υπέροχη ταινία του Shawky, που γυρίστηκε σε ένα ιστορικό υπαίθριο θέατρο στην Αλεξάνδρεια, συνδυάζει γεγονότα και φαντασία με συναρπαστικές μελωδίες που τραγουδιούνται σε κλασικά αραβικά. Προβάλλεται παράλληλα με γλυπτικά στοιχεία από τα περίτεχνα σκηνικά της ταινίας. Μέσα από το φακό του Shawky, η ιστορία γίνεται μια συγκινητική ταπετσαρία του ρεβιζιονισμού, προκαλώντας το κοινό να επανεξετάσει τις αφηγήσεις που κληρονομούμε.
Ισπανία
«Pinacoteca Migrante» είναι ο τίτλος του έργου, με τη Sandra Gamarra Heshiki και τον επιμελητή Agustín Pérez Rubio να δημιουργούν το ισπανικό περίπτερο, το οποίο έχει μετατραπεί σε ένα περίτεχνο μουσείο που αντικατοπτρίζει το σκηνικό μιας δυτικής γκαλερί τέχνης. Πρόκειται για εικόνες μεταναστών ζωγραφισμένες σε διαφανή πάνελ, τοποθετημένες σε συμπαγείς βάσεις διάσπαρτες γύρω από ένα φωτεινό δωμάτιο.
Αντί να δείχνει τη δυτική τέχνη, η «Pinacoteca Migrante / Πινακοθήκη Μεταναστών» θέτει στο επίκεντρό της αφηγήσεις μετανάστευσης και αποικιοκρατίας που ιστορικά έχουν αποσιωπηθεί στην Ισπανία και τη Δύση.
Συμπίπτοντας με το φετινό θέμα της Μπιενάλε «Ξένοι Παντού», η Gamarra Heshiki, μια Περουβιανή καλλιτέχνιδα με ιαπωνική καταγωγή με έδρα τη Μαδρίτη, έγινε η πρώτη φιγούρα που δεν έχει γεννηθεί στην Ισπανία που εκπροσωπεί τη χώρα της στην Μπιενάλε. Έχει δημιουργήσει ένα εντυπωσιακό σύνολο έργων σε διάφορα μέσα –πίνακες, σχέδια, κεραμικά έργα, μικρά γλυπτά και εγκαταστάσεις ντουλαπιών– που βασίζεται στην εκτεταμένη έρευνά της στα έργα τέχνης από την εποχή της αυτοκρατορίας και του Διαφωτισμού που φυλάσσονται στα ισπανικά μουσεία.
Ιαπωνία
Μια σειρά από καθημερινά αντικείμενα γεμίζουν το περίπτερο της Ιαπωνίας, ένα περίπτερο διακριτικό μέσα στον χώρο, που φιλοξενεί τη δουλειά της Yuko Mori.
H εικαστικός έχει δημιουργήσει ένα funhouse μηχανών και η έκθεση είναι μέρος μιας συνεχιζόμενης σειράς, εμπνευσμένη από τους έξυπνους, αυτοσχεδιασμούς τρόπους με τους οποίους οι εργαζόμενοι επιδιορθώνουν τις διαρροές στο σύστημα του μετρό του Τόκιο.
Πλαστικά σεντόνια, κουβάδες και σωλήνες, αυτά τα υλικά αξιοποιούνται ως όργανα σε μια ιδιόμορφη ορχήστρα. Ένας ανεμιστήρας που στροβιλίζεται κάνει έναν λαστιχένιο σωλήνα να τρέμει, η βροχή που πέφτει πάνω σε ένα πλαστικό σεντόνι δημιουργεί μια δίνη αέρα. Σε όλο τον χώρο υπάρχουν φρούτα και όλα συνδέονται με χιούμορ και θέρμη.
Γαλλία
Ο καλλιτέχνης Julien Creuzet προσκαλεί σε ένα ξέφρενο υποβρύχιο πάρτι με σάουντρακ εμπνευσμένο από τη διασπορά της Καραϊβικής στο περίπτερο της Γαλλίας. Δημιούργησε μια εγκατάσταση που χρησιμοποιεί το νερό ως γέφυρα ανάμεσα στην κληρονομιά του από τη Μαρτινίκα, τη γαλλική εθνικότητά του, ακόμη και της Βενετίας.
Είναι ένα φανταστικό σύμπαν όπου συναντιούνται θεϊκές φιγούρες, θαλάσσια πλάσματα και πρόγονοι της Καραϊβικής. Περίπτερο ποιητικό, αλλά κυρίως γεμάτο ιδιοτροπίες και χιούμορ, ανάμεσα σε περίπτερα που αναφέρονται σε παρόμοια θέματα αποικιοκρατίας και μετανάστευσης.
Τα δωμάτια είναι γεμάτα με απόκοσμα γλυπτά που θυμίζουν ωκεάνειο δάσος από φύκια ή κοράλλια. Κρεμαστά από την οροφή, τα κομμάτια είναι στολισμένα με κέρινες σταγόνες και πολύχρωμα νήματα που δημιουργούν έναν λαβύρινθο.
Μεγάλη Βρετανία
Ο σταρ Βρετανός εικαστικός John Akomfrah εκπροσωπεί τη Μεγάλη Βρετανία με το «Listening All Night To The Rain» στο βρετανικό περίπτερο. Μέσα στο περίπτερο θέλει να αποπροσανατολίσει το κοινό του.
Η αίσθηση τού να είσαι κολλημένος σε έναν υπόγειο κόσμο δεν σταματά μέχρι να σκαρφαλώσεις σε έναν λαβύρινθο οκτώ δωματίων, το καθένα με ένα κεφάλαιο ή «κάντο», που μαζί αφηγούνται μια αλληλένδετη ιστορία οικοκτονίας, μετανάστευσης και αποικιοκρατίας. Ακούγεται εφιαλτικό, αλλά αντίθετα είναι μαγευτικό. Η δουλειά του συμπεριλήφθηκε στο πρώτο περίπτερο της Γκάνα το 2019. Τα βίντεο πολλαπλών καναλιών με κακόφωνα soundtracks είναι κεντρικής σημασίας για το έργο του Akomfrah. Προχωρώντας μέσα στον χώρο, χάνεις την αίσθηση τού αν είσαι το θύμα ή ο κακός σε αυτή την αφήγηση παγκοσμιοποίησης και οικολογικής αναταραχής.
Γερμανία
Στο «Thresholds», των Yael Bartana και Ersan Mondtag, η δυσωδία της πίσσας και της σκόνης γεμίζει τα ρουθούνια σου, το ειλικρινές γυμνό του περφόρμερ, η έξαρση των αισθήσεων μέσα από ένα σάουντρακ από έγχορδα και αέρα, όλα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κεντρική εγκατάσταση του Ersan Mondtag, βασισμένη στον παππού του που δούλευε σε εργοστάσιο αμιάντου με αποτέλεσμα να πεθάνει.
Το γερμανικό περίπτερο είναι όλο θέαμα, ακόμη και στο χωμάτινο κέντρο του. Στο εσωτερικό, ο Mondtag έχει δημιουργήσει κάτι σαν ένα αχρηστευμένο σπίτι γεμάτο χώμα και απορρίμματα. Οι καλλιτέχνες περπατούν αργά, αποξενωμένοι ο ένας από τον άλλο και φαινομενικά αγνοώντας τους ανθρώπους που τους παρατηρούν. Ο Mondtag λέει ότι οι νεκροί δεν εξαφανίζονται ποτέ στην πραγματικότητα – επιστρέφουν περιοδικά για να τρομάζουν εκείνους που δεν υποψιάζονται την παρουσία τους.